Stary Jamielnik

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Jamielnik (XVI-XVIII), także Janielnik, Jemielnik, Jamielniak, Jemielna. Nazwa topograficzna, apelatyw jemioła, jamioła, jemielny, związany z jemiołą [Kosyl, 1974, 142-143]. Pierwotnie wieś nazywała się po prostu Jamielnik. Wyróżnika „stary” zaczęto używać kiedy wyodrębnił się Nowy Jamielnik.

W okresie przedrozbiorowym tereny na których z czasem powstał Jamielnik należały do ziemi łukowskiej. Jej obszar już w XII w. stanowił odrębną jednostkę administracyjną z centrum w Łukowie. Od XIV w. określany jako ziemia łukowska. Przed 1474 r. wraz z ziemią lubelską należała ona do województwa sandomierskiego, natomiast w chwili powołania nowego województwa lubelskiego w 1474 r. weszła w jego skład jako północna część [Litak, 1964. 24-25].

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Jamielnik trafił pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdował się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafił pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, Jamielnik od 1810 r. znalazł się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazł się Jamielnik. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Jamielnik znalazł się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski leżał w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Jamielnik, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazł się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego wieś, znajdując się w powiecie łukowskim, weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 168; PKSG na 1880 god, 280; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności doszło do ukształtowania się podziału Jamielnika na 2 odrębne wsie: Jamielnik Stary i Jamielnik Nowy. Ponadto istniejący folwark Jamielnik stał się podstawą ukształtowania punktu osadniczego Jamielnik Kolonia. Wszystkie te miejscowości weszły w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Jamielnik Stary wraz z Kolonią Jamielnik Fenszau stworzyły samodzielną Gromadę Jamielnik Stary będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Jamielnik Stary znajdował się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. 5 października 1954 r. Jamielnik Stary znalazł się w granicach Gromady Ruda. Jednak już z dniem 15 października 1957 r. Gromada Ruda została przekształcona w Gromadę Kobiałki Stare. Ostatecznie z dniem 1 I 1862 r. Gromada Kobiałki Stare została zlikwidowana, zaś Jamielnik Stary włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1957, nr 8, s. 39; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Jamielnik Stary wszedł w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazł się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazł się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw stały się osoby noszące następujące nazwiska: Bieniek, Dadacz, Dziurdziak (2 rodziny), Jedlak, Kępka, Koboj, Machowiec (3), Nobosk, Pomeluk (2), Soćko (2), Szczepaniak (2), Szostek, Śledź (2), Uołotko, Walecki, Wołoszko i Wołotka [APL, ZTL, sygn. 11/1966; APS, HwŁ, sygn. 2/608].

Na początku drugiej dekady XX w. w Jamielniku zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Bednarczyk, Bolesławski, Cabaj, Ciesiński, Dadacz, Dziurdziak, Edelman, Gaj, Gajek, Gładkiewicz, Gorecki, Jasiek, Janiszek, Jedlak, Jędrych, Kepka, Kobojek, Kobus, Kopiec, Kowalczyk, Kozioł, Król, Latek, Lech, Machowiec, Malko, Musilewicz, Oliwniak, Pietryka, Piwowarek, Popieluch, Rączka, Rossa (Rosa), Rubel, Rudkiewicz, Sidor, Siegies, Soczewka, Soćko, Strzelec, Sulej, Szczepanik, Szostek, Śledź, Trejda, Urbanek, Walecki, Wandałowski, Wołoszka, Wysocki i Żyłka [APS, AGP, sygn. 195; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75; Lukovskiy uyezd, 108–109].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1983 w ramach AZP [NID, AZP obszar 62-76].

Jamielnik powstał zapewne w pierwszej połowie XVI wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z rejestru poborowego ziemi łukowskiej z roku 1552 [AGAD, ASK I, sygn. 33, k. 370v].

Tereny na których z czasem powstał Jamielnik, przynajmniej od początków XV wieku, znajdowały się w rękach rodziny Kanimirów herbu Abdank. Centrum ich dóbr w ziemi łukowskiej stanowił Tuchowicz. Była to rodzina dość rozrodzona, toteż zwykle po kilku jej przedstawicieli miał swoje części w poszczególnych wsiach klucza. Od lat dwudziestych XVII w. następuje dalszy proces rozdrabniania własności we wsiach należących pierwotnie do Kanimirów. Pojawiają się liczni cząstkowi właściciele – przedstawiciele rodzin Żabickich, Skiwskich, Oborskich, Gojskich, Grodzickich, itp. [Rejestr poborowy 1626, 199-200].

Jamielnik wchodził w skład dóbr rządowych Zwola. Od początku drugiej dekady XIX w. były wydzierżawiane różnym osobom prywatnym czerpiących dochód z jego tymczasowego posiadania. W latach 1814–1832 m.in. dzierżawcą Jedlanki był Kacper Przyszychowski, były oficer wojsk Legionów Polskich Jana Henryka Dąbrowskiego i Księstwa Warszawskiego. Następnie od 1832 r. do chwili przekazania części dóbr Zwola w charakterze donacji Jewgienijowi Gołowinowi, majątek ten dzierżawił Józef Karczewski [APR, ZDP, sygn. 30.28/20924; sygn. 30.28/20929; sygn. 30.28/20930; APS, HwŁ, sygn. 2/608].

