Mizary

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od nazwy osobowej Mizera [Nazwy osobowe, t. 7, 165]. W roku 1544 wójtem w Kobiałkach został niejaki Jan Mizarski. Można spekulować, że nazwa Mizary mogła pochodzić od osób noszących to nazwisko [por. Nowacki 1964, 148].

Tereny na których z czasem powstały Mizary  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstały Mizary należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Mizary trafiły pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowały się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiły pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r., znalazły się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazły się Mizary. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Mizary znalazły się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Mizar przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego znajdując się w powiecie łukowskim weszły w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 203; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, II, 24; PKSG na 1876 god, 175; PKSG na 1878 god, 160; PKSG na 1880 god, 229; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Mizary weszły w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.) 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła samodzielną Gromadę Mizary będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 75]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Mizary znajdowały się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. 5 października 1954 r. Mizary znalazły się w granicach Gromady Kisielsk. Ostatecznie z dniem 1 I 1962 r. Gromada Kisielsk została zlikwidowana, zaś Mizary włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Mizary weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się w granicach województwa siedleckiego, zaś od 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Rejestr poborowy z roku 1588 wymienia w Mizerach młyn o jednym kole, zwany Kłopotowski [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 434].

W roku 1564 zarządcą Mizarów z ramienia biskupów poznańskich był Stanisław Prusczyński [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 190v].

W roku 1866 właścicielami gospodarstw w Mizarach byli włościanie noszący następujące nazwiska: Baka (3 rodziny), Barej (3), Basek, Bogusz (4), Drosio, Figat (2), Galicki, Krajka, Kruk, Markusik, Olczak, Osiak (3), Parkot, Pazur (2), Pazura, Pęszkal, Plewka, Pliwka, Rosa (7), Szerżysko i Traczyk (2).

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1983 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-75].

Mizary (pierwotnie Mizery) zostały osadzone przed 1513 r. W tym bowiem roku biskup poznański Jan Lubrański wystawił przywilej wójtowski, potwierdzony w 1523 r. przez biskupa  Piotra Tomickiego [Nowacki, 1964, 148; Mizary. Kartoteka, nlb].  W rejestrze poborowym z roku 1540 zapisano wówczas nazwę miejscowości jako Messerji [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 58v].

Tereny na których z czasem powstały Mizary, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Powstała wówczas Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziły m.in. Mizary. Była ona wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Mizary (925 mórg i 128 prętów) i gruntów czynszowych we wsi Mizary (15 mórg i 171 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Mizarach stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364]. W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Mizarach 40 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 983 mórg, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 4749,33 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 12,5 do 26 mórg ziemi, stali się włościanie.

W 1909 r. odnotowano w Mizarach istnienie 68 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/2022; Lukovskiy uyezd, 106–107].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym wieś zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy w 1909 r. odnotowało w Mizarach obecność 522 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w Mizarach 506 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 74; Rostkowski 2009, 138].

Wyznanie mojżeszowe

Spis urzędowy z 1909 r. wykazał obecność 5 osób wyznania mojżeszowego w Mizarach [Lukovskiy uyezd, 106–107].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Mizarach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to szkoła powszechna najniższej rangi. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Mizarach uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 2 etatami pedagogicznymi. Jej nauczycielami przed wybuchem II wojny światowej byli Mieczysław Leski i Aleksandra Leska. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 101 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Mizarach polska szkoła ludowa. Od września 1944 r. nauka w niej była kontynuowana. Działała 4-klasowa szkoła publiczna. Obwód szkolny tej placówki oświatowej obejmował wieś Mizary. Dzieci po jej ukończeniu kontynuowały naukę w szkołach publicznych w Kisielsku i Stoczku. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Mizarach w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Mieczysława Adamska, Henryka Barej, Zygmunt Baka, Stanisław Bogusz, Kazimiera Kędzierska, Jadwiha Klimiuk, Stanisław Trojak i Marian Żeleźnik [APS, ISŁ, sygn. 45].

W 1827 r. odnotowano w Mizarach 34 domy, w których zamieszkiwały 232 osoby. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 39 domostw i 289 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 40 domów z 375 mieszkańcami. Trzy dekady później w Mizarach żyło 527 mieszkańców. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 75 domostw, w których mieszkało 506 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Mizarach 554 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; Tabella, II, 209; PKSG na 1880 god, 229; Lukovskiy uyezd, 106–107; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych. W 1930 r. w tej wsi zakład kowalski prowadził S. Dudek [KAP 1930, 573]

W rejestrach gminy odnotowano: kapliczkę przydrożną prawdopodobnie pochodzącą z początku lat 20. XX w., oraz krzyż drewniany z początku XX w.

18 kwietnia 1944 r. został zastrzelony przez Niemców Władysław Rosa za niewywiązanie się z kontyngentu [https://zastawie-netau.net/wykaz_zbrodni/ [dostęp: 29.02.2024].