Przejdź do treści

Bojary

    Herb gminy Podedwórze.

    Bojary

    Powiat: parczewski

    Gmina: Podedwórze

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Podedwórze.

    Nazwa, przynależność administracyjna

    Nazwę osady zapisywano zamiennie jako ,,Boiary” lub ,,Bojary”. Wieś powstała w wyniku wyodrębnienia w oddzielną jednostkę administracyjną w pierwszej połowie XVIII w. części wsi Grabówka zamieszkałej przez bojarów, czyli grupę ludności tworzącą stan pośredni między szlachtą a chłopami.

    Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r. powstało województwo brzesko-litewskie ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. w związku z unią lubelską pozostało ono w Wielkim Księstwie Litewskim. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Bojary znalazły się w zaborze austriackim, w cyrkule chełmskim (od 1796) Galicji Zachodniej. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, weszły w 1810 r. w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, znalazły się w powiecie włodawskim województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W latach 1844–1866 leżały w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (od 1912 r. guberni chełmskiej). W latach 1915–1918 r. znajdowały się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę (1919-1939) należały do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) wieś włączono do powiatu bialskiego. Od 1944 r. ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego, w latach 1975–1998 w składzie województwa bialskopodlaskiego, natomiast od 1999 r. w powiecie parczewskim województwa lubelskiego [Mapa, 1803; Ćwik i Reder, 1977].

    Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. powołano gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym swoją funkcję pełnili bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi. Wieś Bojary należała do gminy Opole [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. miejscowość weszła w skład gminy Opole [APL, KWPB, sygn. 4]. W 1933 r. wieś dołączono do gromady Grabówka. Po likwidacji gmin w 1954 r. Bojary włączono do gromady Podedwórze, w 1973 r. do gminy Podedwórze [LDW, 1933, nr 22, poz. 181; DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64; 1972, nr 12, poz. 269].

    Bojary na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. maps.arcanum.com

    Mikrotoponimia

    Antroponimia

    W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Harasimiuk, Iwaniuk, Kolada, Kondratiuk, Kot, Kuć, Lesiuk, Łoszak, Łukaszuk, Marczuk, Milaniuk, Mirończuk, Pawluczuk i Tymoszuk [APL, ZTL, sygn. 3189].

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1997 na jedynym odkrytym stanowisku znaleziono pojedyncze fragmenty ceramiki naczyniowej pochodzące prawdopodobnie z okresu rzymskiego [NID, AZP obszar 68-88].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Po raz pierwszy wymieniono w dokumentach pisanych Boiary jako wieś w 1751 r., wcześniej pisano o ziemiach bojarskich w Grabówce [APL OCh, HwW, sygn. 2/54; APR, ZDP, sygn. 14890].

    Właściciele

    Wspólny okres dziejów z wsią Grabówka – patrz hasło: Grabówka.

