Opole

Patrz hasło: Podedwórze.

Pierwotnie osada nosiła nazwę Opole, która w przypadku tej miejscowości jest używana dość konsekwentnie. Oznaczała ona typowy dla Słowian zachodnich w okresie przedpaństwowym lokalny związek osadniczy skupiony wokół pola uprawianego przez członków społeczności i obejmujący obszar od 200 do 500 km kwadratowych. W jego skład mogło wchodzić kilka lub kilkanaście miejscowości. Zatem sama już nazwa sugeruje odległą, sięgającą wczesnego średniowiecza metrykę tej wsi. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana została jako Opole. Określeniem tym w przeszłości obejmowało również Podedwórze. Dlatego w 1624 r. pisano: podedworzanie, pod dworem Opole [APR, ZDP, sygn. 14890]. W 1689 r. wymieniono „Wielkie Opole”. W inwentarzu parafii unickiej z 1759 r. o „Opolu czyli Podedworzu” wymiennie „Podedworzu” i „Opolu Starym” [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48]. W 1800 r. nazywana Starym Opolem.

Podlasie, do którego zaliczano okolice Opola w XV w., należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas dobra opolskie znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. po unii lubelskiej Opole pozostało w województwie brzesko-litewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po III rozbiorze Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim w cyrkule chełmskim (od 1796) Galicji Zachodniej. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, weszła ona w 1810 r. w skład jego powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego znalazła się w powiecie włodawskim województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (od 1912 r. guberni chełmskiej). W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu bialskiego. Od 1944 r. powróciła do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w składzie województwa bialskopodlaskiego, zaś od 1999 r. w powiecie parczewskim województwa lubelskiego [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57; Mapa, 1803; Ćwik i Reder, 1977].

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Ustawa z 1809 r. wprowadziła gminy wiejskie z wójtami na czele, którymi byli właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi. Wieś Opole formalnie stała się siedzibą gminy (w rzeczywistości mieściła się ona w Podedwórzu). Wójtami gminy, w zastępstwie właścicieli dóbr, byli m.in.: Józef Niecielski (1850) i Józef Motyczyński (1856) [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. na mocy ukazu cara Aleksandra II powstała gmina Opole. W jej skład weszły wówczas następujące miejscowości: Antopol, Bojary, Feliksów, Grabówka, Hołowno, Kalinka, Kaniuki, Mosty, Niecielin, Opole, Piechy, Podedwórze, Rusiły i Załuzie [APL, KWPB, sygn. 4]. Od 1933 r. miała ona siedzibę w miejscowości Opole-Podedwórze a od 1947 r. w Podedwórzu. W 1933 r. utworzono gromadę Opole. Po likwidacji gmin w 1954 r. Opole włączono do gromady Podedwórze, natomiast w 1973 r. włączono ją do gminy Podedwórze [LDW, 1933, nr 22, poz. 181; DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64; 1972, nr 12, poz. 269].

Wójtami gminy samorządowej Opole byli m.in.: Wasyl Borsuk, Ignacy Duda (1871), Roman Sawicki (1875–1876), Wasyl Protasiuk (1878–1880), Paweł Kuszyk (1881–1883), Fedor Gryczuk (1884–1887), Stepan Bliźniuk (1888–1891), Stepan Kuc (1892–1893), Josif Panasiuk (1894–1899) i Nazar Konon (1901–1903). Funkcje pisarza gminnego pełnili natomiast kolejno: Iwan Rybiński, Hipolit Szybiński, Dymitr Stiepanowicz, Nikołaj Fedorenko, Fortunat Budziłowicz, Fiodor Tołoczyński, Kuźma Michajłowski, Josif Styczakowski i Bolesław Rybiński. W latach 1905–1915 obie funkcje: wójta i pisarza gminnego łączył wspomniany już Fiodor Tołoczyński. Po 1918 r. wójtami byli m.in. Stefan Nowostawski (1923), Sołtan (1923-1924), Tomasz Słyszko (1924-1927), Antoni Szechniuk (1927), Edward Kijański (1933-1939), Zabel, Stanisław Zieliński (1940-1941), Paweł Czesław Targoński (1941-1944), Bazyli Hołod (1944-1945), Jan Miszczuk (1946) i Anatol Kurczuk (1948) [Szumiło, 2013, s. 178].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.03.2024) częścią wsi jest Szlubów [https://eteryt.stat.gov.pl/].

