Kawęczyn

Patrz hasło: Godziszów.

Prawdopodobnie nazwa wsi ma charakter dzierżawczy i pochodzi od imienia niezidentyfikowanego bliżej Kawęka [Kosyl, 1974, s. 163-164]. W XVII wieku często pojawia sie nazwa Rataj alias Kawęczyn. Może to sugerować istnienie już w XVI wieku wsi dwuczłonowej, która w następnym stuleciu rozpadła się na dwie samodzielne jednostki osadnicze: Rataj (Ordynacki) i Kawęczyn.

Wieś od momentu powstania do 1795 r. znajdowała się w powiecie urzędowskim województwa lubelskiego.

W XIX wieku Kawęczyn był na uposażeniu klasztoru oo. Dominikanów w Janowie. Stanowiła gminę instytutową. W połowie wieku zastępcą wójta (właściciela) był burmistrz Janowa. Do tej gminy należał też Rataj. Po kasacie klasztoru Kawęczyn znalazł się w gminie Zofianka w powiecie janowskim. Pierwszym sołtysem Kawęczyna w 1864 r. był Kacper Golus z uposażeniem 5,40 rubli rocznie. Już w 1870 r. gminę tę zlikwidowano i utworzono gminę Kawęczyn z siedzibą w Nowej Osadzie Kawęczyńskiej, w skład której weszły następujące wsie: Andrzejów, Biała, Wólka Ratajska, Godziszów, Zofianka Górna, Zofianka Dolna, Kawęczyn z folwarkiem, Krzemień, Lążek, Moluty, Krasówka, Obrówka, Rataj, Rataj Kawęcki, Ruda, Flisy, Szklarnia, Pikule. Wójtami gminy Kawęczyn byli: Antoni Łukasz (piśmienny, katolik) 1890-1895; Jan Niedziałek (katolik) 1896- 1898; Antoni Ciupak, syn Wojciecha (katolik) 1899-1912; Piotr Gumiennik (katolik) 1914. Pisarzami gminnymi byli: Władysław Ożóg 1890; Michał Szymański 1891-1892; Edmund Łatyński 1893; Władysław Lipiński 1894; Tymoteusz Adamczewski, syn Felicjana (katolik) 1895-1914 [Osiński, 2021, 32, 37, 40, 44, 325, 350; LGUdsW, sygn. 3385, 3374, 3376; PKLG; SKLG].

W okresie międzywojennym Kawęczyn był nadal siedzibą gminy znajdującej się w powiecie janowskim w województwie lubelskim. Obejmowała ona następujące miejscowości: Andrzejów, Godziszów, Kawęczyn, Kawęczyn Nowa Osada, Rataj Ordynacki i Rataj Poduchowny, Wólka Ratajska [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 37]  W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, w powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163] Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina Kawęczyn składała się z 21 gromad: Andrzejów, Biała Ordynacka cz. I, Biała Ordynacka cz. II, Biała Poduchowna, Flisy, Godziszów cz. I, Godziszów cz. II, Godziszów cz. III, Kawęczyn, Kawęczyn Nowa Osada, Krzemień cz. I, Krzemień cz. II, Łążek Ordynacki, Pikule, Rataj Ordynacki, Rataj Poduchowny, Ruda, Szklarnia, Wólka Ratajska, Zofianka Dolna i Zofianka Górna. [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7] W 1954 r. przemianowano gminę Kawęczyn na gromadę zmniejszając jej powierzchnię (powołano nową gromadę Godziszów). W skład gromady Kawęczyn weszły tereny wsi Kawęczyn, Kawęczyn Nowa Osada, Andrzejów, Wólka Ratajska, Rataj Ordynacki i Rataj Poduchowny. [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku gminy Kawęczyn nie przywrócono. Jej tereny wchodzą obecnie w skład gmin: Godziszów, Janów Lubelski i Dzwola powiatu janowskiego. W 1975 r. w związku z nową reformą administracyjną (likwidacja powiatów i zwiększenie do 49 liczby województw) Kawęczyn znalazł się w składzie nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego [Ćwik, Reder 1977, 178]. Ponowna reaktywacja powiatu janowskiego nastąpiła w 1999 r. wraz z wprowadzeniem nowego podziału administracyjnego. Godziszów znowu od 1999 r. znajduje się w województwie lubelskim.

