Romaszki

Patrz hasło: Rossosz

Od początku swojego istnienia osada nosiła nazwę Romaszki – 1576 r. [AGAD, MK, sygn. 114, k. 323]. W spisie mieszkańców z 1662 r. również występuje zapis Romaszki [AVAK, t. 33, s. 462]. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana została jako Romaszky [Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Romaszek, Romaszko (Roman) [NMP, 2015, t. 11, k. 72-73].

Podlasie, do którego zaliczano okolice Romaszek, w XV w. należało generalnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do bardzo rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas dobra, w tym także Romaszki, znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. w związku z unią lubelską, województwo podlaskie zostało wcielone do Korony, zaś brzesko-litewskie pozostało w Wielkim Księstwie Litewskim [szerzej na temat podziałów administracyjnych Podlasia zob. m.in. Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Granica województw podlaskiego i brzesko-litewskiego stała się jednocześnie granicą między Koroną a Litwą. Jej przebieg budził liczne spory i wątpliwości. Romaszki początkowo pozostawały w województwie brzesko-litewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sytuacja zaczęła komplikować się począwszy od lat 70. XVI wieku. Kasper Dembiński, poślubiwszy w 1575 r. Marynę Kopciównę stał się właścicielem dóbr horodyskich, w tym Romaszek. Słynął z dość konfliktowego charakteru i częstych procesów sądowych [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842,s. 204–212]. Będąc „koroniarzem” unikał stawania i rozstrzygania swych spraw przed sądami ziemskimi i grodzkimi w Brześciu. Konsekwentnie swoje sprawy kierował do grodu w Mielniku w województwie podlaskim. Szczególnie było to widoczne po 1580 r., kiedy został podkomorzym mielnickim [Urzędnicy podlascy, 1994, s. 115]. Jeśli zaznaczymy, że do głównych kompetencji podkomorzego należało rozstrzyganie sporów granicznych, to upór Dembińskiego co do przynależności administracyjnej jego dóbr wydaje się zrozumiały [Ternes, 2018, s. 8]. We „własnym” grodzie mógł bezpośrednio wpływać na wydawanie korzystnych dla siebie wyroków. Upór i konsekwencja Dembińskiego przyniosły skutek. W dokumencie z 1576 r. dobra horodyskie określane były już jako leżące w „ziemi podlaskiej” [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322–324]. Z kolei w 1578 r. mowa była już wyraźnie o województwie podlaskim [AGAD, MK, sygn. 122, k. 184–189]. O ile jeszcze w rejestrach podatkowych województwa podlaskiego z 1580 r. dobra horodysko-rossoskie nie były uwzględnione, o tyle od przełomu XVI i XVII w., aż do III rozbioru Rzeczypospolitej, dobra te zaliczane były konsekwentnie do ziemi mielnickiej województwa podlaskiego [Ternes, 2018, s. 8]. Zważywszy, że tzw. trakt wohyńsko-łomaski zaliczany był z reguły do Litwy, należy podkreślić, że interesujące nas dobra nie miały bezpośredniej łączności terytorialnej z ziemią mielnicką. Były jej enklawą, otoczoną ziemiami województw brzeskiego i lubelskiego [por. Alexandrowicz, 1990, s. 91–97].

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. Romaszki weszły w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazły się w powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego się z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W latach 1844–1866 leżały w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie radzyńskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej). W latach 1915–1918 r. znajdowały się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę leżały w województwie lubelskim najpierw w powiecie włodawskim (1918–1931), a potem w powiecie bialskim. W czasie okupacji niemieckiej w dystrykcie lubelskim (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim (w latach 1954-1955 w powiecie włodawskim) województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich. Za zgodą władz zwierzchnich mogli oni wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236].

Wieś Romaszki tworzyła wówczas odrębną gminę. Jej wójtem, w zastępstwie właścicieli dóbr, był m.in.: Rajmund Szczygielski (1850) [APL, MSGL, sygn. 167, k. 780-781]. Potem wieś została przyłączona do gminy Polubicze [APL, BKdsW, sygn. 4]. Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. powstała gmina Horodyszcze, do której weszła też wieś Romaszki [APL, KWPB, sygn. 4]. W 1931 r. przyłączono je do gminy Rossosz [DzU, 1931, nr 28, poz. 189]. W 1933 r. utworzono dwie gromady Romaszki i Romaszki Kolonia, w skład tej ostatniej weszły kolonie: Romaszki, Aleksandrówka, Bronisławówka, Mogiłki i Poberwy [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W czasie okupacji niemieckiej w 1943 r. gminę Rossosz przyłączono do gminy Łomazy. Odtworzono ją w sierpniu 1944 r. [DzU, 1944, nr 2, poz. 8 (art. 11)]. Po likwidacji gmin w 1954 r. Romaszki włączono do gromady Polubicze [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Już jednak w 1955 r. przeniesiono omawianą wieś do gromady Rossosz [DUWRNwL, 1956, nr 5, poz. 15]. W 1973 r. kiedy przywrócono gminy, Romaszki włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269], a w 1983 r. weszły one w skład gminy Rossosz [DzU, 1983, nr 70, poz. 314].

Sołtysami w Romaszkach byli m.in.: A. Miszczuk (1940), Jan Wetoszka (1945-1950), Franciszek Oleszczuk (1950). Sołtysami Kolonii Romaszki byli m.in.: Stanisław Lipka (1940) [APL OR, AGRossosz, sygn. 16, 84].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.03.2024) częściami wsi są: Aleksandrówka, Kaczy Kąt, Mogiłki, Nadpolubicka, Nadrossowska, Nadworoniecka, Peczyska, Piaski, Zagumienie, Zajudźcowe i Zaochoże [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W spisie sporządzonym w roku 1662 na potrzeby wybierania tzw. pogłównego odnotowano m.in. następujących mieszkańców: Budnik, Hlebczyk, Hunka, Ilczyk, Joszczyk, Kapelusz, Kozaczyk, Kupczyk, Kuryanczuk, Lewczyk, Lisik, Manowiec, Marciniuk, Maturka, Mazuryk, Olisieik, Olszewski, Oniszczyk, Oszczyk, Poczuiko, Prystupa, Przystupa, Pyrka, Romaniuk, Ruta, Rutka, Sacik, Saracki, Sidoryk, Sikilinda, Stuczka, Surnik, Szłomka, Szwiec, Szynkarz, Walużyk, Wanczuk i Zborowski [AVAK, t. 33, s. 460–461].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Beń, Czech, Czołchun, Filipiuk, Furman, Jaszczuk, Jurkitiewicz, Korszeń, Kulik, Mackiewicz, Mikiciuk, Miszczuk, Olszewski, Parafiniuk, Pawluczuk, Pawlukiewicz, Prokopiuk, Skoczylas, Steczkowski, Stelmaszuk, Wiśniewski, Zieniuk, Żarkiewicz i Żelazowski [APL, ZTL, sygn. 3269].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1992 odkryto 9 stanowisk. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono śladowe bliżej nieokreślone osadnictwo z: pradziejów; wczesnej epoki żelaza – kultura wielbarska; wczesnego średniowiecza; okresu nowożytnego. Z tą ostatnią fazą łączony jest cmentarz epidemiczny (według miejscowej ludności kojarzony z zarazą, jaka miała miejsce w XIX w.) zlokalizowany w rejonie zwanym „Mogiłki” (w dokumentacji AZP – określony jako: Romaszki Kolonia) [NID, AZP obszar 65-86].

Wieś pojawia się w źródłach pisanych dopiero w 1576 r., lecz jest niewątpliwie starsza [AGAD, MK, sygn. 114, k. 323].