Inwentarz dóbr opolskich z 14 VI 1624 wymienia następujących gospodarzy w Opolu: Antonowicz Daniło, Banczuk Chwedko, Borsuk Filip, Borsuk Jacko, Borsuk Ostapko, Borsuk Tereszko, Cieśla Iwan, Cieśla Jan, Czwyka Sienko, Dawidczyk, Deszko Mysko, Deszko Piotr, Dymitruk, Gumiennik Korniło, Harytańczuk Hryć, Hawryluk Artem, Hawryłowicz Dawid, Hawryłowicz Maksym, Hordemicz Hryć, Hrycuszko Karp, Ciszkowski Iwan, Iwanuszko Waśko, Jołtko, Jołtuch, Kaliszewicz Dmitr, Katerynczuk Chilimon, Klebenczuk Jan, Klimko (pastuch), Kliszyk Jakim, Krasica Sawka, Kucharz Sawko, Kuźma, Lepiecha Iwan, Litwin Andrzey, Litwin Milan, Machniuk Siemion, Moch Sienko, Nadolba Iwan, Nayda Iwan, Nowaczuk Dawid, Nowak Sienko, Owieczuk Stefan, Prystupa Chylimon, Prystupa Iwan, Prystupa Kuźma (I), Prystupa Kuźma (II), Sacenia Daniło, Samczyn Zien, Sawczyc Daniło, Sawczyc Maksym, Semen (wójt), Szczediuk Chwedko, Szeber Sydor, Terebunczyk Chwedko, Terechowicz Chwedko, Teruk Stas, Waliszewicz Dymitruk, Wawryszenia Sidor, Welizek Sydor, Wiennik Jan, Wiennik Waśko, Winnik Supron, Woytko Nosko i Wszołk [APR, ZDP, sygn. 14890].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Ajstruk, Antoniuk, Bartoszuk, Bliźniuk, Borsuk, Buławiuk, Duda, Dudka, Głotkowski, Hordejuk, Iwaniuk, Jeszczuk, Kisiel, Korniluk, Koszko, Kowalska, Kozieło, Krawczuk, Kruglejuk, Krugley, Kuć, Kulik, Kupczyk, Kuszyk, Łoszak, Łucik, Macieszko, Mikitiuk, Miszczuk, Nadoba, Nazaruk, Oleksiuk, Ostapiuk, Panasiuk, Połoszczuk, Radczuk, Radko, Samczuk, Sawicki, Sidoruk, Słyszko, Szczygielski, Śliwa, Tarasiuk, Troć, Wieliczko, Worona, Zdanowicz i Żygaluk [APL, ZTL, sygn. 3254].

Najstarsze materiały ceramiczne (blisko 60 ułamków naczyń glinianych) zebrał z powierzchni wydmy Stanisław Roel w roku 1935 [zbiory PMA; Gardawski 1959, 43; także Żółkowski 1988, 80-81; Taras 1995, 181]. W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 odkryto kolejnych 10 stanowisk. Na podstawie zebranych głównie fragmentów ceramiki naczyniowej i nielicznych odpadów krzemiennych stwierdzono zarówno osadę z wczesnej epoki żelaza (kultura przeworska), jak i bliżej nieokreślone formy osadnictwa śladowe z: pradziejów; późnej epoki brązu / wczesnej epoki żelaza (kultura łużycka); wczesnej epoki żelaza (okres rzymski?); wczesnego i późnego średniowiecza; okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 68-87].

Wieś pojawia się w źródłach pisanych w 1510 roku [Wawrzyńczyk, 1951, s. 55; Lietuvos Metrika, ks. 8, nr 478], lecz przedstawiona wyżej analiza jej nazwy sugeruje odległą, siegającą wczesnego średniowiecza metrykę.

Dobra opolskie początkowo należały do domeny wielkoksiążęcej (Wielkiego Księstwa Litewskiego) i były przekazywane w czasowe posiadanie osobom zasłużonym dla władcy. Sytuacja zmieniła się na początku XVI w., gdy wielcy książęta litewscy zaczęli nadawać te ziemie na własność dziedziczną. Jedną z obdarowanych wówczas rodzin byli Kopciowie (Kopotowie), którzy pochodzili z okolic Smoleńska, podobnie zresztą jak Sapiehowie, którzy otrzymali pobliskie Wisznice i Kodeń.

