Jamielne

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa o charakterze topograficznym, pochodzi od apelatywu jemioła, jamioła, jemielny, związany z jemiołą (Kosyl, 1974, 143)

Tereny na których z czasem powstało Jamielne  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstało Jamielne należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Jamielne trafiło pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowało się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiło pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r. znalazło się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W 1810 r. została utworzona gmina dominialna Prawda, na obszarze której znalazło się Jamielne. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Prawda została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Jamielne znalazło się w gminie Prawda powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Jamielnego przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazło się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Jamielne znajdując się w powiecie łukowskim weszło w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 440–441; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; Tabella, I, 167; PKSG na 1876 god, 205; PKSG na 1878 god, 161; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Jamielne weszło w skład Gminy Prawda powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). W dniu 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś wraz z Kolonią Kochany stworzyła samodzielną Gromadę Jamielne będącą elementem składowym Gminy Prawda [„LDW” 1933, nr 22, s. 407; 1935, nr 30, s. 548; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Jamielne znajdowało się na terytorium Gminy Prawda powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Prawda. Od 5 października 1954 r. Jamielne znalazło się w granicach Gromady Prawda Stara. Z dniem 1 stycznia 1962 r. Gromada Prawda Stara została przekształcona w Gromadę Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 192]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Jamielne weszło w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazło się w granicach województwa siedleckiego, zaś od 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazło się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W konsekwencji ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw zostali chłopi noszący następujące nazwiska: Barej (2 rodziny), Bogusz, Dynek (4), Kudlak (2), Kluska, Luba, Miszto (2), Myszto (7), Noga, Ositek, Oszkel (2), Pasik (3), Pastołek, Pęszkel, Pieczkowski, Piera, Pyra, Rosa, Rożak (2), Szczepanik (6) i Urbanik.

Na początku drugiej dekady XX w. w Jamielne zamieszkiwały rodziny posiadające następujące nazwiska: Barej, Bogusz, Dynek, Flis, Goral, Kaniewski, Kluska, Kudlak, Kuźma, Lasota, Maletka, Mączka, Miszto, Noga, Olszewski, Ositek, Oszkiel, Pasik, Pazura, Pęszkal, Pyra, Reda, Rossa, Rużak, Sierżysko, Soćko, Stanek, Szczepanik, Traczyk i Urbanek [APS, AGP, sygn. 194; ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1/65; sygn. 1/75].

Z dawnych badań powierzchniowych prowadzonych w różnym czasie pochodzi 7 stanowisk, z których zebrano fragmenty ceramiki naczyniowej i inwentarze krzemienne. Poza bliżej nieokreślonymi pradziejowymi śladami osadniczymi, stwierdzonymi na kilku stanowiskach, wyróżniono kilka horyzontów osadnictwa. Najstarsze materiały (śladowe) datowane są na środkowy neolit (kultura pucharów lejkowatych), kolejne na wczesną epokę brązu (m.in. osada kultury trzcinieckiej). Stwierdzono również osadę z okresu lateńskiego i okresu wpływów rzymskich. Liczne ułamki naczyń glinianych, także bryłki żużla powiązano z osadą produkcyjną ze średniowiecza (X-XI w.), natomiast z jej fazą późną ślady osadnicze.

Prowadzone systematyczne badania powierzchniowe w roku 1983 w ramach AZP nie ujawniły nowych stanowisk archeologicznych [NID, AZP obszar 62-75].

Możliwe, że Jamielne jest najstarszą poświadczoną miejscowością na terenie gminy Stoczek Łukowski. W roku 1220 Wojciech, prepozyt w Strzelnie na Kujawach, odstępuje księciu Konradowi I dobra: Dambbe, Boyme, Zanna (Siana) cum alia nova villa Jemelino i Zennica (Siennica) [Jamielne. Kartoteka]. Na podstawie tego zapisu można przyjąć, że Jamielne powstało krótko przed 1220 rokiem, skoro jest traktowane jako jedna z nowych wsi. Niestety nie jest do końca pewne, czy w dokumencie chodzi o „nasze” Jamielne, chociaż zestaw miejscowości obok których występuje, może to sugerować.

Pierwsza nie budząca wątpliwości informacja o miejscowości dotyczy roku 1466, z którego pochodzi informacja o włączeniu jej do parafii Poznańska Wola [Nowacki 1964, 148].

