Nowe Kobiałki

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej (przydomku) kobiałka lub od apelatywu kobiałka (koszyk, od spodu okrągły, pleciony z wici albo łyka, opałka), w formie mnogiej. (Rymut, t. 5, 2003, 6). 

Na podstawie traktatu rozbiorowego z 1795 r. Kobiałki znalazły się pod panowaniem austriackim. Od 1796 r. znajdowały się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiły pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r., kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r. znalazły się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazły się Kobiałki. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej. W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Kobiałki znalazły się w na nowo zorganizowanej gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski leżał w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Kobiałek przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Kobiałki, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni lubelskiej. Należy zauważyć, że na początku drugiej dekady XX w. doszło do wyodrębnienia się punktu osadniczego w postaci kolonii nazwanej Kobiałki Nowe. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Kolonia Kobiałki Nowe znajdująca się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 200; sygn. 201; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 214; PKSG na 1876 god, 164; PKSG na 1878 god, 160; PKSG na 1880 god, 211; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Kolonia Kobiałki Nowe znalazła się w składzie Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Kobiałki Nowe posiadające już status wsi stworzyły samodzielną Gromadę Kobiałki Nowe będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowały się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. 5 października 1954 r. Kobiałki Nowe znalazły się w granicach Gromady Ruda. Jednak już z dniem 15 października 1957 r. została ona przekształcona w Gromadę Kobiałki Stare. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Gromada Kobiałki Stare została zlikwidowana, zaś same Kobiałki Nowe włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1957, nr 8, s. 39; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Kobiałki Nowe weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. Kobiałki Nowe, po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazły się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na początku drugiej dekady XX w. w Kobiałkach zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Adamkiewicz, Arys, Benek, Błaszkiewicz, Bogusz, Brodowski, Chabera, Cegiełka, Cudnik, Czerniawski, Dadacz, Drosio, Fajkowski, Gabriołek, Jaworski, Kaczor, Kania, Kapusta, Kołodziejczyk, Kosiński, Kosut, Kowalczyk, Kozioł, Kunka, Kusio, Lasota, Lasota vel Lasocki, Leszczyński, Machowiec, Mularczyk, Musilewicz, Nojek, Okuń, Olkowicz, Osiak, Oszal, Pacek, Ptaszyński, Pyra, Rossa, Sadejczyk, Siedlecki, Soćko, Sulej, Szczepanik, Śnieżek, Świątek, Wróblewski, Zadrożny, Zalewski i Zygzuła [APS, AGP, sygn. 200; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75].

Pod koniec pierwszej dekady XX wieku części wsi Kobiałka (Nowe Kobiałki) nabyli chłopi noszący następujące nazwiska: Alaba, Aryz, Błaszkiewicz (2 rodziny), Chabera (2), Fajkowski, Kania, Klos, Konca, Kublik, Lewandowski, Malk, Musilewicz (4), Niedziołka (2) i Trejda (2) [APL, ZTL, sygn. 11/1987, s. 48–56].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1988 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-76].

Na początku drugiej dekady XX w. doszło do wyodrębnienia się punktu osadniczego w postaci kolonii nazwanej Kobiałki Nowe, powstałej na obszarze dotychczasowej wsi Kobiałki.

W okresie przedrozbiorowym tereny na których z czasem powstały Nowe Kobiałki były częścią wsi Kobiałki (patrz hasło: Stare Kobiałki) i należały do dóbr biskupstwa poznańskiego. Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Podobnie z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziły m.in. Kobiałki. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Kobiałki wraz z osadą Dębek (661 mórg i 34 pręty) i gruntów czynszowych we wsi Kobiałki (12 mórg i 51 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Nowych Kobiałkach stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

Pod koniec pierwszej dekady XX w. właściciel donacji Prawda Gołowin uzyskał zgodę na sprzedaż części swojej donacji okolicznym włościanom. Również część gruntów przylegających do Kobiałek stała się przedmiotem transakcji. Została ona zbyta w charakterze kolonii nazwanej „Za Kobiałkami” A, posiadającej powierzchnię 155 dziesięcin i 2016 sążni. Nabywcami 18 gospodarstw o powierzchni od 5 do 13,5 dziesięciny zostali włościanie.

Wyznanie rzymskokatolickie

Mieszkańcy Nowych Kobiałek wyznania rzymskokatolickiego, w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1921 r. odnotowano w Nowych Kobiałkach 347 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Michał Dąbrowski (1910–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Skorowidz, IV, 74].

Wyznanie mojżeszowe

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej odnotowano 15 osób wyznania mojżeszowego. Wszystkie osoby zadeklarowały narodowość polską [Skorowidz, IV, 74].

Zapewne dzieci włościan z Kobiałek uzyskały możliwość korzystania z pierwszej działającej na tym terenie placówki oświatowej w Stoczku jeszcze przed wybuchem powstania styczniowego. Po zreformowaniu szkolnictwa elementarnego w 1864 r. ta placówka oświatowa funkcjonowała nadal. Uzyskała ona status 1-klasowej koedukacyjnej gminnej szkoły elementarnej, która utrzymywała się ze składek płaconych m.in. przez mieszkańców Kobiałek. Niestety na podstawie zachowanego materiału źródłowego nie można określić skali udziału dzieci z Kobiałek w społeczności uczniowskiej tej placówki oświatowej w od października 1864 r. do czerwca 1915 r. Pierwsza szkoła powstała w Nowych Kobiałkach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Szkoła w Nowych Kobiałkach uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 1 etatem pedagogicznym. Obwód szkolny tej placówki pedagogicznej objął swoim zasięgiem wieś Nowe Kobiałki. Nauczycielami tuż przed wybuchem II wojny światowej był Wacław Zimoląg. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 64 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Nowych Kobiałkach polska szkoła ludowa Od września 1944 r. nauka w niej była kontynuowana. Działała 4-klasowa szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci z Nowych Kobiałek. Na początku lat 50. XX w. została przekształcona w szkołę 5-klasową. Dzieci po jej ukończeniu kontynuowały naukę w klasach VI i VII w szkole w Starych Kobiałkach. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Nowych Kobiałkach w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Krystyna Stafij, Stanisław Pazura, Helena Frendak, Henryk Frendak, Barbara Dadacz, Michalina Gajda i ks. Piotr Popiołowski [APS, ISŁ, sygn. 43; sygn. 44, k. 94–94v; APL, Dyrekcje Szkolne, Akta szkół, sygn. 2998; sygn. 2999; sygn. 3001; PKSG na 1876 god, 106].

W 1827 r. odnotowano w Kobiałkach 19 domów, w których zamieszkiwało 127 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 17 domostw i 170 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 26 domów z 161 mieszkańcami. Na początku stycznia 1912 r. źródła potwierdzają obecność w Kobiałkach 378 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w Kolonii Nowe Kobiałki funkcjonowało 55 domostw, w których mieszkały 362 osoby. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Nowych Kobiałkach 580 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 200; Tabella, I, 214; PKSG na 1880 god, 211; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

22 listopada 1943 r. okupanci niemieccy rozstrzelali Franciszka i Mariana Nojków. 5 lutego 1944 r. zastrzelili właściciela gospodarstwa Władysława Kruka. Policjanci niemieccy 27 kwietnia 1944 r. zamordowali Wacława Bogusza, Wiktora Bogusza i Józefa Wróblewskiego [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024]]