W końcu XIX w. wzmiankowane lasy w okolicy wsi: Borownica, Branwica, Bratoszowiec, Bielsko, Wiąz, Wolanowiec, Wroniak, Glinianki, Kantoliniec, Krzemieniec, Kruczek, Lążek, Laski, Obrówka, Podłużne Górki, Przeory, Rogi, Ruda, Świrdz, Tuł, Flisy, Czartoszowa, Szklarnia i Jakuby, Bielsko. [APL, ZTLGLiS, sygn. 1097].

W latach 60-ch XIX wieku w Kawęczynie (bez Nowej Osady) właścicielami gospodarstw były następujące osoby: Kacper Kuta (następcy), Wawrzyniec Grzegorski, Antoni Rząd, Wojciech Król, Antoni Król, Dominik Król, Wojciech Moszkowicz, Sebastian Król, Józef Kowalik, Wojciech Gaca (Goszcza), Błażej Wojtoń, Maciej Gregorski, Grzegorz Oleszko, Grzegorz Bożek, Mateusz Kurnicki, Szymon Bizek (następcy), Józef Hałas, Marcin Komsa, Michał Komsa, Józef Bizek, Józef Maniło, Stanisław Krzysztof (następcy), Kacper Hałas, Józef Ciupak, Sebastian Nizioł, Stanisław Kufer vel Kareta, Andrzej Rząd, Stanisław Bizek (następcy), Andrzej Kotula (następcy), Dominik Łukasik, Kazimierz Wołoszyn, Tomasz Król, Michał Kotula, Wojciech Bizek, Wawrzyniec Bizek, Stanisław Flis, Kazimierz Błaszczak. [APL, ZTLGLiS, sygn. 1097]

W trakcie prowadzonych w roku 1985 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 19 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarszy ślad osadniczy w postaci rdzenia (bryłka do uzyskiwania półsurowca) pozostawili łowcy reniferów ze schyłkowego paleolitu (brak afiliacji kulturowej). Kolejne materiały należy łączyć z rolnikami neolitycznymi (kultura pucharów lejkowatych), również z ludnością wczesnej epoki brązu (brak afiliacji kulturowej). W jednym przypadku zarejestrowano obozowisko lub osadę z przełomu epoki brązu i epoki żelaza (kultura łużycka). Wyróżniano także śladowe osadnictwo z nieznanej fazy wczesnego średniowiecza. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 88-80].

Według Cz. Kosyla wieś złączona była ze wsią Rataj, rozdzielone dopiero w XIX w. [Kosyl 1974, s. 163]. Teza ta nie znajduje potwierdzenia źródłowego, gdyż faktycznie obie wsie stanowiły jedną jednostkę osadniczą określają jako „Rataj alias Kawęczyn”, wzmiankowaną po raz pierwszy w takiej formule w 1563 r. Rozdzielenie jednak nastąpiło już w drugiej połowie XVII w., gdyż w 1674 r. Kawęczyn występuje jako odrębna wieś [AGAD, ASK I, sygn. 162, k. 9]. Prawdopodobnie początek tego procesu sięga 1660 r., kiedy to grunty te stały się częścią uposażenia erygowanego z inicjatywy Zamoyskich konwentu dominikanów w Janowie (Białej) [szerzej patrz zakładka: Właściciele].