Bojar smoleński Michał Wasylewicz Kopot [Kopeć] („Smolhanin”), figurujący w poczcie dworzan królewskich w 1506 r., otrzymał w posiadanie czasowe od Wielkiego Księcia Litewskiego wieś Opole (8 źrebi) z ludźmi za straty poniesione w walką z Ordą [Wawrzyńczyk, 1951, s. 55]. Jeśli przyjmiemy za autentyczny zapis z ksiąg ziemskich brzeskich z 1633 r., dotyczący nadania przez ojca wspomnianego wyżej Michała – Wasyla Iwanowicza Kopeta pół włóki ziemi diakowi opolskiemu z 3 V 1511 r., to należy uznać, że posiadał on wtedy część tych dóbr. W 1516 r. nadanie to na jego prośbę Michała Wasylewicza król Zygmunt I Stary zamienił na własność dziedziczną [LM, 2002, ks. 9, nr 637]. Na przełomie 1518/1519 r. Michał sprzedał dobra Fedorowi Światoszy. Kolejne 4 źrebi (Dubowszczyna, Oblizowszczyna, Ochremowszczyna i Szeliszowszczyna) w Opolu (w dokumencie jest zapis w „Poli”) w 1510 r. otrzymał od Zygmunta I Starego Tworian Dremlik [LM, ks. 8, nr 478], który pięć lat później sprzedał je Sapiehom. Z kolei w 1522 r. odkupił je wspomniany już Fedor Światosza. W 1528 r. Michał Wasylewicz Kopot, od 1522 r. marszałek królewski, odkupił od Fedora Światoszy jego 10 lub 14 źrebi (w tym dwa w Kodeńcu, które zamienił na królewskie w Rusiłach). Kolejnymi właścicielami dóbr opolskich byli: Fedor, Timofiej, Iwan i Wasyl. W 1541 r. Fedor w imieniu swoim i braci żądał zwrotu Opola i Rusił, które kilka lat wcześniej, po małżeństwie z ich siostrą, zawłaszczył Iwan Wasylewicz Połubiński z Horodyszcza [LM, 2003, ks. 10, nr 143]. Odtąd przez prawie 200 lat były one w posiadaniu Kopciów. Przez prawie sto lat (1551-1634) toczyli oni burzliwy spór graniczny z Sapiehami. Warto podkreślić bliskie związki rodzinne (małżeństwa) łączące przedstawicieli tego pokolenia Kopciów z Połubińskimi, właścicielami sąsiednich dóbr horodyskich [patrz hasło: Jabłoń]. Następni właściciele dóbr opolskich to m.in. Łukasz Wasylewicz Kopeć (zm. 1621), żonaty z Katarzyną Firlej. Następnie jego syn Aleksander (przejął dobra opolskie w 1624 r. z rąk opiekuna Mikołaja Firleja, zm. 1651) i wnuk Franciszek Aleksander (zm. 1701?), żonaty z Katarzyną Stankiewicz. Ostatnim męskim przedstawicielem rodu był ich syn Hrehor (Grzegorz) Kopeć, po którego śmierci (1720) całość dóbr stała się własnością jego siostry Franciszki zamężnej wówczas z Karolem Załuskim. Załuscy oddawali poszczególne części dóbr opolskich pod zastaw, m.in. w 1731 r. wieś i folwark Opole przekazali za 7500 złp Władysławowi Dunin Miączyńskiemu [NHABM, f. 1705, op. 1, d. 49, k. 1312]. Załuscy mieli córkę Ludwikę Agatę, która wyszła za mąż za Józefa Sierakowskiego (zm. 1748). Po śmierci matki (zm. 1756) dobra odziedziczyli synowie: Ignacy, starosta olszański, Andrzej i Karol. Potem jedynym właścicielem dóbr pomniejszonych o wsie Lubiczyn, Chmielów i Kalinka został Ignacy, żonaty z Magdaleną z Grabowskich. Podział spadku po Józefie Sierakowskim łączył się z przeniesieniem części jego zadłużenia na dobra opolskie. Od 1747 r. posiadaczami zastawnymi części folwarku Piechy i wsi Grabówka (20 tys. złp) oraz części wsi Mosty i Zaliszcze (prawie 15 tys. złp) zostali Stanisław i Jan Zawadzcy. Ten ostatni w 1756 r. odprzedał swoją część Mostów i Zaliszcza Stanisławowi Sobolewskiemu. Ten z kolei udziały w Zaliszczu przekazał w rozliczeniu klasztorowi Paulinów we Włodawie. W 1762 r. w Mostach wybuchł burzliwy konflikt pomiędzy posiadaczami dwóch części Sobolewskim i Szaniawskim, który ożenił się z Marianną z Zawadzkich [LNB, Zbiory rkp. Czołowskiego, sygn. 344]. Po śmierci Ignacego, na mocy umowy zawartej 23 IV 1797 r. w Moskwie dobra opolskie przejęli Józef i Tadeusz Sierakowscy. Oni z kolei sprzedali je w 1801 r. Józefowi Szlubowskiemu, staroście radzepskiemu i sulimirskiemu. W 1805 r. jego spadkobiercy dokonali podziału masy spadkowej (notarialnie spisanego w 1814). W jego wyniku dobra opolskie podzielono na trzy części. Część opolska z folwarkiem Opole i wsiami Rusiły, Podedwórze, Stare Opole oraz 20 sprzężajnymi chłopami ze wsi Hołowno, ze wszystkimi ich „gruntami, łąkami, siedliskami, powinnościami i daninami” i 20 włókami lasu w Hołownie, przypadła Janowi Szlubowskiemu. Część opolska dóbr w 1835 r. została zapisana na mocy intercyzy przedślubnej jego córce Krystynie ze Szlubowskich hr. Wielhorskiej. Ta z kolei w 1847 r. sprzedała je swojemu stryjecznemu bratu Michałowi. Dobra Michała Szlubowskiego w 1869 r. zostały wystawione na przymusową licytację. Dobra opolskie nabył wówczas Leon Zalewski. W 1875 r. z księgi hipotecznej Opola wydzielono 121 mórg tzw. gruntu poproboszczowskiego. Leon Zalewski w 1880 r. sprzedał dobra opolskie Stefanowi Zabiełło. Od niego w 1897 r. odkupił je Władysław Szaniawski. Ten z kolei sprzedał je w 1899 r. Alfredowi Mierzeńskiemu. W 1904 r. ich właścicielką została jego żona Gabriela Mierzeńska. W 1919 r., rozpoczęto parcelację zadłużonych dóbr opolskich, której jednak nie ukończono. W 1934 r. na licytacji dobra nabył Jerzy vel Izaak Pffefen, który w latach 1935-1936 dokonał całkowitej ich parcelacji [APL OCh, HwW, sygn. 1/54, 1/55; APL OR, HBP, sygn. 1715; Tarasiuk, 2010, s. 17-24].

