Nowa Osada

Patrz hasło: Godziszów.

Nazwa Osada oznacza skupisko siedlisk ludzkich, zwykle niewielkie. Określenie Nowa stawia taką wieś w opozycji do starszej, zwykle istniejącej w pobliżu. W tym przypadku mogło chodzić o sąsiedni Kawęczyn, skoro w XIX wieku funkcjonowała jako jego część zwaną Kawęczyn Nowa Osada.

Razem z Kawęczynem stanowiła uposażenie klasztoru dominikanów janowskich. Po kasacie klasztoru władze przeprowadziły uwłaszczenie i dla Nowej Osady sporządzono odrębne tabele likwidacyjne określające gospodarzy i przyznane im działki. Wtedy Nowa Osada znalazła się w gminie Zofianka w powiecie janowskim, ale już w 1870 r. gminę tę zlikwidowano a wieś włączono do gminy Kawęczyn, ale siedziba kancelarii zarządu gminnego mieściła się właśnie w Nowej Osadzie. Kwestie związane z funkcjonowanie gminy, patrz hasło: Kawęczyn [PKLG na 1871 r., 92-95; SKLG].

W okresie międzywojennym Kawęczyn-Nowa Osada należał do gminy Kawęczyn powiatu janowskiego województwa lubelskiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 37]   W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. W 1941 r. powstało tutaj sołectwo. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163] Na podstawie decyzji z 1954 r. Kawęczyn Nowa Osada  wszedł w skład nowo utworzonej gromady Kawęczyn. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. W końcu 1955 r. przywrócono powiat janowski, który zaczął działać od 1 stycznia 1956 r. i w styczniu 1957 r. przyłączono do niego wieś.  W 1973 r. została utworzona gmina Godziszów. W latach 1975-1998 wieś wraz z nią wchodziła w skład województwa tarnobrzeskiego, od 1999 r. ponownie w województwie lubelskim. [Ćwik, Reder 1977, 166; Branowski 2001, 43-44].

W 1952 r. w Kawęczynie Nowej Osadzie występowały następujące części: Cząszcz kolonia, Kawęczyn Nowa osada wieś, Kawęczyn osada młyńska [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7] 

W latach 60-ch XIX wieku w Nowej Osadzie Kawęczyn właścicielami gospodarstw były następujące osoby: Domicella Gągoł, Michał Borowiejski, Piotr Krzysztoń, Michał Nizioł, Mikołaj Kinik, Władysław Suligowski, Aleksy Podołkow, Ludwik Kacperski, Korneliusz Radifonow, Francisek Kejkowski, Kazimierz Tomaszewski, Teodor Judin, Jankiel Cynleger, Józef Skop, Andrzej Bober, Icek Chochman, Józef Łukasiewicz, Kazimierz Rawski, Sebastian Sowa, Łukasz Chmiel, Ignacy Rabczyński, Franciszek Maciocha, Stanisław Trochliński, Józef Nowakowski, Wojciech Jakubiec, Aleksander Styczyński, , Teodor Czech, Sebastian Bednarz, Maciej Orłowski, Walenty Łukasik, Wojciech Myszkowski, Józef Maliński, Stanisław Kołtyś, Tomasz Rudnicki, Kazimierz Fac, Tadeusz Jabłoński, Michał Łukasiewicz, Antoni Bednarczyk, Stanisław Blacha, Antoni Kolasa, Józef Wasilewski, Jan Podbielski, Antoni Gdański, Jan Muniak, Stanisław Krzysztoń, Andrzej Boś. [APL, ZTLGLiS, sygn. 1097].

Jedyne stanowisko pochodzi z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach ogólnopolskiej akcji AZP. Znaleziono tam rdzeń (bryłka do uzyskiwania półsurowca) o nieokreślonej chronologii. Natomiast kilka innych stanowisk z tego rejonu włączono w obręb miejscowości Kawęczyn [NID, AZP obszar 88-80 – określone: Kawęczyn Nowa Osada].

Wieś powstała zapewne jako przysiółek Kawęczyna w połowie XIX wieku. Brak jej na XIX-wiecznych mapach rosyjskich.

Wieś należała do rodziny Zamoyskich i była włączona do Ordynacji. W wyniku uwłaszczenia działki, do tej pory jedynie uprawiane przez włościan, stały się ich własnością. Niektóre zostały mieniem wspólnym wsi: kancelaria zarządu gminnego (2 mrg.), szkoła (2 mrg.), pastwisko (69 mrg 10 pr.), nieużytki (25 mrg. 165 pr.). Natomiast karczmę przejął skarb państwa, co może wskazywać, że Nowa Osada została uznana za własność klasztoru skonfiskowaną przez państwo w odróżnieniu od Kawęczyna właściwego, który uznano za dobra Zamoyskich stanowiące jedynie uposażenie klasztoru.

Centralna Komisja ds. Włościańskich przy Komitecie Urządzającym 24 IX 1870 r. nadała na własność włościanom 292 mórg 20 prętów ziemi użytkowej, 26  mórg 85 prętów nieużytków, razem 318 mórg 105 prętów. Ostatecznie gromada zdecydowała się na podział wspólnego pastwiska między gospodarzy. Po pomiarach do działek wspólnych zaliczono także drogi do Andrzejowa i Godziszowa, przegon, rzeczkę, dwie drogi polne i bliżej nieokreśloną dróżkę. Podobnie jak inni gospodarze dostali prawo do serwitutu leśnego w postaci: otrzymywania z lasów ordynacji drewna na remonty budynków i ogrodzeń; wywożenia opału: latem po jednej a zimą po dwie fury tygodniowo, razem 78 fur rocznie na gospodarstwo; wywożenia podściółki (mech, liście, choina) w miarę potrzeb; pozyskiwania dwóch fur pniaków (w ramach wspomnianych 78 fur opału) na szczapy; wypasania bydła w lasach Ordynacji [APL, ZTLGLiS, sygn. 1097].

Wieś zamieszkiwana była przez Polaków-katolików, jednak w latach 60. XIX wieku odnotowano kilka nazwisk rosyjskich i żydowskich (patrz: Antroponimia). Obecnie należy do parafii pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego w Wólce Ratajskiej.

W 1905 r. do Nowej Osady Kawęczyn należało 176,58 ha, w tym ziemi włościańskiej podlegającej pod ukazy uwłaszczeniowe z 1864 i 1866 r.: ornej gliniastej 151,51 ha, łąk 13,08 ha i nieużytków 11,99 ha. We wsi było 17 gospodarstw i 198 mieszkańców, wszyscy byli katolikami [SKLG; Z. Baranowski, 2001]. W 1921 r. Kawęczyn Nowa Osada liczył 28 domów i 158 mieszkańców (81 mężczyzn i 77 kobiet). Wszyscy deklarowali wyznanie katolickie i narodowość polską [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 37] [Baranowski 2001, 47]. Mieszkańcy żyli z uprawy roli.

W 1939 r. przez wieś wycofywały się oddziały polskie a w 1944 r. przeszły oddziały sowieckie. W 1944 r. przez te tereny przetoczyły się walki frontowe [Baranowski 2001, 47]