Kawęczyn od momentu powstania znajdował się w granicach Ordynacji Zamojskiej. Niejasny pozostaje status własnościowy Kawęczyna po wyodrębnieniu się wsi z jednostki osadniczej określanej wcześniej jako „Rataj alias Kawęczyn”. Stało się to zapewne w 1660 r., kiedy to część gruntów Godziszowa oraz Kawęczyn weszły w skład uposażenia konwentu dominikanów z Janowa. Z pewnością przeorowie konwentu mieli prawo pobierania dochodów płynących ze wsi i zapewne w praktyce także odpowiadali za administrowanie majątkiem. Układ określający wzajemne zobowiązania między ordynatami a dominikanami został zawarty w lipcu 1678 r. przez Marcina Zamoyskiego oraz księdza Marcina Borownisza. Trudno jednak jednoznacznie stwierdzić czy Kawęczyn nadal pozostawał własnością Zamoyskich a dominikanie jedynie dzierżyli z niego dochody, czy też wieś przeszła w posiadanie konwentu janowskiego. Wątpliwości natury prawnej mieli sami zainteresowani i sądowy proces w tej sprawie toczył się w 1864 r., o czym szerzej piszemy w dalszej części tekstu.

W XIX wieku wieś była na uposażeniu klasztoru oo. Dominikanów z Janowa. Opis tej fundacji z 1808 roku brzmi: „Zabudowanie księży w Kawęczynku. A. Folwark: Ten częścią drankami, częścią tyczkami ogrodzony w nim 1) dom mieszkalny pod gontami – o 2ch izbach alkierza i kapliczce z kominem na glinę murowanym, stary mocno w ziemię wlazł podważenia niewart, jeszcze jakiś czas postoi potym trzeba będzie go przesypać wybrawszy ściennego drzewa, ile się da wybrać a resztą nowego dodawszy materiału. 2.) Szpichlerzyk pod gontami, stary, co do ścian jeszcze stać będzie, tylko na reparację dachu gontów z 10 kopiejek 3.) Piekarnia stara ta się już zawaliła pod nią piwnica murowana sklepiona z szyją drewnianą. Drzewo w ścianach szyi pogniło, zdaloby się szyję wymurować. 4.) Gumno w kwadrat pod słomą już dawne i za niskie potrzebowałoby podniesienia trochę ścian na co drzewa ze 40 sztuk wyjść może oprócz tego podwalin ze 12 i poprawy poszycia. 5.) Chlewy pod słomą, niedawne i dobre, 6.) Kurnik z chrustu wypleciony pod słomą. B. Budynki propinacyjne: 1.) Gorzelnia z Wołownią pod dranicami mizerna stać jednak jeszcze będzie przy niej. Studnia cembrowana drzewem z żurawiem. 2.) Karczemka przy drodze jadąc do Godziszowa, bez zajazdu, pod gontami, o izbie i komorze, z małą izdebeczką, teraz pusta. Piec w izdebce się zawalił. Komin z surówki także wali się ściśnięty on sznurami, lecz niebezpieczny, potrzeba innego. 3.) Młynek na rzeczce zwanej Biala, pod gontami, o jednym kole koreczniku z izdebeczką maleńką dla młynarza, stary lecz jeszcze stać będzie. [BN, Stan kościołów, k. 17v-18]

Kolejny opis pochodzi z 1839 r.: „w folwarku zaś Kawęczyn, prawie wszystkie zabudowania dworskie jako gorzelnię obszerną, spichrz, młyn wodny łącznie z upustem i groblą, karczmę, trzy stodoły i obory z wszelkiemi dogodnościami na podmurowaniu w większej połowie pod gontami z drzewa falistego, zdrowego świeżo w krótkim czasie swego urzędowania wystawił, materiału wybornego tak w drzewie jako i kamieniach do dalszego prowadzenia fabryki przysposobił ówczesny przeor Aleksander Wszelaki. W 1822 r. z dzierżawy wsi z młynem i browarem uzyskiwał 4296,27 zł, z czego na podatki przeznaczał 1272,12 zł, a zysk wynosił 3024,15 zł. Według wykazu z 1851 r. dzierżawa propinacji przynosiła 1,4 tys. zł, dochód z niewielkiego młyna 400 zł (po odliczeniu remontów), z pańszczyzny w przeliczeniu na pieniądze 2054 zł, jednak plony uzyskiwane z folwarku nie wystarczały na „odsiew, miejscową konsumpcję i potrzebę klasztoru”. W 1859 r. dochody stałe wynosiły: z jurydyki miasta Janów – 17,40 rubli rebrem., ze wsi Kawęczyna i Rataja od włościan 11,97 ½ rs., czynsz z pastwisk 5,35 ½ rs., za daniny w naturze 10,69 rs., razem 45,42 rs. Po potrąceniu dwudziestej część na niedobory (2,27 rs.) czysty dochód wynosił 43,15 rs. 25. Całościowy dochód z wsi wynosił 824,4 ½ rb.