Patrz hasło: Podedwórze.

Dzieje oświaty we wsi opisał Krzysztof Latawiec, Historia szkół w gminie Podedwórze, Podedwórze-Lublin 2015 [https://www.researchgate.net/publication/378075481_Historia_szkol_w_gminie_Podedworze].

O mieszkańcach Opola w okresie przedrozbiorowym wiemy niewiele. W 1800 r. w Opolu w 34 gospodarstwach mieszkało 180 osób. Według Tabelli z 1827 r. było tu 75 domów i 630 osób. W 1865 r. odnotowano 54 budynków mieszkalnych i 493 mieszkańców. Słownik Geograficzny oznajmia o 83 domach i 489 mieszkańcach w 1876 roku. Spis powszechny z 1921 r. informuje o 91 budynkach i 356 osobach, które deklarowały m.in. wyznanie: rzymskokatolickie – 192, prawosławne – 135 i mojżeszowe – 27. Spis z 1943 r. wykazał 406 osób. Spis powszechny z 2021 r. informuje o 164 zameldowanych w Opolu osobach [APL, ArchSzlub, sygn. 62, k. 285; Tabella miast, 1827, t. 2, s. 63; APL, BKdsW, sygn. 4; SGKP, 1880–1914, t. 7, s. 561-562; Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118; Amtliches, 1943, s. 35].