Pierwszym znanym prywatnym właścicielem Romaszek był prawdopodobnie Wasyl Andriejewicz Połubiński, dworzanin, marszałek hospodarski, starosta mścisławski i radomylski [Wiśniewski, 1983, s. 370–371]. Centrum jego włości było Horodyszcze, gdzie zbudował on gród [AVAK, t. 33, s. 375–377]. Po śmierci Wasyla dobra horodyskie, w tym i Romaszki objęli jego syn Iwan, wespół z bratanicą Maryną Lwowną, która z małżeństwa z Iwanem Kopciem miała córkę również Marynę. Maryna Lwowna w 1563 r. została wdową i dość szybko po raz drugi wyszła za mąż, tym razem za Stanisława Naruszewicza. Doszło do konfliktu rodzinnego zakończonego podziałem dóbr [AVAK, t. 33, s. 83–84]. Konflikt został zakończony, kiedy ostatnia dziedziczka fortuny Połubińskich Maryna Iwanowna Kopciówna, poślubiła w 1575 r. Kaspra Dembińskiego, syna kanclerza koronnego Walentego Dembińskiego. Okazał się on sprawnym gospodarzem, umiejącym dbać o stan gospodarczy i prawny swoich dóbr. Udało się mu zawrzeć porozumienie z zwaśnionymi stronami i od przełomu lat 70. i 80. XVI w. stał się niekwestionowanym właścicielem całości dóbr rossosko-horodyskich [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322–324; AGAD, MK, sygn. 122, k. 184–189; APL, KGL, Relacje, sygn. 69, k. 1155–1167].

Małżeństwo Kaspra i Maryny Dembińskich doczekało się trzech córek: Agnieszki, Zofii i Doroty. Pierwsza z nich poślubiła Stanisława Trzcińskiego, późniejszego kasztelana sochaczewskiego. Zofia miała poślubić Aleksandra Koniecpolskiego. Zanim doszło jednak do ślubu zmarła jej matka Maryna. Zofia wraz z siostrą Dorotą czas żałoby po matce postanowiły spędzić w klasztorze bernardynek na Stradomiu w Krakowie. Okazało się jednak, że zdecydowały się złożyć śluby zakonne. Aleksander Koniecpolski postanowił siłą odzyskać narzeczoną. W Wielki Piątek 1612 r. dokonał napadu na klasztor, wysadził drzwi „petardami” i uprowadził obydwie siostry Dembińskie [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842, s. 162–163; 204–212]. Wkrótce w Koniecpolu poślubił Zofię Dembińską, która urodziła syna Jana Przedbora, lecz niedługo potem sama zmarła. Wkrótce Aleksander Koniecpolski poślubił jej młodszą siostrę Dorotę, z którą miał synów Jakuba i Stanisława oraz córki Barbarę i Zofię. Małżeńskie perypetie Aleksandra Koniecpolskiego nie tylko wywołały skandal obyczajowy na skalę całej Rzeczpospolitej, ale także ściągnęły na jego głowę kary kościelne (ekskomunikę) i świeckie (infamia). Dopiero za wstawiennictwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego, sejm w 1625 r. zniósł z Aleksandra infamię.

Tymczasem po śmierci pierwszej żony Kasper Dembiński poślubił Krystynę z Uhrowieckich. Z małżeństwa tego urodziła się córka Franciszka Katarzyna. W 1620 r. Kasper Dembiński zmarł, pozostawiając dość skomplikowaną sytuację majątkową. Do schedy po nim zgłosiły swe pretensje jego dwie wnuczki Bełżecka i Rzeczycka (córki Agnieszki z Dembińskich Trzcińskiej), córka Dorota, wnuk Jan Przedbor Koniecpolski oraz oczywiście wdowa Krystyna z Uhrowieckich. Około czterech lat trwały kłótnie spory i procesy między stronami [Wiele szczegółów związanych z tymi sporami znaleźć można w księgach grodzkich lubelskich, np. APL, KGL, Relacje, sygn. 50, k. 162–163, 192–193; sygn. 51, k. 246–256, 423–424; sygn. 52, k. 60–63, 319–320]. Sytuacja uspokoiła się dopiero wtedy, kiedy kuratelę nad dobrami horodysko-rossoskimi przejęli hetman Stanisław i kasztelan chełmski Samuel Koniecpolscy. Dzięki ich pośrednictwu zakupił je w 1625 r. Mikołaj Firlej, kasztelan wojnicki i starosta lubelski. W ten sposób dobra te na ponad sto lat znalazły się w rękach Firlejów [ANK, ZZG, sygn. 180, k. 17–28]. Zaznaczyć jednak należy, że była to transakcja zwana potocznie wyderkafem. W jej wyniku za zapłaconą kwotę Firlej nie zyskiwał pełni praw do dóbr, a prawo do pobierania rocznych procentów, Koniecpolski zachowywał zaś prawo ich odkupu za pierwotną kwotę. Sytuacja ta zmieniła się dopiero 3 marca 1642 roku. Wówczas hetman Stanisław Koniecpolski przekazał dobra z Romaszkami swoim bratankom i bratanicom, dzieciom Aleksandra Koniecpolskiego i Zofii oraz Doroty Dembińskich, ci zaś tego samego dnia, ostatecznie, bez prawa odkupu, przekazali je synowi Mikołaja Firleja (zm. 1636), Zbigniewowi Firlejowi (zm. 1649), staroście lubelskiemu [AGAD, MK, sygn. 185, k. 658–674]. Następnym właścicielem Romaszek był syn Zbigniewa – Mikołaj Andrzej, rotmistrz wojsk królewskich, starościc lubelski (zm. ok. 1678). Mikołaj Andrzej Firlej mając spore kłopoty finansowe dość często zastawiał, zadłużał, bądź puszczał w dzierżawę poszczególne dobra.

Dalsze kwestie własnościowe dotyczące Romaszek są niejasne. Wiadomo, że wieś w 1727 r. posiadał Jacek Garczyński (Gorczyński), który tego roku sprzedał je Adamowi Sierputowskiemu (Sierzputowskiemu). Od tego momentu przez kilkadziesiąt lat należały one do tej rodziny. W 1796 r. ich właścicielem był wnuk Adama, również Adam a po nim jego syn Tadeusz, którzy zamieszkiwali w Romaszkach. Później właścicielami wsi byli kolejno: Franciszek Wyrzykowski (1807-1816), Tomasz Wyrzykowski (1816-1829), Leopold Wyrzykowski (1830-1832), Rajmund Jasieński (1832-1839), bracia Władysław, Ignacy i Rajmund Jasieńscy (1839-1856), Alfons Horoch (1856), Emilia Jełowicka (1856-1860), Władysław Załuski (1860-1861), Józef Rybiński (1861-1867), rodzeństwo Leontyna (po mężu Suska), Maria, Wacław i Mieczysław Rybińscy (1867-1873), Daniel Turno (1873-1889), Daniel Zawistowski (od 1889 r.). Ten ostatni przeprowadził parcelację majątku. Na początku XX w. majątek był już podzielony na 4 części hipoteczne: Romaszki (516 morgów), Romaszki A (424), Aleksandrówka (96) i Bronisławówka (105) oraz wieś powstała po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r., gdy stali się oni pełnoprawnymi właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw (541 morgów) [AGAD, II Rada Stanu, sygn. 150; „Gazeta Krakowska”, 1796, nr 99; APL OR, HBP, sygn. 43, 380, 681, 682; APL, SGUdsW, sygn. 19388].

