Jedlanka

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa topograficzna od apelatywu jodła [Kosyl, 1974, 150]. Także w zapisie: Jedlonka, Jeglonka, Jedlianka.

W okresie przedrozbiorowym tereny na których z czasem powstała Jedlanka, należały do ziemi łukowskiej. Jej teren już w XII w. stanowił odrębną jednostkę administracyjną z centrum w Łukowie. Od XIV w. określany jako ziemia łukowska. Przed 1474 r. wraz z ziemią lubelską należała ona do województwa sandomierskiego, natomiast w chwili powołania nowego województwa lubelskiego w 1474 r. weszła w jego skład jako część północna [Litak, 1964. 24-25]. Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Jedlanka trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, Jedlanka od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. Po utworzeniu gminy dominialnej Prawda Jedlanka znalazła się w jurysdykcji tamtejszego wójta. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda wraz z Jedlanką została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Jedlanka znalazła się w gminie Tuchowicz powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski leżał w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Jedlanka, bez zmiany podległości gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego wieś umiejscowiona w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APS, AGT, sygn. 127; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1876 god, 155; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Jedlanka weszła w skład Gminy Tuchowicz powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła samodzielną Gromadę Jedlanka będącą elementem składowym Gminy Tuchowicz [„LDW” 1933, nr 22, s. 408; 1935, nr 30, s. 551]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Jedlanka znajdowała się na terytorium Gminy Tuchowicz powiatu radzyńskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Tuchowicz. 5 października 1954 r. Jedlanka znalazła się w granicach Gromady Jedlanka [Amtliches, 48; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Jedlanka weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. Jedlanka, po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W roku 1869 właścicielami gospodarstw w Jedlance byli włościanie noszący następujące nazwiska: Bartosiak (2 rodziny), Barwiński, Błażejak (3), Dadas, Dziurdziak, Jedlak (2), Kachniarz (2), Kania, Kępa, Kępka (2), Kobosk, Kopiec (2), Królak, Michalak, Osiak, Piwowarczyk, Pszczoła, Rogalski, Szewczak, Tomaszewski i Woźniak. [APL, ZTL, sygn. 11/1971; Lukovskiy uyezd, 150–151].

Na początku lat 30. XX w. w Jedlance funkcjonowały gospodarstwa rolne znajdujące się w rękach osób o następujących nazwiskach: Alaba, Bartosiak (4 rodziny), Barwiński (2), Błażejak (2), Bogusz, Borkowski, Celej (3), Czerniawski (2), Dobrzyński (2), Duda, Dziurdziak (2), Gromada (2), Gryczka, Jedlak, Kachniarz (2), Kamiński, Kania (7), Kępka (2), Kobojek, Kopeć (3), Królak (2), Kwiatkowski, Łukasik, Mroczek, Mróz, Nagadowski, Osiak, Ożarek, Pieniak (2), Penszkal, Pieniak (2), Pilipczak, Piwowarek (3), Pląsek, Ponikowski, Posiadała, Pycka (3), Redzik, Redzik vel Cieślak (3), Rosa, Rosiński (2), Sidor (2), Skwarek, Staniak, Stefaniak, Stelmach, Strzyżewski, Suszniak, Światek (2), Tomaszewski (2), Wiąckiewicz, Wierzbicki i Woźniak [APS, AGT, sygn. 141].

W trakcie prowadzonych w roku 2003 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 14 stanowisk, wśród których zidentyfikowano prawdopodobnie cmentarzyska kurhanowe, na które składa się 7 siedem kopców średnicy 4-8 m i wysokości 0,5-1 m. Kolejny horyzont osadnictwa dotyczy okresu nowożytnego (XVI-XVIII w.) zarejestrowanego w kilkunastu punktach na południe od dzisiejszej zabudowy. Zapewne są to pozostałości po pojedynczych siedliskach osady, jak i związane z aktywnością gospodarczą (np. uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką) [NID, AZP obszar 63-77].

Jedlanka powstała zapewne w latach trzydziestych XVI wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa odnosi się do roku 1544 [Kpł, k. 120].

Tereny na których z czasem powstały Szyszki, przynajmniej od początków XV wieku  znajdowały się w rękach rodziny Kanimirów herbu Abdank. Centrum ich dóbr w ziemi łukowskiej stanowił Tuchowicz. Była to rodzina dość rozrodzona, toteż zwykle po kilku jej przedstawicieli miało swoje części w poszczególnych wsiach klucza. Od lat dwudziestych XVII w. następuje dalszy proces rozdrabniania własności we wsiach należących pierwotnie do Kanimirów. Pojawiają się liczni cząstkowi właściciele – przedstawiciele rodzin Żabickich, Skiwskich, Oborskich, Gojskich, Grodzickich, itp. [ Rejestr poborowy 1626, 199-200].

Jedlanka wchodziła w skład dóbr rządowych Zwola. Od początku drugiej dekady XIX w. były wydzierżawiane różnym osobom prywatnym czerpiących dochód z jego tymczasowego posiadania. W latach 1814–1832 m.in. dzierżawcą Jedlanki był Kacper Przyszychowski, były oficer wojsk Legionów Polskich Jana Henryka Dąbrowskiego i Księstwa Warszawskiego. Następnie od 1832 r. do chwili przekazania części dóbr Zwola w charakterze donacji Jewgienijowi Gołowinowi, majątek ten dzierżawił Józef Karczewski [APR, ZDP, sygn. 30.28/20924; sygn. 30.28/20929; sygn. 30.28/20930; APS, HwŁ, sygn. 2/608].