Folwark Jamielnik jako część dóbr donacyjnych Prawda był wielokrotnie wydzierżawiany w ręce prywatne. Na początku drugiej dekady XX w. jego arendatorem był Aleksander Leon Edelman, szlachcic pochodzący z Rakołup w powiecie chełmskim guberni lubelskiej [APS, AGP, sygn. 195, k. 428v–429; APL, ASCPG w Rakołupach, sygn. 2.4/61, s. 12].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 11 lutego 1869 r. doszło do powstania w Jamielniku 24 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów przeszło 1188 mórg i 220 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 29,5 do 50,5 morga ziemi, stali się włościanie.

Na początku drugiej dekady XX w. w Jamielniku funkcjonowało 55 gospodarstw [APS, AGP, sygn. 195; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75; Lukovskiy uyezd, 108–109].

Wyznanie rzymskokatolickie

Mieszkańcy Jamielnika wyznania rzymskokatolickiego w dobie niewoli narodowej znajdowali się w jurysdykcji proboszcza parafii w Tuchowiczu, w którym funkcjonowała świątynia pw. Św. Marii Magdaleny. Podczas spisu stanu parafii w 1859 r. w Jamielniku mieszkało 150 parafian. Spis urzędowy w 1909 r. wykazał w miejscowości 438 rzymskich katolików oraz 17 w Folwarku Jamielnik. W 1921 r. odnotowano w Starym Jamielniku 270 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali n następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Sebastian Nowakowski (przed 1810–1828), Adam Mysłowski (1828–1829), Antoni Przegaliński (1829–1837), Józef Korowicki (1837–1843), Antoni Przegaliński (1843–1856), Adam Łukasz Byszewski (1856–1891), Laurenty Brzozowski (1892–1895). W 1895 r. nastąpiło przeniesienie Jamielnika z parafii Tuchowicz do parafii Stoczek Łukowski, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Odtąd opiekę duszpasterską nad mieszkańcami Jamielnika sprawowali tamtejsi proboszczowie i administratorzy: Michał Dąbrowski (1895–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950) oraz księża wikariusze: Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Tuchowiczu, sygn. 1–51; APR, ZDP, sygn. 30.25/15426, s. 2; APS, ASCPRK w Tuchowiczu powiat Łuków, sygn. 1–19; sygn. 32–49; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 102–103, 108–109; Skorowidz, IV, 74].

Wyznanie mojżeszowe

Spis urzędowy w 1909 r. wykazał obecność 5 osób wyznania mojżeszowego w Folwarku Jamielnik. Tuż przed I wojną światową w Jamielniku zamieszkiwała rodzina Rublów. Michel i Jankiel Rubel byli młynarzami. Josiek i Icel Rubel trudnili się handlem. Berek i Chana Rubel oraz Abraham Rudkiewicz byli mleczarzami. Pozostali członkowie rodziny Rublów utrzymywali się z pracy najemnej. Berek Rudkiewicz trudnił się furmaństwem. Druga rodzina żydowska – Rudkiewiczów utrzymywała się głównie z pracy najemnej [APS, AGP, sygn. 195, k. 79v–80, 82v–83, 86v–88, 90v–91, 93v–94, 96v–97, 98v–100, 103v–104, 106v–107; Lukovskiy uyezd, 102–103].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Starym Jamielniku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. Jej status stopniowo wzrastał. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Starym Jamielniku uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 1 etatem pedagogicznym i 4 klasami. Obwód szkolny tej placówki pedagogicznej objął swoim zasięgiem: Stary Jamielnik i Jamielnik Kolonia. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Starym Jamielniku polska szkoła ludowa Od września 1944 r. nauka w niej była kontynuowana. Działała 4-klasowa publiczna szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci ze Starego Jamielnika i Jamielnika Kolonii. Kontynuowały one naukę w klasach V–VII w publicznej szkole powszechnej w Starych Kobiałkach. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Apolonia Wajda, Halina Gajda, Aleksander Ciołek, Janusz Celiński i Halina Lipińska [APS, ISŁ, sygn. 40].

W roku 1787 w Jamielniku zamieszkiwało 309 katolików (w tym 110 mężczyzn, 114 kobiet i 84 dzieci) oraz 17 Żydów (w tym 4 mężczyzn, 3 kobiety i 10 dzieci). Stwierdzono jedną osobę liczącą ponad 80 lat [Spis 1787, 149]. W 1827 r. odnotowano tu 27 domów, w których zamieszkiwało 181 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 25 domostw i 203 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano we wsi Jamielnik istnienie 29 domów z 264 mieszkańcami, zaś w Folwarku Jamielnik 1 dom i 15 mieszkańców. Trzy dekady później w miejscowości było 438 mieszkańców, zaś w Folwarku Jamielnik – 22. Na początku stycznia 1912 r. odnotowano obecność w Jamielniku 475 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce we wsi funkcjonowało 43 domostwa, w których mieszkało 270 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Starym Jamielniku 324 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 195; Tabella, I, 168; PKSG na 1880 god, 280; Lukovskiy uyezd, 102–103, 108–109; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

25 stycznia 1944 r. w odwecie za zabicie 2 żołnierzy niemieckich został rozstrzelany przez Niemców mieszkaniec wsi Wacław Wołoszka. 25 maja 1944 r. żandarmeria niemiecka zastrzeliła Władysława Wołoszkę [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024]