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca Romaszki w części była prawosławnymi, a po unii brzeskiej grekokatolikami (unitami). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. W XVIII w. należały one do parafii unickiej w Horodyszczu (dekanat mielnicki diecezji włodzimiersko-brzeskiej a po rozbiorach Rzeczypospolitej dekanat wisznicki w 1810 r. przyłączony do diecezji chełmskiej). W Wielkanoc 1811 r. unici z Romaszek poszli masowo na nabożeństwo do kościoła rzymskokatolickiego w Rossoszu. Władze cerkwi greckokatolickiej sprawdzały czy zrobili to dobrowolnie. Ustalono, że głównym agitatorem zachęcającym unitów do przechodzenia na obrządek rzymskokatolicki był zarządca dóbr Romaszki a zarazem brat ich właściciela Jan Wyrzykowski. Chłopi twierdzili, że zostaną przy unii kościelnej pod warunkiem przyłączenia ich do bliżej położonej parafii unickiej w Kolembrodach. Ostatecznie dziekan wisznicki Łytkowski w orzeczeniu zaproponował przeniesienie Romaszek do parafii kolembrodzkiej, co też zostało zrealizowane [APL, CHKGK, sygn. 64].

Według akt wizytacji parafii unickich z 1775 roku, w Horodyszczu w Romaszkach w 19 domach unickich mieszkało 80 wiernych. W kolejnych latach coraz więcej osób przechodziło jednak na obrządek rzymski, gdyż w 1801 r. liczba unitów we wsi spadła do 66 osób, czyli można założyć że stanowili oni około 1/3 ogółu mieszkańców wsi [Tarasiuk, 2019]. Wiadomo, że byli oni bardzo blisko związani z sąsiadami rzymskimi katolikami poprzez małżeństwa. W latach 1798-1808 mieszkańcy aż 30 z 34 domostw we wsi ochrzcili swoje dzieci w kościele rzymskokatolickim w Rossoszu. Znaczna część z nich była wrogo ustosunkowana wobec przymusowego przejścia na prawosławie w 1875 r. i jedynie formalnie je przyjęła, co ukazują wpisy w księgach stanu cywilnego parafii prawosławnej w Kolembrodach. Po 1875 r. niewielu „prawosławnych” z Romaszek uczęszczało na nabożeństwa w cerkwi [APL, CHZD, sygn. 1061]. Za to nielegalnie chrzcili oni dzieci i zawierali małżeństwa w obrządku katolickim. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego większość mieszkańców Romaszek przeszła na obrządek łaciński. Prawosławni praktycznie zniknęli z krajobrazu wsi po 1915 roku.

Drugą grupę mieszkańców wsi stanowili katolicy należący do parafii rzymskokatolickiej w Rossoszu [patrz hasło: Rossosz]. Już w końcu XIX w. większość mieszkańców Romaszek swoje potrzeby religijne zaspokajała w kościele rzymskokatolickim w Rossoszu. Formalnie jednak wielu z nich pozostawało unitami (a w latach 1875-1905 prawosławnymi). Dopiero w 1905 r. dziesiątki byłych unitów z Romaszek wpisało się do „liber conversorum” parafii rzymsko-katolickiej w Rossoszu, obsługiwanej wówczas przez proboszcza parafii w Wisznicach. W 1948 r. w Romaszkach wybudowano niewielką kaplicę dla obrazu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, w której od 1958 r. odprawiane były nabożeństwa w niedziele. Nową okazałą murowaną kaplicę wybudowano w latach 1981-1983. W późniejszych latach przy kaplicy założono cmentarz w 1997 roku.

