Przejdź do treści

Nowe Mosty

    Herb gminy Podedwórze.

    Nowe Mosty

    Powiat: parczewski

    Gmina: Podedwórze

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Podedwórze.

    Nazwa, podziały administracyjne

    Pierwotnie osada nosiła nazwę Folwark Mosty, usytuowany na terenie starej wsi Mosty (patrz hasło: Mosty). Tak została zapisana na. mapie Heldensfelda (1801–1804). W okresie międzywojennym nazywano ją Mosty-Baranowo. Po II wojnie światowej zmieniono nazwę miejscowości najpierw na „PGR Mosty” a po 1990 r. „Nowe Mosty”. Wtedy też stała się w pełni samodzielną wsią.

    Folwark i wieś Mosty na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. maps.arcanum.com

    Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) folwark należał do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono go do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w składzie województwa bialskopodlaskiego. Od 1999 r. w powiecie parczewskim województwa lubelskiego [Ćwik i Reder, 1977].

    W 1973 r. Nowe Mosty (wowczas PGR Mosty) włączono do gminy Podedwórze [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

    Widok na Nowe Mosty. Fot. Dariusz Tarasiuk

    Mikrotoponimia

    Antroponimia

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto 2 stanowiska. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej oraz odpadków krzemiennych stwierdzono bliżej nieokreślone formy osadnictwa z pradziejów, późnego średniowiecza, okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 68-88 – tam opisano: PGR Mosty].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Nazwa folwark Mosty pojawia się na mapie Heldensfelda z lat 1801-1804, zaś w źródłach pisanych w 1805 r. [APL OCh, HwW, sygn. 2/54]. Przypuszczalnie folwark istnial juz w XVIII wieku.

    Właściciele i zarządcy

    W 1843 r. od dóbr Hołowno odłączono Piechy, Mosty z wsiami Grabówka, Bojary i Mosty. Dobra Piechy stały się własnością Marianny, córki Antoniego Szlubowskiego. Po jego śmierci w 1855 r. część dóbr odziedziczyła jej siostra Marianna, żona Andrzeja Piotrowskiego. Spadek po zmarłej w 1856 r. Mariannie przypadł jej dzieciom i mężowi [APL OCh, HwW, sygn. 12]. W 1867 r. jego syn Adam Piotrowski sprzedał swoją część Mendlowi Gelenterowi, który z kolei pół roku później odsprzedał ją Natalii Piotrowskiej. W 1870 r. w związku z zawarciem małżeństwa z Henrykiem Zalewskim, swoją część sprzedała ich siostra Antonina. Następnie doszło do kolejnych transakcji kupna i sprzedaży, w wyniku których, w czerwcu 1882 r., jedyną właścicielką m.in. majątku Piechy, obejmującego folwarki Piechy, Kordulin vel Niecielin i Mosty została Antonina z Piotrowskich Zalewska. W 1883 r. dobra Piechy stały się własnością emerytowanego rosyjskiego generał-lejtnanta Konstantego Fenschau, zamieszkałego w Chodowie pod Siedlcami, który w 1884 r. wydzierżawił je na 6 lat dla Stanisława Morzkowskiego. Następnie doszło do podziału dóbr Piechy. Piechy i Mosty stały się ponownie własnością Zalewskich. Folwark Mosty obejmujący również część wsi Mosty, a także Bojary i Grabówkę w 1892 r. kupił Mateusz Targoński, były ekonom w Antopolu. Po nim dobra przeszły na własność hipoteczną Józefa Ignacego Targońskiego. Faktycznym posiadaczem majątku był jednak Paweł Czesław Targoński. Na licytacji w 1928 r. folwark Mosty nabyła żona Pawła Anna z Morawskich Targońska do spółki z jednym z wierzycieli Szymą Bidermanem oraz 52 okolicznymi chłopami. Od 1940 r. Targońscy stali się jedynymi posiadaczami majątku, który w 1944 r. został przejęty przez skarb państwa a w 1946 r. w części sprzedany 19 rolnikom z Bojar, Grabówki i Mostów [APL OCh, HwW, sygn. 3/48].

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Folwark Mosty powstał na terenie unickiej, a po jej likwidacji w 1875 r., prawosławnej parafii w Opolu. Przeważający w folwarku katolicy obrządku rzymskiego należeli do parafii w Opolu, tylko w okresie jej likwidacji (1876-1919) należeli oni do parafii rzymskokatolickiej w Sosnowicy.

    Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na legalne odchodzenie od prawosławia, część byłych unitów, przymusowo włączonych do Cerkwi prawosławnej przeszła na katolicyzm [Liber Conversorum parafii w Opolu]. W 1913 r. w folwarku mieszkało 65 katolików i 20 prawosławnych [Latawiec, 2012, s. 93–94].

    Oświata

    Dzieje oświaty we wsi opisał Krzysztof Latawiec, Historia szkół w gminie Podedwórze, Podedwórze-Lublin 2015 [https://www.researchgate.net/publication/378075481_Historia_szkol_w_gminie_Podedworze].

    Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach

    Według spisu powszechnego z 1921 r. w folwarku Mosty-Baranowo w 4 budynkach zamieszkiwało 36 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 32 i prawosławne – 4 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118]. Według spisu z 2021 r. we wsi było zameldowanych 132 osób.

    W 1879 r. folwark Mosty miał następującą strukturę: 550 mórg gruntów ornych i ogrodów, 353 mórg łąk, 23 mórg pastwisk, 185 mórg lasu, 18 mórg nieużytków, razem 1129 mórg, budynków murowanych 3, z drewna 5, płodozmian 5. polowy [SGKP, t. 8, s. 70].

    W 1924 r. ówczesny właściciel Mostów Czesław Targoński wniósł do Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Lublinie prośbę o zezwolenie na całkowitą parcelację majątku (446 mórg). Planując parcelację właściciel zamierzał sprzedać okolicznym rolnikom grunty położone na obrzeżach majątku, natomiast ziemie leżące bliżej środka i samo założenie zamierzał sprzedać osadnikom z centrum Polski. Do 1939 r. nie skończono parcelacji. W roku 1943 przechodzące partyzanckie oddziały radzieckie spaliły dwór. W latach 1949-1951 na fundamentach dawnego dworu powstał budynek administracyjny. W latach 1962-1970 wzniesiono zespół zabudowań mieszkalnych i administracyjnych PGR, a na północ od tego kompleks zabudowań gospodarstwa hodowlanego PGR oraz bazę sprzętu rolniczego. W latach 80. XX w. Mosty były Zakładem Rolnym wchodzącym w skład Kombinatu Rolnego PGR w Parczewie [http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/mosty].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Ważne wydarzenia

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci