Stare Kobiałki

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa prawdopodobnie wywodzi się od kobiałki (inaczej łubianki),  czyli koszyka do transportu drobnych owoców np. truskawek, borówek, grzybów i innych produktów, tradycyjnie wykonywany z dartki drzewnej. Pierwotnie wieś nazywała się po prostu Kobiałki. Wyróżnika „stare” zaczęto używać kiedy wyodrębniły się Nowe Kobiałki

Tereny na których z czasem powstały Kobiałki  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstały Kobiałki należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Kobiałki znalazły się pod panowaniem austriackim. Od 1796 r. znajdowały się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiły pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r., znalazły się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazły się Kobiałki. Po powstaniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Kobiałki znalazły się w na nowo zorganizowanej gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Kobiałek przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni lubelskiej. Należy zauważyć, że na początku drugiej dekady XX w. doszło do wyodrębnienia się punktu osadniczego w postaci kolonii nazwanej Kobiałki Nowe. To spowodowało przyjęcie określenia wsi Kobiałki jako Kobiałki Stare. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Kobiałki Stare znajdujące się w powiecie łukowskim weszły w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 200; sygn. 201; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 214; PKSG na 1876 god, 164; PKSG na 1878 god, 160; PKSG na 1880 god, 211; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności weszły w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś Kobiałki Stare (wraz z wsią Kobiałki Księżyzna i Folwarkiem Dębek) stworzyła samodzielną Gromadę Kobiałki Stare będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Kobiałki Stare znajdowały się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. W dniu 5 października 1954 r. Kobiałki Stare znalazły się w granicach Gromady Ruda. Jednak już z dniem 15 października 1957 r. ostatnia została przekształcona w Gromadę Kobiałki Stare. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Gromada Kobiałki Stare została zlikwidowana, zaś samą miejscowość włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1957, nr 8, s. 39; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Kobiałki Stare weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się w granicach województwa siedleckiego, zaś od 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, zaliczono je do Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na początku drugiej dekady XX w. w Kobiałkach zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Adamkiewicz, Arys, Benek, Błaszkiewicz, Bogusz, Brodowski, Chabera, Cegiełka, Cudnik, Czerniawski, Dadacz, Drosio, Fajkowski, Gabriołek, Jaworski, Kaczor, Kania, Kapusta, Kołodziejczyk, Kosiński, Kosut, Kowalczyk, Kozioł, Kunka, Kusio, Lasota, Lasota vel Lasocki, Leszczyński, Machowiec, Mularczyk, Musilewicz, Nojek, Okuń, Olkowicz, Osiak, Oszal, Pacek, Ptaszyński, Pyra, Rossa, Sadejczyk, Siedlecki, Soćko, Sulej, Szczepanik, Śnieżek, Świątek, Wróblewski, Zadrożny, Zalewski i Zygzuła [APS, AGP, sygn. 200; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75; Lukovskiy uyezd, 106–107].

Jedyne stanowisko pochodzące z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1988 w ramach AZP dostarczyło ułamków ceramiki naczyniowej z okresu nowożytnego (XVI-XVII w.) [NID, AZP obszar 63-76 – tam: Kobiałki Stare].

Pierwsza wzmianka o miejscowości dotyczy roku 1472, z którego pochodzi informacja o włączeniu jej do parafii Poznańska Wola (Stoczek) [Nowacki 1964, 542].

Tereny na których z czasem powstały Kobiałki, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziły m.in. Kobiałki. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Kobiałki wraz z osadą Dębek (661 mórg i 34 pręty) i gruntów czynszowych we wsi Kobiałki (12 mórg i 51 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Starych Kobiałkach stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Kobiałkach 15 gospodarstw, których pełnoprawnymi posiadaczami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów przeszło 678 mórg, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 1989,17 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 22 do 48,5 morga ziemi, stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Bieniek, Bogusz, Czarniawski, Dać, Dadacz (2), Dembek, Lasota, Olkowicz, Ptaszyński, Rosa, Śnieżek, Soćko i Stosio. 13 maja 1869 r. zostali również uwłaszczeni włościanie, którzy użytkowali grunty należące do 1866 r. do parafii rzymskokatolickiej w Stoczku. Grunty te zostały przejęte przez skarb państwa a po kilku latach zostały one przekazane w charakterze 4 gospodarstw, o łącznej powierzchni 131 mórg i 230 prętów, w ręce włościan noszących nazwiska Cublik, Rosa (2 rodziny) i Tomaszewski [APL, ZTL, sygn. 11/1987].

Na początku drugiej dekady XX w. w Kobiałkach odnotowano 44 gospodarstwa [APS, AGP, sygn. 200; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/75; Lukovskiy uyezd, 106–107].

Część gruntów przylegających do Kobiałek przynależała do donacji Prawda. Po jej przejęciu przez skarb państwa polskiego w 1919 r. przez kilka lat były one wydzierżawiane przez władze państwowe. Orzeczeniem Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Lublinie z 27 grudnia 1925 r. zdecydowano się na parcelację majątku Stare Kobaiłeki. Tym sposobem powstało przeszło 113 gospodarstw stanowiących Kolonię Kobiałki [APS, HwŁ, sygn. 3/727–3/770; sygn. 3/772–3/839]. W Kobiałkach w okresie XIX w. i na początku XX w. funkcjonowała tzw. osada karczemna. Przynależała ona wtedy do donacji Prawda. Po jej przejęciu przez skarb państwa polskiego w 1919 r. była wydzierżawiana przez Jana Bogusza. Następnie w czasie parcelacji trafiła ona do rąk jego spadkobierców [APS, HwŁ, sygn. 3/771].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Kobiałki zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy w 1909 r. odnotował obecność 350 rzymskich katolików w Kobiałkach. W 1921 r. w Starych Kobiałkach było 417 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 74; Rostkowski 2009, 138].

Wyznanie prawosławne

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej w 1921 r. odnotowano obecność 2 osób wyznania prawosławnego. Obie zadeklarowały narodowość polską [Skorowidz, IV, 74].

Wyznania mojżeszowe

Od 1923 r. w Starych Kobiałkach mieszkała rodzina żydowska Wajnapelów. Głowa tej rodziny – Fiszel Wajnapel pochodził z Żelechowa i był felczerem medycyny [APS, AGP, sygn. 200; sygn. 201, k. 1v–2].

Zapewne dzieci włościan z Kobiałek uzyskały możliwość korzystania z pierwszej działającej na tym terenie placówki oświatowej w Stoczku jeszcze przed wybuchem powstania styczniowego. Po zreformowaniu szkolnictwa elementarnego w 1864 r. ta placówka oświatowa w Stoczku funkcjonowała nadal. Uzyskała ona status 1-klasowej koedukacyjnej gminnej szkoły elementarnej, która utrzymywała się ze składek płaconych m.in. przez mieszkańców Kobiałek. Niestety na podstawie zachowanego materiału źródłowego nie można określić skali udziału dzieci z Kobiałek w społeczności uczniowskiej tej placówki oświatowej w od października 1864 r. do czerwca 1915 r. Pierwsza placówka oświatowa powstała w Starych Kobiałkach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Szkoła w Starych Kobiałkach uzyskała status publicznej szkoły powszechnej II stopnia z 4 etatami pedagogicznymi oraz 6 oddziałami. Obwód szkolny tej placówki pedagogicznej objął swoim zasięgiem wieś Stare Kobiałki, Nowy Jamielnik, Błażejki i Rudę. Nauczycielami tej szkoły tuż przed wybuchem II wojny światowej byli Władysław Załuska (kierownik szkoły), Stanisława Załuska, Bronisława Luty i Lucyna Kazimierczak. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 206 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Starych Kobiałkach polska szkoła ludowa a jej nauczycielem nadal byli wspomniani W. Załuska (kierownik szkoły), S. Załuska, B. Luty, L. Kazimierczak oraz Zenon Sywula (kierownik od września 1940 r.). Należy dodać, że kierownik szkoły W. Załuska został aresztowany 24 lipca 1940 r. i osadzony w obozie zagłady w Oświęcimiu. Od września 1944 r. nauka w niej była kontynuowana. Działała 6-klasowa szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci ze Starych Kobiałek, Nowego Jamielnika, Błażejek i Rudy oraz część Jamielnika Kolonii. Na początku lat 50. XX w. została przekształcona w szkołę 7-klasową, zaś w skład jej obwodu szkolnego została włączona Kolonia Jamielnik oraz część Nowych Kobiałek. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Starych Kobiałkach w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: S. Załuska, B. Luty, Józef Dziurdziak, Maria Kasjaniuk, Tadeusz Kasjaniuk, Krystyna Kopczyńska, Irena Zwolińska, Teresa Kalita, Halina Gajda i Irena Tychmanowicz [APS, ISŁ, sygn. 43, k. 42–42v; sygn. 44; APL, Dyrekcje Szkolne, Akta szkół, sygn. 2998; sygn. 2999; sygn. 3001; PKSG na 1876 god, 106].

W 1827 r. odnotowano w Kobiałkach 19 domów, w których zamieszkiwało 127 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 17 domostw i 170 mieszkańców. W 1879 r. było tu 26 domów z 161 mieszkańcami. Trzy dekady później było 350 mieszkańców. Na początku stycznia 1912 r. odnotowano obecność w Kobiałkach 378 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce we wsi Stare Kobiałki funkcjonowało 61 domostw, w których mieszkało 419 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Starych Kobiałkach 530 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 200; Tabella, I, 214; PKSG na 1880 god, 211; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych warunków takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W rejestrach gminy ujęto: Murowana kapliczka przydrożna. Powstała prawdopodobnie w latach 20. XX w.; dom drewniany na podwalinie z kamienia pochodzący z początku XX w.; drugi dom drewniany na podwalinie z kamienia kryty strzechą, prawdopodobnie pochodzący z końca XVIII w.; dom drewniany na podmurówce z kamienia wzniesiony w 1927 r. przez Andrzeja Śnieżka.

W dniu 13 lutego 1944 r. zostały rozstrzelane 4 osoby przez Niemców osoby podejrzane o posiadanie broni. [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024].