Szyszki

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Szyszki pierwotnie nazywały się Płozy. Nazwa rodowa lub osobowa od Płóz -Płoza. Płóz – zwierzę pełzające, płaz, gad; płozić o płazach, gadach, pełzać, czołgać się. Szyszki to nazwa rodowa od Szyszka lub osobowa od Szymon, Szych, Szycha. [Kosyl, 1974, 307, 398). Możliwe jest też wyjaśnienie bardziej prozaiczne, nawiązujące po prostu do szyszek sosnowych czy jodłowych.

W okresie przedrozbiorowym tereny na których z czasem powstały Szyszki należały do ziemi łukowskiej. Jej teren już w XII w. stanowił odrębną jednostkę administracyjną z centrum w Łukowie. Od XIV w. określany jako ziemia łukowska. Przed 1474 r. ziemia łukowska wraz z ziemią lubelską należała do województwa sandomierskiego, natomiast w chwili powołania nowego województwa lubelskiego w 1474 r. weszła w jego skład stanowiąc północną jego część [Litak, 1964. 24-25]. Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Szyszki trafiły pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowały się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiły pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, Szyszki od 1810 r. znalazły się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. Po utworzeniu gminy dominialnej Prawda, Szyszki znalazły się w jurysdykcji tamtejszego wójta. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda wraz z Szyszkami zostały objęte władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Szyszki znalazły się w gminie Tuchowicz powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Szyszki, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Szyszki znajdujące się w powiecie łukowskim weszły w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APS, AGT, sygn. 132; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, II, 229; PKSG na 1876 god, 203; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności wieś pozostawała w składzie Gminy Tuchowicz powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła samodzielną Gromadę Szyszki będącą elementem składowym Gminy Tuchowicz [„LDW” 1933, nr 22, s. 409; 1935, nr 30, s. 551]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Szyszki znajdowały się na terytorium Gminy Tuchowicz powiatu radzyńskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Tuchowicz. 5 października 1954 r. Szyszki znalazły się w granicach Gromady Jedlanka [Amtliches, 48; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Szyszki weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się w granicach województwa siedleckiego, od 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazły się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. gospodarstwa na własność uzyskali chłopi noszący następujące nazwiska: Bartosiak (3 rodziny), Kachniarz (4), Kępka, Kowalczyk, Krulak (2), Ludwiak, Łazut, Olender (2), Osiak, Ostopski, Ostryg, Romanowski, Sicz, Słomka (4), Sysiak, Wierzbicki i Wołoszka.

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1988 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-76].

Wieś Płozy następnie określana była jako Szyszki. Pojawia się w źródłach od 1507 r. jako Plozy [Kpł, k. 115, 115v], następnie w 1531 jako Szyski, a w 1552 r. Siski (ŹD, 14, 378, 394). W kolejnych latach były to: Plozi seu Siski, Plozy alias Schisky, Płozy alias Szyski [AGAD, ASK I, sygn. 33, k. 638; ŹD, 14, 429; Rejestr poborowy 1626, 199]. Nazwa Płozy zanikła w drugiej połowie XVII w. i od tego czasu spotykamy wyłącznie formę Szyszki [OZ, 1986, 142]

Tereny na których z czasem powstały Szyszki, co najmniej od początków XV wieku  znajdowały się w rękach rodziny Kanimirów herbu Abdank. Centrum ich dóbr w ziemi łukowskiej stanowił Tuchowicz. Była to rodzina dość rozrodzona, toteż zwykle po kilku jej przedstawicieli miało swoje części w poszczególnych wsiach klucza. Od lat dwudziestych XVII w. następuje dalszy proces rozdrabniania własności we wsiach należących pierwotnie do Kanimirów. Pojawiają się liczni cząstkowi właściciele – przedstawiciele rodzin Żabickich, Skiwskich, Oborskich, Gojskich, Grodzickich, itp. [ Rejestr poborowy 1626, 199-200].

Szyszki wchodziły w skład dóbr rządowych Zwola. Od początku drugiej dekady XIX w. były wydzierżawiane różnym osobom prywatnym czerpiących dochód z jego tymczasowego posiadania. W latach 1814–1832 m.in. dzierżawcą Jedlanki był Kacper Przyszychowski były oficer wojsk Legionów Polskich Jana Henryka Dąbrowskiego i Księstwa Warszawskiego. Następnie od 1832 r. do chwili przekazania części dóbr Zwola w charakterze donacji Jewgienijowi Gołowinowi, majątek ten dzierżawił Józef Karczewski [APR, ZDP, sygn. 30.28/20924; sygn. 30.28/20929; sygn. 30.28/20930; APS, HwŁ, sygn. 2/608].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 11 lutego 1869 r. doszło do powstania w Szyszkach 27 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów przeszło 1155 mórg i 259 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia, pochodziła z obszaru tej donacji. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 6 do 45 mórg ziemi, stali się włościanie. W 1909 r. w Szyszkach funkcjonowało 65 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/2087; Lukovskiy uyezd, 154–155].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Szyszki zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Tuchowiczu.

