Januszówka

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa miejscowości  ma charakter osobowy, pochodzi od imienia Janusz, Jan.

Tereny na których z czasem powstała Januszówka  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra. (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstała Januszówka należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Januszówka trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, Januszówka od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazła się Januszówka. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Januszówka znalazła się w zmienionej gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Januszówki przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Januszówka znajdując się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 466–467; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 172; SGKP, IX, 22; PKSG na 1876 god, 206; PKSG na 1878 god, 161; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności wieś weszła w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wraz ze wsią Borki stworzyła samodzielną Gromadę Januszówka, będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Januszówka znajdowała się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda, z dniem 5 października 1954 r. Januszówka znalazła się w granicach Gromady Kisielsk. Ostatecznie 1 I 1962 r. Gromada Kisielsk została zlikwidowana, zaś Januszówkę włączono do Gromady Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 191]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Januszówka weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W roku 1564 zarządcą Januszówki z ramienia biskupów poznańskich był Stanisław Prusczyński [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 190v].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw stali sie chłopi noszący następujące nazwiska: Chudek, Kocelnik, Pazura i Szerszeń [APL, ZTL, sygn. 11/1967].

Na początku drugiej dekady XX w. w Januszówce zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Bogusz, Chudek, Kocelnik, Leszkiewicz, Luty, Miszto, Ożarek, Pazura, Piskorz, Plak, Rossa (Rosa), Skwarek, Szerszeń i Walecki. Funkcjonowało wtedy w Januszówce 18 gospodarstw [APS, AGP, sygn. 196; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1 /65; sygn. 1/75; Lukovskiy uyezd, 108–109].

W trakcie prowadzonych w roku 2006 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 8 stanowisk. Poza śladowym osadnictwem pradziejowym (fragmenty ceramiki, wytwory krzemienne) wyróżniono kilka punktów związanych z osadnictwem średniowiecznym – siedliska z X-XI w. i ślady osadnicze z XII-XIII w., także z XIV-XV stulecia [NID, AZP obszar 64-75].

Januszówka powstała prawdopodobnie w pierwszej połowie XVI w. Pierwszą wzmiankę o miejscowości znajdujemy w rejestrze poborowym z roku 1564. Zapisano wówczas jej nazwę jako Janusewka [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 191].

Tereny na których z czasem powstała Januszówka, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego (1815). Została utworzona Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziła m.in. Januszówka. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty Folwarku Januszówka (143 morgi i 153 pręty) i wsi Januszówka (109 mórg i 297 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Januszówce stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 3 marca 1866 r. doszło do powstania w Januszówce 4 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 156 morgi i 17 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 842,58 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 28 do 34 mórg ziemi, stali się włościanie.

Część gruntów przylegających do Januszówki przynależała do donacji Prawda. Po jej przejęciu przez skarb państwa polskiego w 1919 r. przez kilka lat były one wydzierżawiane przez władze państwowe. Stopniowo te grunty te była rozparcelowywane Tym sposobem powstało kilkanaście gospodarstw stanowiących Kolonię Januszówka [APS, HwŁ, sygn. 3/701].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Januszówkę zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy w 1909 r. wykazał obecność w Januszówce 142 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano w Januszówce 118 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 108–109; Skorowidz, IV, 74; Rostkowski 2009, 138].

W 1827 r. odnotowano w Januszówce 7 domów, w których zamieszkiwało 31 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 5 domostw i 45 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 12 domów z 72 mieszkańcami. Trzy dekady później w Januszówce było 142 mieszkańców. Na początku stycznia 1912 r. odnotowano obecność w Januszówce 97 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 20 domostw, w których mieszkało 118 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały 153 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; APS, AGP, sygn. 196; Tabella, I, 172; PKSG na 1880 god, 280; Lukovskiy uyezd, 108–109; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W rejestrach gminnych odnotowano: dom drewniany na podwalinie kamiennej z początku XX stulecia; Drugi dom drewniany na podwalinie kamiennej z początku lat 20. XX w; Dom drewniany na podmurówce wzniesiony przez Bronisławę Fornal w 1912 r.