Wólka Poznańska

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa wsi dwuczłonowa, z której część pierwsza Wola jest często spotykana i nawiązuje do momentu zakładania nowej wsi, której ludność otrzymywala czasowe zwolnienie od świadczeń na rzecz właściciela. Natomiast część druga wyraźnie nawiązuje do właścicieli osady – biskupów poznańskich.

Tereny na których z czasem powstała Wólka Poznańska  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra. (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstała Wólka Poznańska należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Wólka Poznańska trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, wieś od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazła się Wólka Poznańska. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Wólka Poznańska znalazła się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Wólka Poznańska, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Wólka Poznańska znajdując się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 161; sygn. 216; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1876 god, 144; PKSG na 1880 god, 279; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności osada weszła w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Wólka Poznańska weszła w skład Gromady Rudnik będącej elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Wólka Poznańska znajdowała się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. Z dniem 5 października 1954 r. kolonia Wólka Poznańska znalazła się w granicach Gromady Zgórznica. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Gromada Zgórznica została zlikwidowana, zaś Wólkę Poznańską włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 76; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Wólka Poznańska weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r, właścicielami gospodarstw w osadzie stali się chłopi noszący nazwiska: Bogusz, Okuń (3 rodziny) i Saczek (2).

Na początku lat 20. XX stulecia w Wólce Poznańskiej obecne były rodziny noszące następujące nazwiska: Błażejak, Drosio, Łuckiewicz, Okuń, Priamski, Sałasiński, Szczepaniak i Żminkowski [APS, AGP, sygn. 216].

W wyniku dawnych badań powierzchniowych odkryto 4 stanowiska archeologiczne [archiwum WKZ Siedlce]. Brak dokładnych danych o miejscach ich lokalizacji uniemożliwił weryfikację w trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1983 w ramach AZP, w czasie której odkryto kolejne stanowisko. Na podstawie zebranych zarówno fragmentów ceramiki naczyniowej, także zabytków krzemiennych, wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarszy ślad osadniczy pochodzi z wczesnego okresu epoki brązu (kultura trzciniecka). Kolejne dwa prawdopodobnie dotyczą siedlisk kultury łużyckiej. Stwierdzono także ślad osadniczy z wczesnej epoki żelaza (kultura przeworska?) oraz z okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 62-75].

Poznańską Wolę założył na prawie niemieckim w roku 1451 biskup poznański Andrzej Bniński, na wykarczowanych obszarach leśnych zwanych Stoczkiem [Nowacki 1964, 148, 542]. Nazwy te występowały równolegle i zamiennie. Z czasem trochę sztucznie narzucona przez biskupa nazwa zaczęła być wypierana przez tradycyjną – Stoczek. W ciągu wieku XVI nazwa Poznańska Wola praktycznie zanika, nie pojawia się w rejestrach podatkowych. Ponowne nawiązanie do tej nazwy następuje dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku.

Tereny na których z czasem powstała Wólka Poznańska, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziła m.in. Wólka Poznańska. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Wólka Poznańska (130 mórg i 21 prętów) i gruntów czynszowych we wsi Wólka Poznańska (20 mórg i 118 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Wólce Poznańskiej stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Wólce Poznańskiej 6 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów przeszło 197 mórg, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Za utracone grunty otrzymał odszkodowanie w wysokości 476,67 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 29 do 32 mórg ziemi, stali się włościanie.

W 1909 r. w Wólce Poznańskiej funkcjonowało 11 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/2120; Lukovskiy uyezd, 104].

Wyznanie rzymskokatolickie

W roku 1466 w Wólce Poznańskiej (wówczas Poznańskiej Woli), zwanej także Stoczkiem, biskup poznański Andrzej Bniński erygował parafię i kościół pod wezwaniem św. Michała, Piotra i Pawła, Andrzeja, Leonarda, Barbary i Agnieszki. Już sześć lat później w dość niejasnych okolicznościach nastąpiła kolejna fundacja parafii i kościoła, tym razem pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, św. Jana Chrzciciela, Barbary i wszystkich Świętych [Nowacki 1964, 148, 542]. Nazwa Poznańska Wola została z czasem wyparta, przez tradycyjną nazwę tego miejsca – Stoczek. Po lokacji miejskiej Stoczka, nazwano nowe miasto Sebastianowem (na cześć biskupa Sebastiana Branickiego), ale i ta sztucznie narzucona nazwa się nie przyjęła i parafia funkcjonowała jako parafia w Stoczku. Mieszkańcy Wólki Poznańskiej wyznania rzymskokatolickiego, w dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał w Wólce Poznańskiej obecność 88 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w Wólce Poznańskiej 106 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 104–105; Skorowidz, IV. 75; Rostkowski 2009, 138].

W 1827 r. odnotowano w Wólce Poznańskiej 6 domów, w których zamieszkiwało 39 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 6 domostw i 72 mieszkańców. W 1879 r. odnotowano istnienie 8 domów z 85 mieszkańcami. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał 88 mieszkańców. Trzy lata później w Wólce Poznańskiej odnotowano 94 osoby. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w Wólce Poznańskiej funkcjonowało 12 domostw, w których mieszkało 106 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Wólce Poznańskiej 139 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 216, k. 23v; Tabella, I, 209; PKSG na 1880 god, 177; Lukovskiy uyezd, 104–105; Skorowidz, IV, 75; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w.było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych. W Wólce Poznańskiej funkcjonował w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. młyn.

W rejestrach gminy odnotowano Młyn wodny zbudowany z drewna i na podwalinie kamiennej z drugiej połowy XIX w.