Według opisu z 1864 r. w Kawęczynie znajdował się drewniany budynek dworku (folwarku) czteroizbowy, kryty gontem, z budowli gospodarczych: spichlerz, stajnie i obory, wozownia, chlewki, trzy stodoły, szopa, podszopie, dom dla młynarza, młyn wodny, szopa, karczma oraz chlew. Wszystkie te budowle były drewniane i kryte gontem, za wyjątkiem chlewów, stodół i podszopia krytych słomą. Na folwarku znajdowało się: żyta 122 kóp 30 snopów, w zbożu 8 korcy, pszenicy 35 kóp 16 snopów, ziarna 2 korce 22 garncy, jęczmienia 18 kóp 43 snopów, owsa 45 fur, tatarki 20 fur, grochu 30 fur, w ziarnie 1 korzec, 28 garncy, rzepaku garncy 2; prosa 2 korcy 6 garncy, siemienia konopnego 1 korzec, 22 garncy, kartofli 20 korcy. Ponadto paszy siana fur 25, koniczyny fur 7, kapusty dla ludzi i owiec 4 beczki. Inwentarz żywy składał się z: 6 wałachów, 2 klaczy, 14 krów, 6 jałówek, buhaja, byka, owiec: tryków 4, skopów 45, macior 108; 14 sztuk trzody chlewnej, 7 kur, 7 kaczek. Ponadto były 2 ule z pszczołami i 8 pustych. Folwark posiadał narzędzia rolne m.in. sochy, radła, radlice, brony, kosy, sieczkarnię Ewansa, młynki, wozy, sanie do drewna. Należały do niego młyn z dwoma kamieniami (górnym i dolnym) napędzany kołami wodnymi, a także karczma, w której był stół i 3 ławy. Wieś i folwark obejmowały 1105,248 mórg, z czego włościanie posiadali 678,294 mórg, a dwór 426,254 mórg. [Baranowski 2014, 160-161].

