Wola Kisielska

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa wsi jest dwuczłonowa, z której część pierwsza Wola jest często spotykana i nawiązuje do momentu zakładania nowej wsi, której ludność otrzymuje wówczas zwolnienie od świadczeń na rzecz właściciela. Drugi człon nawiązuje do pobliskiego Kisielska. Wcześniej osada funkcjonowała także pod nazwą Wojciechowo, która nawiązywała do ówczesnego wójta – Mikołaja z Wojciechowa.  Nazwa Wola Kisielska na stałe przyjęła się w początkach XVI w. [Nowacki 1964, 148; Wola Kisielska. Kartoteka, nlb].

Tereny na których z czasem powstała Wola Kisielska  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstała Wola Kisielska należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Wola Kisielska trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, Wola Kisielska od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazła się omawiana osada. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Wola Kisielska znalazła się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Wola Kisielska, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego wieś znajdując się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 215; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1876 god, 144; PKSG na 1880 god, 279; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Wola Kisielska weszła w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś Wola Kisielska (wraz z Kolonią Kapice i osiedlem Dębek) stworzyła samodzielną Gromadę Wola Kisielska będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Wola Kisielska znajdowała się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. Począwszy od 5 października 1954 r. Wola Kisielska znalazła się w granicach Gromady Kisielsk. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Gromada Kisielsk została zlikwidowana, zaś Wolę Kisielską włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Wola Kisielska weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego, zaś 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw stali sie chłopi noszący następujące nazwiska: Barej (6 rodzin), Bogusz, Dedecz, Kajka, Kot (5), Misior, Pasik, Rosa, Sekta, Słomka, Sojda, Urbanek, Zadrożny i Zarzycki. W 1909 r. funkcjonowało w Woli Kisielskiej 40 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/2113; Lukovskiy uyezd, 104].

Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Woli Kisielskiej mieszkały osoby o następujących nazwiskach: Barej, Celej, Chudek, Czerniawski, Kajka, Kapica, Kobojek, Kot, Kozłowski, Lasota, Leszkiewicz, Luty, Misior, Miszto, Muczkowski, Okkowicz, Piskorz, Rosa, Sekta, Sidor, Słomka, Sobieski, Stosio, Trendak, Urbanek, Zadrożny, Zarzycki [APS, AGP, sygn. 215].

W roku 1938 Włodzimierz Antoniewicz, a w następnym Bogusław Werner podjęli badania ratownicze na niszczonym cmentarzysku ciałopalnym z wczesnego okresu epoki żelaza (kultura łużycka), na którym odkryto co najmniej 12 grobów popielnicowych oraz 6 jamowych, z których uzyskano fragmenty naczyń, ozdoby brązowe i żelazne, ułamki noża żelaznego [Węgrzynowicz 1968 – tam wcześniejsza literatura]. Ich kontynuacją są kolejne groby (prawdopodobnie 4) przypadkowo odkryte na początku lat 1950. (m.in. miniaturowe naczynie, bransoleta żelazna) [Gurba 1956]. Ponadto w zbiorach IA UMCS w Lublinie znajdują się fragmenty ceramiki i przepalone kości pochodzące z grobu kultury łużyckiej pozyskane w bliżej nieznanych okolicznościach, miejscu i czasie [Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 32].

W trakcie prowadzonych w roku 1988 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 4 stanowiska. Na podstawie zebranych zarówno fragmentów ceramiki naczyniowej, także zabytków krzemiennych, wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych. Najstarszy należy łączyć z pojedynczą siekierą dwuścienną z przełomu neolitu i epoki brązu. Kolejny stanowią siedliska kultury łużyckiej, następnie ślady osadnicze dotyczą zarówno okresu lateńskiego (kultura grobów kloszowych), jak i okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska). Późniejsze fazy dotyczą średniowiecza – osady z XII-XIII w., także kilku fragmentów ceramiki z XIV-XV w. Z najmłodszym horyzontem powiązano pokawałkowaną ceramikę i kafle – ślad po osadzie z XVII-XVIII w. [NID, AZP obszar 63-75].

Jako Wojciechowo osada została lokowana na prawie niemieckim w roku 1450 przez biskupa Andrzeja Bnińskiego i ponownie biskupa Ariela Górkę w 1480. Nazwa Wola Kisielska ustaliła się w początkach XVI wieku [Nowacki 1964, 148].

Tereny na których z czasem powstała Wola Kisielska, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziła m.in. Wola Kisielska. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Wola Kisielska (697 mórg i 272 prętów) i gruntów czynszowych we wsi Wola Kisielska (113 mórg i 185 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Woli Kisielskiej stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Woli Kisielskiej 23 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów przeszło 814 mórg i 211 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Za utracone grunty otrzymał odszkodowanie w wysokości 3143 rubli. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 34,5 do 42 mórg ziemi, stali się włościanie.

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym wieś zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał obecność w Woli Kisielskiej 326 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w Woli Kisielskiej 349 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 104–105; Skorowidz, IV, 75; Rostkowski 2009, 138].

Inne wyznania chrześcijańskie

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej w 1921 r. odnotowano obecność 3 osób innych wyznań chrześcijańskich. Prawdopodobnie byli to mariawici [Skorowidz, IV, 75].

Rejestr poborowy z 1540 r. wymienia wieś Volia Kyszyelska z 3 łanami [AGAD,ASK I, syg 46, k. 58v]. W 1827 r. odnotowano 22 domy, w których zamieszkiwało 135 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowały 24 domostwa i 137 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 25 domów z 287 mieszkańcami. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał obecność 326 mieszkańców. Trzy lata później w Woli Kisielskiej było 347 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w miejscowości funkcjonowało 57 domostw, w których mieszkało 351 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Woli Kisielskiej 370 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 215; Tabella, I, 209; PKSG na 1880 god, 179; Lukovskiy uyezd, 104–105; Skorowidz, IV, 75; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W rejestrach gminy wymienia się dom drewniany na fundamencie z kamieni prawdopodobnie pochodzący z przełomu lat 80. i 90. XIX w., dom drewniany na podmurówce z kamienia pochodzący z lat 20. XX w. oraz krzyż drewniany wzniesiony w 1928 r.

14 marca 1943 r. zostało rozstrzelanych 13 osób przez Niemców. 22 marca 1943 r. żandarmeria niemiecka zastrzeliła 5 osób z rodziny Misztów. 14 lutego 1944 r. został zastrzelony Roman Urbanek. 15 kwietnia 1944 r. w odwecie za akcję partyzantów na żandarmów w Żelechowie zastrzelono Stanisława Bareja, Jana Czerniawskiego i Stanisława Czerniawskiego [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024]].