Na początku lat 50. XIX w. na gruntach donacyjnych w Jedlance funkcjonowały gospodarstwa prowadzone przez włościan posiadających następujące nazwiska: Barwiński, Błażejak (2 rodziny), Dadacz, Dziwidziński, Dziwidziuk, Gajek, Jedlak, Jodlak, Kachniarz (2), Kępa, Kępka, Kopeć, Korpa, Królak, Ostolski, Patalas, Piwowarczyk, Rosiński, Suśnik, Szewczyk, Tomaszewski (2) i Woźniak. W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 11 marca 1869 r. doszło do powstania w Jedlance 29 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadaczy donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 1827 morgi i 273 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tego majątku. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 6 do 54,5 morgi ziemi, stali się włościanie. W 1909 r. w Jedlance funkcjonowało 77 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/1971; Lukovskiy uyezd, 150–151].

Wyznanie rzymskokatolickie

Mieszkańcy Jedlanki wyznania rzymskokatolickiego w dobie niewoli narodowej oraz pierwszej dekadzie II Rzeczypospolitej znajdowali się w jurysdykcji proboszcza parafii w Tuchowiczu, w którym funkcjonowała świątynia pw. Św. Marii Magdaleny. Podczas spisu stanu parafii w 1859 r. w Jedlance mieszkało 152 parafian. Pół wieku później spis urzędowy wykazał w Jedlance obecność 681 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w miejscowości 505 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Sebastian Nowakowski (przed 1810–1828), Adam Mysłowski (1828–1829), Antoni Przegaliński (1829–1837), Józef Korowicki (1837–1843), Antoni Przegaliński (1843–1856), Adam Łukasz Byszewski (1856–1891), Laurenty Brzozowski (1892–1900), Edward Łyczewski (1900–1902), Andrzej Muczkowski (1902–1904), Julian Kryński (1904–1908), Marcin Nowicki (1908–1909), Karol Żebrowski (1909–1911), Kazimierz Lewitt (1911–1915), Kazimierz Kwiatkowski (1915–1919), Stanisław Kowalski (1919–1925) i Czesław Jaroszewicz (1925–1928). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in. : Dominik Kuć, Aleksander Cegłowski, Leonard Kępiński i Bolesław Sprycha. W 1928 r. z obszaru parafii Tuchowicz została wyodrębniona samodzielna parafia Jedlanka z drewnianą świątynią pw. Chrystusa Króla. Parafia została uposażona gruntami pochodzącymi z dóbr rządowych Zwola. Funkcję proboszcza otrzymał ks. Wacław Leszkiewicz (1928–po 1950) [APL, ASCPRK w Tuchowiczu, sygn. 1–51; APR, ZDP, sygn. 30.25/15426, s. 2; APS, AGT, sygn. 141, k. 63v; ASCPRK w Tuchowiczu powiat Łuków, sygn. 1–19; sygn. 32–52; sygn. 59–68; sygn. 72–74; sygn. 76–78; sygn. 82–83; HwŁ, sygn. 2/608; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 147; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 67; Lukovskiy uyezd, 150–151; Skorowidz, IV, 76]. Współczesna świątynię murowaną, wybudowano w latach 1976-1978, staraniem ks. Wincentego Jagodzińskiego.

Wyznanie mojżeszowe

Spis urzędowy w 1909 r. wykazał fakt zamieszkania w Jedlance 3 osób wyznania mojżeszowego. W miejscowości w czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej odnotowano obecność 12 osób wyznania mojżeszowego. 11 z nich zadeklarowało narodowości żydowską [Lukovskiy uyezd, 150–151; Skorowidz, IV, 76].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Jedlance po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to szkoła powszechna najniższej rangi. Jej status stopniowo wzrastał. Na początku lat 30. XX w. szkoła zatrudniała 2 nauczycieli. Funkcję tę sprawowali wtedy: Bronisław Albert Lechel, Janina Bronisława Lechel de domo Piskorska, Julian Omielan, Józefa Omielan, Mieczysław Leski i Aleksandra Leska. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Jedlance uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 2 etatami pedagogicznymi [APS, AGT, sygn. 141, k. 62v–63, 97v–98].

W roku 1787 w Jedlance mieszkało 201 katolików (w tym 78 mężczyzn, 75 kobiet i 48 dzieci) oraz 14 Żydów (w tym 3 mężczyzn, 2 kobiety i 9 dzieci). Nie stwierdzono osób liczących ponad 80 lat [Spis 1787, 149]. W 1827 r. odnotowano tu 33 domy, w których zamieszkiwały 193 osoby. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowały 24 domostwa i 232 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 37 domów z 303 mieszkańcami. Trzy dekady później w Jedlance było 684 mieszkańców. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowały 83 domostwa, w których mieszkało 517 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Jedlance 723 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; Tabella, I, 178; PKSG na 1880 god, 195; Lukovskiy uyezd, 150–151; Skorowidz, IV, 76; Amtliches, 48].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych warunków takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W pierwszej połowie XIX w. w Jedlance funkcjonowała karczma [APL, ZTL, sygn. 11/1911]. W latach 30. XX wieku artykułami spożywczymi handlowali tutaj Sz. Czeczyński, A. Kopacz, E. Karpicki, T. Tomaszewski. [KAP 1930, 529]

W gminnych rejestrach odnotowano: kostnica murowaną z cegły palonej. Powstała zaraz po ustanowieniu parafii w 1928 r.; dom drewniany na podwalinie wybudowany w 1906 r. przez Janinę Kępkę; dom drewniany na podmurówce pochodzący z lat 30. XX w.