Jak juz wyżej wspomnieliśmy, kwestia własności wsi nie była do końca jasna. Po kasacie zakonu Ordynacja Zamojska próbowała dowieść, że dobra kawęczyńskie były własnością Zamoyskich a jedynie dochody z nich stanowiły uposażenie klasztoru. Fundusze klasztoru dominikańskiego w Janowie po usunięciu z niego księży na podstawie ukazu carskiego z dnia 8 XI 1864 r. przeszły na rzecz rządu. Do tych gruntów należała wieś Kawęczyn z folwarkiem, młynem i propinacją. W spisie rzeczonych funduszów sporządzonym w roku 1818, w kopii prywatnej, przez nikogo niepoświadczonej, w murach klasztornych pozostałej, powiedziano:w jednym miejscu: „iż wieś Kawenczyn i grunta u Godziszowa są własnością dziedziczną Ordynacji”. W drugim zaś: „że do Klasztoru o jakim mowa należą tylko dochody z wsi Kawenczyna i części wsi Godziszowa” co również dowodzić miało własności dziedzicznej Ordynacji. Jej oficjalista przesłał zarządowi wyciąg ze wzmiankowanej kopii spisu. Proponował zbadanie kwestii od czasu powstania klasztoru i podjęcie starań o odzyskanie wsi Kawęczyn od władz rosyjskich. Jednocześnie wyjaśnił, że grunt w Godziszowie (kilkadziesiąt morgów przy regulacji zamieniono za grunta dodane w jednej miejscowości przy folwarku w Kawęczynie. Powyższy wyciąg z kopii prywatnej z 1818 r. , mieścił w sobie ze strony Ordynacji następujące zastrzeżenia: „Inwentarz niniejszy funduszów oo. Dominikanów w Janowie zostających, przez komisarzy do spraw majątków duchownych delegowanych sporządzony – ze strony JW. Stanisława Hrabi ordynata Zamoyskiego senatora wojewody Królestwa Polskiego, wielu orderów kawalera przy zastrzeżeniach następujących: „iż wieś Kawęczyn i grunta w Godziszowie są własnością dziedziczną Ordynacji. Iż wyrąb w lasach ordynackich niemoże być prawnie żądany przez oo dominikanów janowskich. Iż summy pod kapitałami niepoprawnie w spisie nieniejszym wyrażone ad. B. 1000 tynfów, ad. C. pensyi rocznej 200 zł, ad. D. 9000 zł, – z ordynacji pretendowane być nie mogą – na koniec: „iż co do gruntów jako i co do innych realności klasztoru i kościoła pomienionego, iż to tylko przyznać mu należy, na co prawo legalne okaże”. „Podpisują x. Jakub Pudnicki wikary, x. Cyprian Gronostajski supp. X. Justyn Stykowski prezentat, x. Florentyn Gudkowski kaznodzieja, X. A. Ogonowski komisarz delegowany, Banicki komisarz rządowy”. „Kapitały niepewne są następujące: b. summa 1000 tynfów u JW. Ordynata Zamoyskiego na wójtostwie pod Kraśnikiem położonym lokowana, procent odmawiany już od lat 30-u niewiadomo z jakich powodów; „c. pensja roczna zp 200 na klasztor przez JW. Stanisława Zamoyskiego z prowentów ordynacji zabezpieczona, zalega od roku 1784; d. suma zp 9000 przez JW. Marcina Zamoyskiego na xx dominikanów do własnych rąk wzięta obligacja przez togoż własnoręcznie w aktach chełmskich w roku 1679 oblatowana na wszystkich dobrach ordynacji i dziedzicznych zabezpieczona od której summy procentu klasztor od niepamiętnych czasów nie pobiera; Ad. 9. „fundusz niniejszy nazywa się Klasztor Xięży Dominikanów w mieście obwodowem Janowie”. „Do tego klasztoru należą: dochody z wsi Kawęczyna o ¼ mili i części wsi Godziszowa o 1ą milę odległej”. „Klasztor niniejszy egzystuje na mocy erekcji JW. Jana Zamoyskiego z roku 1660 i potwierdzenia takowej przez króla Jana III w roku 1676 w miesiącu lutym w Krakowie podczas sejmu, w aktach zaś oblatowana niniejsza erekcja w Lublinie w roku 1801. Dalej w dokumentach Ordynacji czytamy: „Na zasadzie najwyższego ukazu z d. 8 XI r.b. 1864] znoszącego klasztory w Królestwie Polskim, klasztor Dominikanów w Janowie także zniesiony został. Do funduszów tego klasztoru, należała wieś Kawenczyn z folwarkiem, młynem i propinacją, która przez erekcję Jana Zamoyskiego, przed aktami Trybunału Koronnego Lubelskiego, feria tertia post dominicam Jubilata proximo 1660 roku przyznaną, a przez Jana III króla polskiego pod dniem 15 II 1676 r. potwierdzoną i w aktach ziemskich lubelskich w dniu 14 VIII 1802 r. oblatowaną została. Na erekcji tej opierając się wydział hipoteczny trybunału cywilnego województwa lubelskiego i rozpatrzeniu wniosku przez Leonadra Michelisa pełnomocnika hrabiego ordynata o uregulowanie hipoteki majętności ziemskich Ordynacją Zamoyską składających wniesionego, nie przyjmując za dowód prawny złożonego przez tegoż pełnomocnika hrabiego ordynata układu z d. 14 VII 1678 r. między Marcinem Zamoyskim ordynatem a księdzem Marcinem Borowniszem, prowincjałem klasztoru Dominikanów janowskich, zawarty na mocy którego dobra Kawenczyn, mają do ordynacji należeć, a klasztorowi x. Dominikanów, prawo pobierania z nich przychodów zapewnionem było, wreszcie opierając się na zasadzie, że układ rzeczony nie był przez rząd zatwierdzony, i że dobra Kawenczyn ani patentem cesarza Józefa II, jako należące do ordynacji nie są objęte, ani też w tabelli Lwowskiej, jako, własność ordynacka, nie były zapisane,  decyzją z d. 27 VII 1833 r. dobra Kawenczyn spod regulacji hipotecznej dobra Ordynację Zamoyską składających wyłączył, jednakże dochodzenie w drodze sądowej prawa własności tych dóbr hrabiemu ordynatowi pozostawił.”