Zdecydowana większość mieszkańców Opola na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego, znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. Odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w miejscowym folwarku.

Najstarszy zachowany inwentarz dóbr opolskich pochodzi z 14 VI 1624 roku. Dowiadujemy się z niego, że chłopi z Opola z każdej włóki musieli odrabiać 4 dni pańszczyzny (z koniem, wołami lub pieszo) tygodniowo przez cały rok. Ponadto mieli stróżować i odbywać podwody według kolejki oraz płacić ok. 2 zł. Chłopi oczynszowani mieli uiszczać 12 złp od włóki. Ponadto wszyscy mieli przekazywać na rzecz dworu 2 korce parczewskie żyta, gęś, koguta, jajka, mannę oraz odbywać 6 tłok po 4 osoby i tyle samo po 2 osoby [APR, ZDP, sygn. 14890]. W późniejszych latach obciążenia chłopów wzrosły. Chcąc je uregulować Sierakowscy w 1787 r. w dokonali nowego określenia powinności chłopskich. Ograniczono wówczas obciążenia pańszczyźniane chłopów gospodarujących na trzech ćwierciach włóki, z trzech do dwóch dni sprzężajnych i tylu samo dni pieszych tygodniowo, wprowadzając przy tym jednak wiele dodatkowych obciążeń. Każdego gospodarza obowiązywało 6 dni tłoki w żniwa z całą rodziną, wyjąwszy osobę do strzeżenia ognia, oraz 4 dni sprzężajne (oborki i zaorki) i 2 dni piesze (zakoski i obkoski) rocznie. Każde gospodarstwo miało również obrabiać proso, wymaczać len i konopie, chodzić na stróżę dzienną i nocną do dworu, odrabiać szarwark według potrzeb poza dniami pańszczyźnianymi. Ponadto gospodarze z Opola musieli oddawać do dworu 24 garnców żyta, 1,5 korca owsa, kwaterkę manny, ćwierć gęsi, ćwierć koguta, 2 kury i 25 groszy czynszu rocznego [APL, ArchSzlub, sygn. 62].

W 1864 r. we wsi Opole A i B w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 30 gospodarstw będących w posiadaniu 33 właścicieli. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 31 placów [w Podedwórzu], pastwisko i inne ziemi wspólnotowe. W wyniku tego włościanie otrzymali na własność 1353 mórg ziemi. Właściciele gospodarstw z Opola mieli prawo do następujących służebności: pozyskiwania 24 fur opału rocznie (pozostali mieli prawo jedynie do 8 lub 20 fur opału), drewna z lasu dworskiego – na naprawę i budowę budynków oraz na wozy, osie, koła, sanie i studnie w miarę potrzeb. Gospodarstwa uzyskały także serwitut pastwiskowy w ramach którego miały prawo paść swój inwentarz lub tylko jedną sztukę bydła na pastwisku Mokry Wierch. W ramach regulacji serwitutów chłopi z omawianych dóbr w 1880 i 1881 r. odsprzedali swoje prawa serwitutowe w zamian za działki lasu. Przykładowo w Opolu każdy z pełnych gospodarzy otrzymał w zamian za rezygnację z serwitutów 2 morgi 150 prętów lasu, a pozostali gospodarze po 250 prętów lasu. W Opolu powstała odrębna tabela likwidacyjna dla 13 gospodarstw poduchownych, zamieszkiwanych przez 22 gospodarzy. Każde z tych 13 gospodarstw dostało na własność 17 mórg 150 prętów oraz prawo do wypasu na gruncie dworskim 15 koni i 70 sztuk bydła [APL, ZTL, sygn. 3254].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami.

Przed XX w. ludność dotykały liczne choroby epidemiczne. Jedną z plag nawiedzających co kilka lat ludność była ospa prawdziwa, np. w Opolu i Podedwórzu zmarło na nią w 1802 r. 13 dzieci, w latach 1808-1809 kolejnych 9 dzieci, w tym dwoje w wyniku powikłań poszczepiennych. Z kolei w 1801 r. 4 dzieci opanowała odra. Zdarzały się również przypadki śmierci w nieszczęśliwych wydarzeniach, np. w 1805 r. w wyniku oparzenia zmarła 5. letnia Eudokia Dudczenko, w 1806 r. 24. letni Wawrysz Kotiuk „wpadł w gorącą brachę we dworze”, 11 maja 1812 r. spaliło się dwoje dzieci (3 i 6 lat) Abrahamiuka [APRwOpolu].