O mieszkańcach interesujących nas terenów w okresie staropolskim wiemy raczej niewiele. Bardziej szczegółowe informacje zachowały się dla 2 połowy XVII i XVIII wieku. Najciekawszym źródłem są imienne spisy mieszkańców sporządzane na potrzeby poboru podatku, tzw. pogłównego. Objęci nimi byli teoretycznie wszyscy mieszkańcy bez względu na płeć czy stan społeczny. Wyjątek czyniono jedynie dla dzieci poniżej 10 roku życia oraz żebraków i generalnie osób starych schorowanych, niezdolnych do pracy. Szczęśliwie dla interesujących nas miejscowości zachował się dość szczegółowy spis z roku 1662 i bardziej ogólnikowe rejestry pogłównego z lat 1673, 1674 i 1676. W 1662 r. spisano 181 osób [AVAK, t. 33, s. 462-463]. Rejestr podatku pogłównego z 1673 r. odnotowuje 131 mieszkańców [AGAD, ASK I, sygn. 70, k. 270]. Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 28 domów zamieszkanych przez 183 osoby [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 164]. W 1864 r. odnotowano we wsi 33 domy zamieszkałych przez 306 mieszkańców [APL, BKdsW, sygn. 4]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 46 domach i 346 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 9, s. 732]. W 1887 r. we wsi w 59 domach zamieszkiwało 399 osób [PKSG za 1887, s. 90]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi i kolonii Romaszki w 91 budynkach zamieszkiwało 469 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 450, mojżeszowe – 18 i prawosławne – 1 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118]. W 1940 r. doliczono się 325 mieszkańców w samej wsi i 256 w kolonii Romaszki, 31 w kolonii Aleksandrówka i 18 w kolonii Bronisławówka [APL OR, AGRossosz, sygn. 84]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 697 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 374 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców Romaszek na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego, znaczna część ziemi była użytkowana przez włościan pańszczyźnianych. Chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w miejscowym folwarku. W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 23 gospodarstwa będące w posiadaniu 29 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało ok. 20-23 morgów ziemi. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 19 gospodarstw, w tym 2 właścicieli gospodarstw rolnych i 17 posiadaczy placów. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali 582 morgów ziemi. W Romaszkach 25 gospodarstw posiadało następujące serwituty: prawo otrzymywania z lasów dworskich materiału na poprawę i budowę budynków w miarę potrzeb, 26 wozów opału rocznie, z prawem wchodzenia z piłą do lasu, ale bez ścinania drzew z pnia, chrust i kołki na płoty w miarą możliwości. Pozostałe osady miały prawo jedynie do 10 wozów opału Pełni gospodarze mogli paść swoje bydło w lasach i polach ornych folwarku. Pozostali mogli wypasać jedną lub dwie sztuki bydła. W Romaszkach serwituty leśne sprecyzowano w 1882 r., a zlikwidowano je w 1907 roku [APL, ZTL, sygn. 3269].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami. W 1829 r. stolarzem we wsi był Jan Szmyt [APL, ASCPRKwRossoszu, sygn. 20].

– za czynny udział w oddziale zbrojnym w powstaniu styczniowym 24 lutego 1864 r. w Czemiernikach został aresztowany chłop z Romaszek – Daniel Jaszczuk, unita, l. 28. Po śledztwie został zwolniony do domu [APS, NWOS, sygn. 1, k. 443].

– Według Raportu o stratach we wsi w latach 1939–1944 z rąk okupantów niemieckich zginęło 16 osób [Raport, 2022, t. 3]. W książce „Biała Podlaska w latach 1939-1944” (t. 3, cz. 2) autorzy wymieniają nazwiska 24 ofiar z Romaszek: Edward Filipiuk, Hipolit Różnowicz, Maria Wołowik, Franciszek Kusociński, Albert Chwedczuk, Franciszek i Janina Chwedczuk, Bolesław Olszewski, Jan Filipiuk, Michał Różnowicz, Edward i Stanisław Melnik, Stanisław Cyranka, Ludwika Mackiewicz z synem Józefem, Bernard Filipiuk, Jan i Albert Chwedczukowie oraz Aleksander Jaźwiński, Jan Brzeziński, Piotr Różycki, Ludwik Kaliszuk, Bronisław Olszewski, Antoni Miszczuk, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych [Flisiński, Mierzwiński, 2012, s. 145-146].