Czy ordynacja odwołała się od tej decyzji do sądu apelacyjnego oraz czy wystąpiła na drodze cywilnej z dowodzeniem prawa własności dóbr Kawęczyn i w ogóle jakie było późniejsze działanie w tym interesie nie ma żadnego śladu w aktach ordynacji. Jedynym punktem zaczepienia w 1864 r. było doniesienie rządcy klucza krzemieńskiego o usunięciu z klasztoru w Janowie xx Dominikanów, w którym nadmienił, że „w spisie funduszów, do tego klasztoru należących, w roku 1818 sporządzonego a przez KRWRiOP, pod dniem 6 V 1819 r. zatwierdzonym, w kopii prywatnej przez nikogo niepotwierdzonej a w murach klasztoru pozostałej, powiedziano w jednym miejscu: iż wieś Kawenczyn i grunta w Godziszowie są własnością dziedziczną ordynacji a w drugim miejscu, że do klasztoru o jakim mowa, należą tylko dochody z wsi Kawenczyna i części wsi Godziszowa.” W końcu tenże rządca przytoczył, że grunta w Godziszowie o powierzchni kilkudziesięciu morgów, zamieniono przy regulacji na grunta dodane w innej miejscowości przy folwarku w Kawęczynie. Ostatecznie postanowiono szukać dowodów w aktach i w księdze wieczystej tych dóbr w Lublinie. [APL, AOZ, sygn. 8600].

Ukaz o likwidacji klasztorów został wydany 27 X (8 XI) 1864 r. i wcielono go w życie niedługo potem. Następnie, w wyniku uwłaszczenia, działki, do tej pory były jedynie uprawiane przez włościan, stały się ich mieniem a Zamoyski otrzymał (symboliczne) odszkodowanie. Niektóre tereny stały się własnością wspólną wsi: pastwisko nad rzeką Białką, pastwisko zwane Zarębina, ulice, drogi i nieużytki oraz przegon (wspólny z gromadą wsi Rataj Poklasztorny). W 1869 r. Centralna Komisja ds. Włościańskich przy Komitecie Urządzającym określiła rozmiar użytkowej ziemi podlegającej uwłaszczeniu na 405 mórg. 195 pr. a nieużytków 6 mórg. czyli razem 411 mórg. 229 pr. Jednak w następstwie pomiaru dokonanego w 1875 r. przez geometrę nadziały dla tej wsi określono na 495 mórg. 50 pr. a w tym użytkowej ziemi 477 mórg. 115 pr. i nieużytków 17 mórg. 235 pr. Z kolei po pomiarze w 1894 r. ustalono nadział włościański na: 505 mórg. 287 pr. a w tym użytkowej 485 mórg.. 149,6 prętów i nieużytków 20 mórg. 137,4 pr. Do nieużytków zaliczono teren o powierzchni 1 mórg. 169,2 pr., który stanowił część przypadającą na wieś Kawęczyn ze wspólnego przegonu ze wsią Rataj Poklasztorny. Następnie zgromadzenie wiejskie 2 IV 1898 r. postanowiło a lubelski gubernialny urząd ds. włościańskich zatwierdził (1 VI 1901 r.), że wspólne pastwisko 33 mórg.. 145,7 prętów i działka nieużytku 1 mórg. 103,6 pr. zostały rozdzielone na działki gospodarskie po 1 mórg. 7 pr. dla każdego gospodarstwa.

