Mokre

Patrz hasło: Rossosz

Do II połowy XIX w. obszar wsi Mokre należał do miasteczka Rossosz. W końcu XIX wieku w wyniku parcelacji majątku powstała kolonia Mokre. W 1941 stała się ona wsią obejmującą trzy kolonie (Sowinne, Chominna i Mokre) [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. Nazwa ta pochodzi od podmokłego terenu.

W drugiej połowie XIX w. (okres wcześniejszy patrz hasło: Rossosz) tereny te leżały w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowały się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należały do powiatu bialskiego województwa lubelskiego (1918–1939) a w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego (1944–1974). W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem znów w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

W drugiej połowie XIX stulecia pierwsze gospodarstwa na terenie obecnej wsi Mokre formalnie były częścią Rossosza i w związku z tym należały do gminy Rossosz. W 1933 r. we wspomnianej gminie utworzono gromadę Sowinne, obejmującą kolonie Sowinne, Chominne i Mokre [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W czasie okupacji niemieckiej w 1943 r. gminę Rossosz przyłączono do gminy Łomazy. Odtworzono ją w sierpniu 1944 r. [DzU, 1944, nr 2, poz. 8 (art. 11)]. Po likwidacji gmin w 1954 r. dołączono ją już jako gromadę Mokre do gromady Rossosz [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1973 r. kiedy przywrócono gminy, Mokre włączono do gminy Łomazy [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269], a w 1983 r. weszły one w skład gminy Rossosz [DzU, 1983, nr 70, poz. 314].

Sołtysami w Mokrym byli m.in.: Antoni Krać (1940-1943), Antoni Różnowicz (1945-1950), Feliks Mazurek (1950) [APL OR, AGRossosz, sygn. 16, 84].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) częściami wsi są: Chominna, Góra, Języczkowe, Kamień, Sowinne, Zamoście i Zagrobla https://eteryt.stat.gov.pl/].

W 1854 r. na terenie obecnej wsi Mokre odnotowano następujące nazwy fizjograficzne: Berez Ochoża, Boloto, Chominna, Czemczuszyna, Jazyczkowe, Karpowicz Kut, Koniec Trzecin, Myszczyna, Serednije Boloto i Sowinna [APL, Zbiór planów różnych urzędów, sygn. 54].

W trakcie prowadzonych systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1992 odkryto 4 stanowiska. Na podstawie zebranych kilku fragmentów ceramiki naczyniowej i pojedynczego odpadu krzemiennego stwierdzono bliżej nieokreślone osadnictwo z pradziejów; wczesnego średniowiecza; okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 65-86].

Kolonia Mokre, powstała w drugiej połowie XIX wieku, pojawia się w spisach w 1921 r. Wieś została utworzona w wyniku połączenia trzech kolonii (Sowinne, Chominna i Mokre). W 1933 r. stanowiły one gromadę Sowinna, ale w 1941 r. sołectwo Sowinne stało się sołectwem Mokre [APL OR, SPwBP, sygn. 53].

Od momentu pojawienia się osadnictwa, ziemia należała do właścicieli indywidulanych gospodarstw rolnych.

Wśród pierwszych osadników zakładających dzisiejszą wieś Mokre byli katolicy oraz byli unici, zmuszani do przyjęcia prawosławia. Po 1905 r. prawie cała ludność była wiernymi parafii rzymskokatolickiej w Rossoszu.

Według spisu powszechnego z 1921 r. w kolonii Mokre w 37 budynkach zamieszkiwało 211 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 204 i prawosławne – 7 a w kolonii Chominna w 12 budynkach zamieszkiwało 87 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 85 i prawosławne – 2 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 3]. W 1940 r. doliczono się 241 mieszkańców w kolonii Mokre i 69 w kolonii Chominna [APL OR, AGRossosz, sygn. 84]. W 1947 r. we wsi zamieszkiwało 491 osób [APL OR, SPwBP, sygn. 53]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 245 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa.

Przy drodze z Rossosza do Kozłów stoi pomnik „Żywią i Bronią. Szkoła Podchorążych Batalionów Chłopskich 1943-1944. W XXV-lecie. Społeczeństwo. Pow. Biała Podlaska. 25 V 1969”.

– Według Raportu o stratach we wsi w latach 1939–1944 z rąk okupantów niemieckich zginęło 21 osób [Raport, 2022, t. 3]. Niemcy za ukrywanie Żydów we wsi Mokre rozstrzelali w sierpniu 1941 r. Mariannę Dżyg i jej zięcia Władysława Szulca, a w listopadzie 1943 r. pięcioosobową rodzinę Olesiejuków (Jadwiga i Wojciech z dziećmi) [Doroszuk, 1977, s. 145-147].

– W czasie II wojny światowej w okolicach wsi Mokre działała prężnie partyzantka Batalionów Chłopskich (BCH). Szkolenia jej kadry oficerskiej rozwiązała Szkoła Podchorążych przy I Batalionie Podlaskim BCh, którą utworzono w kwietniu 1944 r. Jej założycielem i pierwszym komendantem był Stefan Skoczylas. Wyszkoliła ona 91 elewów. 28 czerwca 1944 r. na polanie między wsiami Mokre i Kozły w obwodzie Biała Podlaska odbyła się uroczysta promocja ostatnich 45 elewów szkoły. Na uroczystość przybył m.in. dowódca zgrupowania „Jeszcze Polska nie zginęła” płk Robert Satanowski z Armii Ludowej [Charczuk, 2017, s. 174].