Rosy

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa wsi ma charakter odimienny. Pochodzi od nazwiska pierwszych jej mieszkańców. Z lustracji z 1789 roku dowiadujemy się, że większość nosiła nazwisko Rossa. Nazwa występowała niekiedy w formie Rossowe lub Rosa.

Tereny na których z czasem powstały Rosy dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej, wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Rosy (Rossy) znalazły się pod panowaniem austriackim. Od 1796 r. zaliczano je do terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiły pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r., kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r. znalazły się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której lokowały się Rosy. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej. W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Rosy znalazły się w nowo zorganizowanej gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Rosy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Rosy znajdujące się w powiecie łukowskim weszły w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 206; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, II, 143; PKSG na 1876 god, 188; PKSG na 1878 god, 160; PKSG na 1880 god, 251; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Rosy weszły w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła samodzielną Gromadę Rosy będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 75]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Rosy znajdowały się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. 5 października 1954 r. Rosy znalazły się w granicach Gromady Róża Stara. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Rosy trafiły do Gromady Toczyska powstałej po przekształceniu Gromady Róża Stara [ Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 192]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Rosy weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazły się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W roku 1613 odnotowano pole Kuropacz [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 147A, s. 74].

W roku 1613, spośród czterech poddanych, z nazwiska wymienieni są dwaj: Marcin Rossa i Michał Soćko [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 147A, s. 74].

Lustracja z roku 1789 wymienia w Rosach 10 gospodarzy, z których 9 nosiło nazwisko Rossa i jeden Markowicz [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 170, s. 181].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 19 do 46,5 morgi ziemi, stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Drabarz, Gelio, Markowicz, Rosa (9 rodzin) i Szostek.

W trakcie prowadzonych w roku 2006 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 2 stanowiska. Poza śladem osadniczym pradziejowym, znaleziono pojedynczy ułamek naczynia glinianego z młodszego okresu przedrzymskiego (kultura przeworska) oraz kilka fragmentów ceramiki z XVI-XVII w. [NID, AZP obszar 61-76].

Osada powstała zapewne na przełomie XVI i XVII w. Po raz pierwszy pojawia się w źródłach w roku 1613 pod nazwą Rossowie [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 147A, s. 74].

Tereny na których z czasem powstały Rosy należały do dóbr książęcych, skupionych wokół ośrodka w Latowiczu. Po roku 1526, kiedy Mazowsze stało się częścią Korony, Zygmunt I Stary pozwolił na użytkowanie dóbr latowickich księżnie Annie, siostrze ostatnich książąt mazowieckich Stanisława i Janusza, „dopóki za mąż wydana nie będzie” [Pawiński 1892, 94-96]. Dobra te wróciły pod zarząd królewski w roku 1537, a w roku 1545 otrzymała je królowa Bona. Całe Mazowsze, w tym starostwo latowickie przeszło pod zarząd skarbu królewskiego w roku 1557. Jego „gospodarzami” byli kolejni starostowie latowiccy. Funkcję tę pełnili m.in.: Stanisław Karwicki, oboźny koronny w l. 1565-1579, Jan Gniewosz (1579-1611). Przez większość XVII w. starostwo latowickie znajdowało się w rękach kolejnych przedstawicieli rodziny Opackich, w początkach wieku XVIII Denhoffów, a od 1731, aż do upadku Rzeczypospolitej, Czartoryskich [Starostowie, 279-281; Nowak, 125-156].

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą powstania Królestwa Polskiego (1815). Zostały utworzone dobra skarbowe Latowicz. W ich skład wchodziły m.in. Rosy. 16 października 1835 r. dobra te zostały przekazane w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Rosy. Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. 27 maja 1861 r. dobra Latowicz zostały włączone do kompleksu majoratu Prawda. W październiku 1891 majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Rosach stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; sygn. 21376–21379; APS, HwS, sygn. 1.1.1/1862; HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Rosach 13 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 534 morgi i 144 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 389,92 rubla.

W 1909 r. funkcjonowało 20 gospodarstw w Rosach [APL, ZTL, sygn. 11/2053; Lukovskiy uyezd, 106–107].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Rosy zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy w 1909 r. wykazał obecność 163 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w Rosach 217 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 75; Rostkowski 2009, 138].

Wyznanie mojżeszowe

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej w 1921 r. odnotowano obecność 1 osoby wyznania mojżeszowego. Zadeklarowała ona prawdopodobnie narodowość rosyjską [Skorowidz, IV, 75].

Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie w Rosach koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. Ranga szkoły z czasem nieznacznie wzrosła. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Rosach uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 2 etatami pedagogicznymi. Swoim zasięgiem w 1938 r. objęła miejscowości: Rosy, Róża-Łosiniec, Róża-Mirek i Kolonia Toczyska. Nauczycielem tej szkoły tuż przed wybuchem II wojny światowej byli: Jan Kulczycki i Maria Kulczycka. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 90 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Rosach polska szkoła ludowa. Od września 1944 r. nauka w szkole powszechnej toczyła się w klasach I–IV. Uczęszczały do niej dzieci z Rosy, Róży-Łosiniec i Róży Mirek (później również Kolonia Toczyska). Wkrótce placówka uzyskała status 7-klasowej placówki oświatowej. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Czesław Alaba, Maria Falkiewicz, Bolesław Mizeracki i Janina Włodarczykówna [APS, ISŁ, sygn. 47].

W roku 1613 odnotowano zaledwie czterech poddanych, z nazwiska wymieniono dwóch: Marcina Rossę i Michała Soćko [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 147A, s. 74].

W ciągu roku, od lipca 1790 do lipca 1791, odnotowano w Rosach 10 gospodarstw, zamieszkanych przez 31 mężczyzn i 15 kobiet. Urodziło się w tym czasie 2 chłopców i 4 dziewczynki, zmarło trzy osoby – dwie kobiety (w tym jedna w połogu) i dziecko na ospę [BCz., rkps. 11185, k.17].

W 1827 r. odnotowano w Rosach 12 domów, w których zamieszkiwały 83 osoby. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 13 domostw i 162 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 14 domów z 121 mieszkańcami. Trzy dekady później w Rosach obecnych było 163 mieszkańców. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w Rosach funkcjonowało 35 domostw, w których mieszkało 218 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Rosach 274 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; Tabella, II, 143; PKSG na 1880 god, 251; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 75; Amtliches, 70].

Rosy zaliczane były przez zarządców starostwa latowickiego do tzw. wsi borowych – położonych na dość ubogich, piaszczystych glebach pozyskanych z karczunku lasów, choć w roku 1789 odnotowano, że tutejsze pola są „gruntu średniego”. Natomiast należące do wsi lasy oceniono jako „dość szczupłe, na budowla zdatne” [AGAD, ASK, dz. XLVI, sygn. 170, s. 181-182].

Z powodu oddalenia od istniejących w starostwie folwarków, mieszkańcy Rosów nie byli generalnie pociągani do pańszczyzny, z wyjątkiem tzw. tłoków (tłuk), głównie w czasie żniw. W zamian płacili czynsz oraz zobowiązani byli do dostarczania określonej ilości kur, kapłonów, żyta, grzybów itp.

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W rejestrach gminy ujęto: dom w kształcie dworku zbudowany z cegły ceramicznej z gankiem osadzonym na kolumnach, wzniesiony w 1936 r. przez Jana Rosę; kuźnię drewnianą z początku XX w.; stodołę drewnianą prawdopodobnie pochodzącą z drugiej połowy XIX w.

15 stycznia 1940 r. został rozstrzelany przez Niemców Paweł Markowicz za nielegalne posiadanie broni [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024].