Chłopi nie powiadali lasów natomiast władze carskie przyznały im tzw. serwitut leśny, czyli prawo użytkowania lasów Ordynacji, hipotetycznie jedynie w wymiarze dotychczasowym. Wszystkie gospodarstwa, od nr 1 do 34 włącznie, otrzymały prawo do:

– otrzymywania z lasów Ordynacji po 78 fur opału na rok dla każdego z 34 gospodarzy, złożonego ze zbioru powałów i suszu w przypadku niedostatku z pozwoleniem rąbania z pnia uschniętych drzew według wskazówek straży leśnej.

– w ramach 78 fur opału otrzymywać mieli dwie fury pniaków dla wyrobu szczap.

– wypasu całego bydła sprzężajnego i niesprzężajnego o zaroślach ordynackich nazywanych Zarośla Bielskie położonych między lasami ordynacji i włościańskimi ziemiami wsi Biała. Za przyznane włościanom serwituty, uznano na rzecz Ordynacji hr. Zamoyskiego kapitału likwidacyjnego 353,60 rub. Centralna komisja ds. włościańskich przy Komitecie Urządzającym zatwierdziła te dodatkowe warunki 1 V 1869 r. Następnie, 21 XII 1885 r., uszczegółowiono wymiar serwitutów: 1 drzewo 15 łokci długości i 12 cali średniej średnicy, 1 drzewo 15 łokci długości i 5 cali średniej średnicy; 6 parokonnych wozów odściółki; na opał 78 parokonnych fur, czyli 20 stóp sześciennych masy drzewnej a w tym dwie fury pniaków na szczapy; wypas wspólny 86 sztuk bydła rogatego i 29 koni. 13 X 1900 r. komisarz ds. włościańskich powiatu janowskiego postanowił przypisać serwituty do konkretnych lasów. [APL, ZTLGLiS, sygn. 1097]

W 1905 r. na wieś Kawęczyn składało się jedynie 86,11 ha ziemi a w tym pochodzącej z uwłaszczenia: ornej gliniastej 73,03 ha, łąk 2,18 ha, nieużytków 10,9 ha gospodarstw 58, mieszkańców – 438 katolików. Wieś leżała nad rzeką Białą, na której działał młyn. [SKLG]

Wieś od momentu powstania do końca XVIII w. należała do parafii w Białej [AAL, AKL, Rep. 60, AI, k. 2v]. Wszyscy mieszkańcy w XIX i XX wieku deklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolicke [Skorowidz miejscowości 1924].

W 1921 r. w Kawęczynie było 63 domy w których mieszkało 342 mieszkańców (162 mężczyzn i 180 kobiet). Wszyscy deklarowali wyznanie rzymskokatolickie i narodowość polską. [Skorowidz miejscowości 1924].

W XIX wieku Chłopi żyli z uprawy roli. Opisy dóbr wykazują folwark, karczmy i inne obiekty. [patrz zakładka: Właściciele].

Co najmniej od 1874 r. przy gminie działała kasa pożyczkowo-oszczędnościowa. Czystym dochodem tej kasy mogło rozporządzać zgromadzenie gminne, ale po zatwierdzeniu jego uchwał przez władze rosyjskie. Zgromadzenie przeznaczało dochody z kasy m.in. na pokrywanie kosztów leczenia niezamożnych mieszkańców gminy, utrzymanie sądu gminnego, założenie ksiąg ludności stałej, pokrycie kosztów stanu wojennego w 1906 r., wynagrodzenie obsługi urzędowej kasy, urządzenia przeciwpożarowe, budowę studni, remonty budynków gminnych np. stodoły itp. Ciekawostkę stanowi sfinansowanie z kasy podłączenia urzędu gminy do sieci telefonicznej w 1911 r. (300 rub. na słup, kafar, piwnica i płot [Osiński, 2021, 32, 37, 40, 44, 325, 350; LGUdsW, sygn. 3385, 3374, 3376; PKLG; SKLG].