Mieszkańcy Szyszek wyznania rzymskokatolickiego w dobie niewoli narodowej oraz w pierwszej dekadzie II Rzeczypospolitej znajdowali się w jurysdykcji proboszcza parafii w Tuchowiczu, w którym funkcjonowała świątynia pw. Św. Marii Magdaleny. Podczas spisu stanu parafii w 1859 r. w Szyszkach mieszkało 133 parafian. Pół wieku później w Szyszkach było 452 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano tu 446 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Sebastian Nowakowski (przed 1810–1828), Adam Mysłowski (1828–1829), Antoni Przegaliński (1829–1837), Józef Korowicki (1837–1843), Antoni Przegaliński (1843–1856), Adam Łukasz Byszewski (1856–1891), Laurenty Brzozowski (1892–1900), Edward Łyczewski (1900–1902), Andrzej Muczkowski (1902–1904), Julian Kryński (1904–1908), Marcin Nowicki (1908–1909), Karol Żebrowski (1909–1911), Kazimierz Lewitt (1911–1915), Kazimierz Kwiatkowski (1915–1919), Stanisław Kowalski (1919–1925) i Czesław Jaroszewicz (1925–1928). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Dominik Kuć, Aleksander Cegłowski, Leonard Kępiński i Bolesław Sprycha. W 1928 r. z obszaru parafii Tuchowicz została wyodrębniona samodzielna parafia Jedlanka z drewnianą świątynią pw. Chrystusa Króla. Mieszkańcy Szyszek znaleźli się na obszarze nowej parafii. Funkcję proboszcza sprawował ks. Wacław Leszkiewicz (1928–po 1950) [APL, ASCPRK w Tuchowiczu, sygn. 1–51; APR, ZDP, sygn. 30.25/15426; APS, ASCPRK w Tuchowiczu powiat Łuków, sygn. 1–19; sygn. 32–52; sygn. 59–68; sygn. 72–74; sygn. 76–78; sygn. 82–83; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 147; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 67; Lukovskiy uyezd, 154–155; Skorowidz, IV, 77].

Wyznanie mojżeszowe

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej odnotowano obecność 9 osób wyznania mojżeszowego. Wszystkie zadeklarowały narodowość żydowską [Skorowidz, IV, 77].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Szyszkach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Szkoła w Szyszkach uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 1 etatem pedagogicznym. Obwód szkolny tej placówki pedagogicznej objął swoim zasięgiem wieś Szyszki i Kolonię Turzec. Nauczycielami tuż przed wybuchem II wojny światowej byli Jan Dąbrowski  i Kazimierz Strzyżewski. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 107 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Szyszkach polska szkoła ludowa a jej nauczycielami byli Grzegorz Pawlak i wspomniany K. Strzyżewski. Od września 1944 r. nauka w tej szkole była kontynuowana. Działała 4-klasowa szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci jedynie z Szyszek. Po jej ukończeniu kontynuowały naukę w szkole publicznej w Zagoździu. Na początku lat 50. XX w. została przekształcona w szkołę 7-klasową, zaś w skład jej obwodu szkolnego została włączona Kolonia Jamielnik. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Szyszkach w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Teodozja Budziszewska, Genowefa Dzido, Janina Krzyzińska, Teresa Krzyzińska, Witold Latoch, Stanisława Piotrowska, Barbara Rybicka, Genowefa Sasinowska, Maria Siemionkowa, Zofia Stolarczyk, Jadwiga Wielgosz, Edward Wieliczuk, Maria Woźniak, Zdzisław Woźniak, Alfreda Wyżykowska i ks. Wacław Leszkiewicz [APS, ISŁ, sygn. 73].

W roku 1787 Szyszki zamieszkiwało 201 katolików (w tym 77 mężczyzn, 65 kobiet i 59 dzieci) oraz 22 Żydów (w tym 3 mężczyzn, 5 kobiet i 14 dzieci). Nie stwierdzono osób liczących ponad 80 lat [Spis 1787, 149]. W 1827 r. odnotowano w Szyszkach 21 domów, w których zamieszkiwało 138 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 25 domostw i 175 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 31 domów z 226 mieszkańcami. Trzy dekady później w Szyszkach było 452 mieszkańców. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w Szyszkach funkcjonowały 73 domostwa, w których mieszkało 455 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Szyszkach 571 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; Tabella, II, 229; PKSG na 1880 god, 276; Lukovskiy uyezd, 154–155; Skorowidz, IV, 77; Amtliches, 48].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych warunków takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych. W Szyszkach funkcjonowała tzw. osada kowalska [APL, ZTL, sygn. 2087, s. 8].

W rejestrach gminnych odnotowano: dom drewniany na podwalinie dębowej. Został wzniesiony przez Jana Zdunka w 1926 r. ponadto dom drewniany na podwalinie z kamienia, wzniesiony przez Szymona i Katarzynę Romanowskich pod koniec pierwszej dekady XX w.

W listopadzie 1943 r. został zastrzelony przez Niemców Jan Kachniarz, Józef Słomka i Stanisław Stefaniak [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024]