    W połowie XVIII w. właścicielami Bojar byli Ludwika Agata Załuska z mężem Józefem Sierakowskim. Dobra odziedziczyli ich synowie: Ignacy, starosta olszański, Andrzej i Karol. Potem jedynym właścicielem wsi został Ignacy, żonaty z Magdaleną z Grabowskich. Podział spadku po Józefie Sierakowskim łączył się z przeniesieniem części jego zadłużenia na dobra opolskie. Od 1747 r. posiadaczami zastawnymi części folwarku Piechy i wsi Grabówka (20 tys. złp) zostali Stanisław i Jan Zawadzcy [LNB, Zbiory rkp. Czołowskiego, sygn. 344]. Po śmierci Ignacego, na mocy umowy zawartej 23 IV 1797 r. w Moskwie dobra opolskie w całości przejęli Józef i Tadeusz Sierakowscy, którzy sprzedali je w 1801 r. Józefowi Szlubowskiemu, staroście radzepskiemu i sulimirskiemu. Z kolei jego spadkobiercy w 1805 r. dokonali podziału masy spadkowej (notarialnie spisanej w 1814). Dobra opolskie podzielono na trzy części. Dobra Hołowno z folwarkami Hołowno i Piechy oraz wsiami Kaniuki, Grabówka, Bojary i Mosty odziedziczył Antoni Szlubowski. W 1843 r. odłączono od nich dobra Piechy – Mosty z wsiami Grabówka, Bojary i Mosty. Dobra Piechy stały się własnością córki Antoniego Szlubowskiego – Marianny. Po jego śmierci w 1855 r. część dóbr (1/4 ) odziedziczyła jej siostra Marianna, żona Andrzeja Piotrowskiego. Spadek po zmarłej w 1856 r. Mariannie Piotrowskiej przypadł jej dzieciom. W tym samym roku Andrzej Piotrowski odkupił pozostałe 3/4 majątku od rodzeństwa zmarłej żony [APL OCh, HwW, sygn. 12]. W ten sposób Bojary stały się własnością Andrzeja Piotrowskiego. W wyniku uwłaszczenia chłopów w 1864 r. większość ziemi we wsi stała się ich własnością. Następnie doszło do kolejnych transakcji kupna i sprzedaży, w wyniku których, w czerwcu 1882 r., jedyną właścicielką majątku Piechy, obejmującego folwarki Piechy, Niecielin vel Kordulin i Mosty oraz majątku Antopol została Antonina z Piotrowskich Zalewska. W 1883 r. dobra Piechy, obejmujące również Bojary, stały się własnością emerytowanego rosyjskiego generał-lejtnanta Konstantego Fenschau, zamieszkałego w Chodowie pod Siedlcami, który w 1884 r. wydzierżawił je na 6 lat Stanisławowi Morzkowskiemu. Następnie doszło do podziału dóbr Piechy. Najpierw majątek Niecielin vel Kordulin kupiła Aniela Dzikowska, Piechy i Mosty stały się ponownie własnością Zalewskich. Folwark Mosty z ziemiami we wsiach Mosty, Bojary i Grabówka w 1892 r. kupił Mateusz Targoński, były ekonom w Antopolu. W parcelacji majątku w okresie międzywojennym brali udział również chłopi z Bojar.

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Wieś powstała na terenie unickiej a od 1875 r. prawosławnej parafii w Opolu. Tymczasem nieliczni we wsi do końca II wojny światowej katolicy obrządku rzymskiego należeli do parafii w Opolu (w okresie jej likwidacji, czyli latach 1876-1919, do parafii w Sosnowicy).

    W okresie likwidacji Cerkwi greckokatolickiej w Królestwie Polskim unici z Bojar w przeciwieństwie do wielu okolicznych miejscowości przyjęli dobrowolnie prawosławie i po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na przechodzenie na obrządek rzymskokatolicki, tylko 14 osób zmieniło wyznanie [Liber Conversorum parafii w Opolu]. Prawdopodobnie część osób wróciła do prawosławia, gdyż w 1913 r. w Bojarach mieszkało 307 prawosławnych i tylko 5 katolików [Latawiec, 2012, s. 93–94]. Społeczność prawosławna znikła po II wojnie światowej. Część prawosławnych wyemigrowała do ZSRR. Do listopada 1946 r. wyjechało 9 właścicieli gospodarstw z Bojar. Pozostałych w czerwcu 1947 r. w ramach akcji „Wisła” przesiedlono ich na tzw. Ziemie Odzyskane [Szumiło, 2013, s. 178]. Ich miejsce zajęli katolicy.

    Oświata

    Dzieje oświaty we wsi opisał Krzysztof Latawiec, Historia szkół w gminie Podedwórze, Podedwórze-Lublin 2015 [https://www.researchgate.net/publication/378075481_Historia_szkol_w_gminie_Podedworze].

    Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach

    O mieszkańcach Bojar w okresie przedrozbiorowym wiemy niewiele. W 1800 r. we wsi odnotowano 17 gospodarstw i 94 mieszkańców. Tabella z 1827 r. podaje, że znajdowało się tu 17 domów zamieszkanych przez 91 osób. Z kolei w 1865 r. było 12 domów i 145 mieszkańców. Słownik Geograficzny informuje o 24 domach i 178 osobach w 1876 roku. Potem w 1887 r. w 26 domach zamieszkiwało 194 osób. Spis powszechny z 1921 r. informuje, że w 27 budynkach rezydowało 127 osób, które deklarowały wyznanie: prawosławne – 78, rzymskokatolickie – 40 i mojżeszowe – 9. Spis z 1943 r. wykazał 175 osób. Spis powszechny z 2021 r. informuje o 36 zameldowanych osobach [APL, ArchSzlub, sygn. 62, k. 285; Tabella miast, 1827, t. 1, s. 31; APL, BKdsW, sygn. 4; SGKP, 1880–1914, t. 15/1, s. 187; PKSG za 1887; Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118; Amtliches, 1943, s. 35].