Na początku lat dwudziestych wieś  i gmina Kawęczyn obejmowała następujące przynależności: Biała Poduchowna, Borownica, Rataj Ordynacki, Ruda. [KAP 1926/27, 1113]

W okolicy wsi właścicielem ziemskim majątku Zofianka Dolna był Albert Piskorski a hrabia Maurycy Zamoyski posiadał Leśnictwo Janów. Cegielnię miał Zamoyski (Ruda), kamieniołom był w Białej Poduchownej (F. Orzeł). Były też młyny: Długosza, Z. Erlichtera (parowy) w Borownicy, Króla (Ruda), Łukasika (Rataj Ordynacki), M. Pijanowskiej (Ruda), Maurycego hr. Zamoyskiego (wodny w Białej Poduchownej). Był też tartak w Borownicy Z. Erlichtera [KAP 1926/27, 1113]  

W gminie Kawęczyn w latach 1945-1946 działo 6 młynów [Szymanek 2003, 185].

– Kapliczka Matki Boskiej z lat 20-tych XX wieku. Kapliczka domkowa drewniana z dwuspadzistym dachem, zwieńczona u góry dwoma krzyżami. We wnętrzu figura i dwa obrazy Matki Boskiej [https://www.godziszow.pl/asp/warto-zobaczyc,56,,1].

W okresie międzywojennym we wsi działał Związek Strzelecki. We wrześniu 1939 r. stacjonował tu sztab krakowskiej brygady kawalerii. Podczas okupacji niemieckiej wieś przeszła pacyfikację, podczas której dokonano wielu aresztowań (1943 r.). W 1944 r. przez te tereny przeszedł front a na okolicznych polach Niemcy dokonali egzekucji 21 Żydów. [Szymanek 2001, 46]

W lutym 1940 r. w Kawęczynie pod Janowem Lubelskim zastrzelono Żyda za zerwanie plakatu ostrzegającego o tyfusie. [Chodakiewicz 2011, 157]

Według raportu komunistycznego, w połowie października 1944 r.  na terenie powiatu [Kraśnik] było dokonanych 6 zabójstw, a mianowicie dwóch Polaków i 4 Żydówki, które kręciły się po wsiach w okolicy Kawęczyna za handlem. Nie są znane bardziej precyzyjne okoliczności ich śmierci, zwłaszcza że mieli oni podróżować wraz z innymi osobami, którym nieznani sprawcy nie zrobili krzywdy. [Chodakiewicz 2011, 476-477].

W gminie Kawęczyn w tajne nauczanie zaangażowani byli: M. i Fr. Cagara, G. Szczepanik, J. Świtluk, Fr. Ziobro. W delegaturze Rady Głównej Opiekuńczej działali Stanisław Ozyp i Helena Morelowska [Szymanek 2003, 130, 134]

W gminie Kawęczyn w 1944 r. była komórka BCH. Według raportu z 15 czerwca 1944 r. w ramach akcji scaleniowej  do AK przekazano 3 oficerów i licznych szeregowych wraz z 20 kbk, 6 sztukami broni krótkiej i 10 granatami [BC 1962, 245, 284, 296]

2 sierpnia 1946 r. nieznany oddział napadł na dom wójta gminy Kawęczyn we wsi Zofianka, Łukasza Kuźnickiego. Partyzanci uprowadzili wójta i jego córkę a jego żonę pobili. [Wnuk 2000, 400]

25 lutego 1947 r. partyzanci z oddziału żandarmerii „Misia” ze zgrupowania „Zapory” zarekwirowali w kasie gminy Kawęczyn 70 tys. zł. [Wnuk 2000, 446]

W składzie Rady Głównej Opiekuńczej w gminie Brzozówka w latach 1940-1944 działał Stanisław Ozyp (przewodniczący) oraz Helena Morelowska [Szymanek, 2003, 133-134] Polski Komitet Opiekuńczy działał też po wojnie w tym samym składzie [Szymanek, 2003, 214]