Mieszkańcy Opola aktywnie uczestniczyli w akcji protestu przeciwko rządowym planom wydzielenia guberni chełmskiej i przyłączenia jej do generał-gubernatorstwa w Kijowie. Na przełomie 1908/1909 r. Koło Polskie w III Dumie Państwowej zorganizowało akcję pisania protestów w tej kwestii. List protestacyjny podpisało m.in. 287 osób z Opola.

Wstrząsem dla mieszkańców całego Królestwa Polskiego, w tym i Opola był wybuch latem 1914 r. I wojny światowej. Pierwszym jej przejawem był pobór do wojska rezerwistów. Już 31 lipca 1914 r. karty mobilizacyjne otrzymało 9 mężczyzn z Opola [APL, CHKP, sygn. 4428]. W następnych dniach mobilizacja objęła większą liczbę mężczyzn ze wsi. Wśród nich byli: Stepan Kunaszyk, Adam Radczuk i Franc Sokołowski [https://gwar.mil.ru/]. Najtragiczniejszym wydarzeniem w czasie tej wojny było jednak wypędzenie części ludności przez wycofujące się wojska rosyjskie w sierpniu 1915 r. Okolice opustoszały na kilka lat, aż do powrotu uchodźców z tułaczki po imperium rosyjskim.

W czasie odwrotu armii rosyjskiej na północ od wsi rozegrała się krwawa bitwa wojsk rosyjskich i niemieckich. W południe 13 sierpnia 1915 r. wycofujące się od południa oddziały armii carskiej (2 Dywizja Gwardii) zajęły słabo przygotowane okopy na linii Rusiły-Góra Grabowska. Na tym odcinku dywizja mogła wystawić tylko dwa pułki: moskiewski lejb-gwardii – Opole i pawłowski lejb-gwardii – od Opola do Góry Grabowskiej. W Rusiłach stał natomiast 121 penzeński pułk piechoty z 31 Dywizji Piechoty. Naprzeciwko nich wieczorem 13 sierpnia stanęły oddziały niemieckie (też: 2 Dywizja Gwardii). Zajęły one m.in. następujące pozycje: 2 pułk grenadierów – wschodnia część Opola i 4 pułk grenadierów – zachodnia część Opola. Należy też podkreślić, że Niemcy posiadali olbrzymią przewagę w artylerii, podczas gdy rosyjska strzelała sporadycznie z powodu braku pocisków. Działania wojenne skoncentrowały się w dwóch miejscach. Pułk moskiewski pomimo silnego ostrzału artyleryjskiego utrzymywał pozycje pierwszego dnia walki, ale pułk penzeński o 21.30 załamał front, wycofując się na południowy kraniec wsi Rusiły. W ten sposób oddziały niemieckie znalazły się na flance pułku moskiewskiego. Obydwie strony główne siły skierowały na ten odcinek frontu, walka trwała tam cała noc. Rosjanom udało się utrzymać linie frontu do 17.00 14 sierpnia po czym wycofali się, wobec wcześniejszego odwrotu pułku pawłowskiego mającego pozycje na wschód od Opola [RGWIA, f. 2322, op. 1, d. 312].

Według „Raportu o stratach” we wsi w latach 1939–1944 z rąk okupantów niemieckich zginęło 5 osób [Raport, 2022, t. 3]. W listopadzie 1942 r. rozstrzelano w Antopolu Piotra Kozioła. 26 lutego 1944 r. Niemcy przeprowadzili łapankę na terenie gminy Opole. W Opolu poszukiwali Franciszka Wojeckiego (l. 46 – organista), Edwarda Pajewskiego (l. 27) oraz Adama Byczuka. Nie mogąc znaleźć tego ostatniego zastrzelili jego ojca, żonę i córkę (Andrzej Byczuk – l. 75, Aleksandra – l. 35 i Halina – l. 14). Dwóch pierwszych rozstrzelano 24 marca 1944 r. w Białej Podlaskiej. W walce z Niemcami 15 lipca 1944 r. zginął partyzant Jan Wierzchowski (l. 25) [IPN, sygn. Lu1/17/16].