    Zdecydowana większość mieszkańców Bojar na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego, znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. Odrabiali swoje powinności początkowo w folwarku w Piechach a potem w Mostach.

    Według spisanego w 1787 r. przez Sierakowskich nowego określenia powinności chłopskich ograniczono cotygodniowe obciążenie pańszczyźniane chłopów gospodarujących na trzech ćwierciach włóki z trzech do dwóch dni sprzężajnych i tylu samo dni pieszych. Wprowadzono przy tym jednak wiele dodatkowych obciążeń. Każdego gospodarza obowiązywało 6 dni tłoki w żniwa z całą rodziną, wyjąwszy osobę do strzeżenia ognia, 4 dni sprzężajne (oborki i zaorki) i 2 dni piesze (zakoski i obkoski) rocznie. Każde gospodarstwo miało również poza dniami pańszczyźnianymi obrabiać proso, wymaczać len i konopie, chodzić na stróżę dzienną i nocną do dworu, odrabiać szarwark według potrzeb, itp. [APL, ArchSzlub, sygn. 62].

    W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 13 gospodarstw będących w posiadaniu 14 właścicieli. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 3 posiadaczy placów na 136 morgowe pastwisko. W wyniku jego realizacji włościanie z Bojar otrzymali na własność 498 mórg ziemi. Właściciele pełnych gospodarstw mieli prawo do następujących służebności serwitutowych: pozyskiwania 24 fur opału rocznie (z prawem wchodzenia do lasu z siekierą, ale z zakazem zrąbywania drzew na pniu), drewna z lasu dworskiego – na naprawę i budowę budynków w miarę potrzeb oraz na wozy, osie, koła, sanie i studnie raz na cztery lata. Gospodarstwa uzyskały także serwitut pastwiskowy (razem z włościanami z Grabówki), w ramach którego miały prawo paść cały inwentarz „w lesie Koźlik do brzegu uroczyska Lasek – uroczyska Ochoża – w ostatnim od czasu, w którym stawiają tyczki na łąkach i po skoszeniu siana – na koniec przy granicy mutwickiej naprzeciw rozdanych we wsi Grabówka pustek” [APL, ZTL, sygn. 3189].

    Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami. W 1915 r. we wsi były 23 osoby bezrolne [APL, KRZL, sygn. 10]. W 1929 r. w miejscowości działał wiatrak M. Mironczuka [KAP, 1930, s. 578].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Ważne wydarzenia

    Jednym z wydarzeń, które najbardziej doświadczyło wieś Bojary, była I wojna światowa. Pierwszym jej przejawem był pobór do wojska rezerwistów. Dokumenty archiwalne pozwalają na ustalenie listy pierwszych zmobilizowanych wyznania prawosławnego w dniach 31 lipca-1 sierpnia 1914 roku. Karty mobilizacyjne otrzymało wówczas 6 mężczyzn z Bojar [APL, CHKP, sygn. 4428]. W następnych dniach mobilizacja objęła większą liczbę mężczyzn ze wsi. Wśród nich byli: Paweł Bliźniuk, Grigorij Iwaniuk, Nikołaj Konon i Adam Wasilczuk [https://gwar.mil.ru/]. Najtragiczniejszym wydarzeniem w czasie tej wojny było jednak wypędzenie ludności przez wycofujące się wojska rosyjskie w sierpniu 1915 r. Okolice opustoszały na kilka lat, aż do powrotu uchodźców z tułaczki po imperium rosyjskim, w wielu wypadkach dopiero w 1921 roku.

    W okresie II wojny światowej z rąk niemieckich okupantów zginął jeden mieszkaniec wsi: Grzegorz Pawluczuk (1943) [IPN, sygn. Lu1/17/16]. Mieszkańcy wsi okazywali dużą pomoc jeńcom radzieckim, co jednocześnie skutkowało częstymi obławami sił niemieckich we wsi. Po zakończeniu wojny na terenie wsi znajdowały się groby 13 jeńców radzieckich [APL, UWL – Wydz. Bud., sygn. 226].

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci