Kienkówka

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa miejscowości pochodzi od słowa kieniek, znaczącego tyle co pień, kłoda, kloc [Nazwy miejscowe, t.4, 444].

Tereny na których z czasem powstała Kienkówka dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra. (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstała Kienkówka należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Kienkówka trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r., kończącego wojnę francusko-austriacką, osada od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazła się Kienkówka. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Kienkówka znalazła się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Kienkówki przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Kienkówka znajdując się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; APS, AGP, sygn. 198; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 209; PKSG na 1876 god, 162; PKSG na 1878 god, 160; PKSG na 1880 god, 209; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności wieś weszła w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Kienkówka stworzyła samodzielną Gromadę Kienkówka będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda, od 5 października 1954 r. Kienkówka znalazła się w granicach Gromady Prawda Stara. Z dniem 1 stycznia 1962 r. Gromada Prawda Stara została przekształcona w Gromadę Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 192]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Kienkówka weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W roku 1564 zarządcą Kienkówki z ramienia biskupów poznańskich był Stanisław Prusczyński [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 190v].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw stali się chłopi noszący następujące nazwiska: Gać (2 rodziny), Gastołek, Geret, Kajka (2), Mączka, Misior (2), Miszto, Sabak, Sierżysko, Szymanik, Zadrożny (2) i Zbójno [APL, ZTL, sygn. 11/1982].

Na początku drugiej dekady XX w. w Kienkówce zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Chudek, Domański, Fiłat, Gac, Kajka, Kowalczyk, Malinowski, Mączka, Misior, Miszto, Osiak, Puskorz, Rossa, Sabak, Sientkiewicz, Sierżysko, Sobieski, Szerszeń, Szymanik, Szymanik vel Szymański, Zadrożny, Zbojno, [APS, AGP, sygn. 198; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/65; sygn. 1/75].

Przypadkowe odkrycie sprzed 1949 roku cmentarzyska kultury łużyckiej (z 2-3 grobów pozyskano fragmenty kilku naczyń) [Nosek 1957, 274 – tam wcześniejsza literatura; także Węgrzynowicz 1973, 116].

Natomiast brak jest znalezisk z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 2004 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-74].

Kienkówka powstała prawdopodobnie na początku XVI w. Pierwszą wzmiankę o miejscowości znajdujemy w rejestrze poborowym z roku 1540. Zapisano wówczas jej nazwę jako Kyenkowka [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 58v].

Tereny na których z czasem powstała Kienkówka, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziła m.in. Kienkówka. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Kienkówka (566 mórg i 188 prętów) i gruntów czynszowych we wsi Kienkówka (61 mórg i 37 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Kienkówce stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Kienkówce 18 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 606 mórg i 77 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 2969,17 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 31 do 46,5 morgi ziemi, stali się włościanie.

Część gruntów przylegających do Kienkówki przynależała do donacji Prawda. Po jej przejęciu przez skarb państwa polskiego w 1919 r. przez kilka lat były one wydzierżawiane przez władze państwowe. Orzeczeniem Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Lublinie z 1926 r. zdecydowano się na parcelację majątku Kienkówka. Tym sposobem powstało przeszło 6 gospodarstw stanowiących Kolonię Kienkówka [APS, HwŁ, sygn. 3/719–3/724].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Kienkówkę zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1921 r. odnotowano w Kienkówce 284 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Skorowidz, IV, 74; Rostkowski 2009, 138].

Wyznanie prawosławne

W czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej odnotowano obecność 1 osoby wyznania prawosławnego, która zadeklarowała narodowość ukraińską [Skorowidz, IV, 74].

Zapewne dzieci włościan z Kienkówki uzyskały możliwość korzystania z pierwszej działającej na tym terenie placówki oświatowej w Stoczku jeszcze przed wybuchem powstania styczniowego. Po zreformowaniu szkolnictwa elementarnego w 1864 r. ta placówka oświatowa w Stoczku funkcjonowała nadal. Uzyskała ona status 1-klasowej koedukacyjnej gminnej szkoły elementarnej, która utrzymywała się ze składek płaconych m.in. przez mieszkańców Kienkówki. Niestety na podstawie zachowanego materiału źródłowego nie można określić skali udziału dzieci z Kienkówki w społeczności uczniowskiej tej placówki oświatowej od października 1864 r. do czerwca 1915 r. Pierwsza placówka oświatowa powstała w miejscowości po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to szkoła powszechna najniższej rangi. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Kienkówce uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 1 etatem pedagogicznym. Obwód szkolny tej placówki pedagogicznej objął swoim zasięgiem wieś Kienkówkę. Nauczycielem w tej szkole tuż przed wybuchem II wojny światowej był Kazimierz Makarewicz. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 62 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Kienkówce polska szkoła ludowa Od września 1944 r. nauka w tej szkole była kontynuowana. Działała 4-klasowa szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci z Kienkówki. Dzieci po jej ukończeniu kontynuowały naukę w klasach V–VII w szkole w Stoczku lub w Starej Prawdzie. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Kienkówce w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Stanisława Kurowska, Alina Próchniewicz, Krystyna Kublik i Zofia Sowińska [APS, ISŁ, sygn. 42; APL, Dyrekcje Szkolne, Akta szkół, sygn. 2998; sygn. 2999; sygn. 3001; PKSG na 1876 god, 106].

W 1827 r. odnotowano w Kienkówce 16 domów, w których zamieszkiwały 164 osoby. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 19 domostw i 141 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 23 domów z 216 mieszkańcami. Na początku stycznia 1912 r. było w Kienkówce 304 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 45 domostw, w których mieszkało 285 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Jedlance 372 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 198; Tabella, I, 209; PKSG na 1880 god, 209; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70]. Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. pozostawało rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W rejestrze gminnym odnotowano dom drewniany na podmurówce kamiennej wzniesiony w 1913 r. przez Walentego Rosę.