Tereny na których z czasem powstało Jamielne, pierwotnie należące do książąt mazowieckich, w XIII wieku znalazły się w posiadaniu biskupów poznańskich. W roku 1297  książę mazowiecki Bolesław darował biskupstwu kilka wsi w ziemi czerskiej, wśród których wymieniono Kiselsco (Kisielsk) i Chrunino (Chromin) oraz lasy Torawiec i Poczekarz [KDW, II, nr 765, 766; III, nr 1301; Nowacki, 1964, 148]. Z czasem na tych  lesistych i słabo zaludnionych terenach, zaczęły powstawać nowe osady, które na przełomie XV i XVI wieku stworzyły kompleks dóbr biskupów poznańskich, zwany kluczem stoczkowskim lub prawdzińskim [Sobisiak 1960, 99-101]. Własnością biskupią dobra te pozostawały aż do roku 1805.

Grunty przejęte przez rząd austriacki w 1805 r. zasiliły zasób dóbr państwowych monarchii Habsburgów. Od początku 1810 r., czyli od chwili włączenia tych terenów w skład Księstwa Warszawskiego, stały się one dobrami skarbowymi tego państwa. Analogicznie stało się z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego. Powstała Ekonomia Prawda. W jej skład wchodziło m.in. Jamielne. Ekonomia była wydzierżawiana w ręce osób prywatnych na okres kilku lub kilkunastu lat. W latach 1815–1838 dzierżawił ją najpierw Kazimierz Małachowski a następnie Joachim Kulczycki. 16 października 1835 r. Ekonomia Prawda została przekazana w charakterze donacji (majoratu) w ręce Jewgienija Gołowina, który był bliskim współpracownikiem namiestnika Królestwa Polskiego ks. Iwana Paskiewicza. W skład donacji weszły grunty wsi Jamielne (1044 mórg i 243 pręty) i gruntów czynszowych we wsi Jamielne (198 mórg i 116 prętów). Donacja po śmierci Jewgienija Gołowina trafiła 8 czerwca 1860 r. w charakterze spadku w ręce jego syna Sergieja Gołowina. Po przeszło 31 latach majorat odziedziczył syn dotychczasowego właściciela – Sergiej Gołowin. Ostatnim właścicielem donacji został 14 stycznia 1914 r. Paweł Gołowin. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1919 r., grunty donacji Prawda znajdujące się w Jamielne stały się własnością skarbu państwa [APR, ZDP, sygn. 30.28/21359; sygn. 21361; APS, HwŁ, sygn. 2/320; sygn. 2/1536; Kukulski 2007, 364].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 8 marca 1866 r. doszło do powstania w Jamielnem 42 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadacza donacji Prawda Sergieja Gołowina. Łączna powierzchnia gruntów 1292 morgi i 268 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru tej donacji. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 6738,5 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 15,5 do 39,5 morgi ziemi, stali się włościanie. W 1909 r. w Jamielne funkcjonowało 76 gospodarstw [APL, ZTL, sygn. 11/1965; Lukovskiy uyezd, 108–109].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Jamielne zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Stoczku (Sebastianowie). W dobie niewoli narodowej i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Stoczku Łukowskim, w którym funkcjonowała świątynia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Spis urzędowy w 1909 r. odnotował w Jamielnem 617 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano 569 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Jan Szmigielski (1808–1830), Paweł Szepietowski (1830–1859), Tomasz Nowacki (1859–1867), Franciszek Jaczewski (1868–1889), Michał Dąbrowski (1890–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Paweł Szepietowski, Michał Dąbrowski, Antoni Dzięciołowski, Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Stoczku, sygn. 1–57; ASCPRK w Radzyniu, sygn. 99, s. 191; APS, ASCPRK w Stoczku Łukowskim, sygn. 1–10; sygn. 21–41; sygn. 54–65; sygn. 75–83; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 108–109; Skorowidz, IV, 73; Rostkowski 2009, 138].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Jamielnem po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to szkoła powszechna najniższej rangi. Jej status stopniowo wzrastał. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 2 etatami pedagogicznymi i 4 klasami. Jej obwód szkolny objął swoim zasięgiem: Jamielne i Kochany. Nauczycielami tej szkoły tuż przed wybuchem II wojny światowej byli: Józef Gihut i Maria Gihut. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 111 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała tutaj polska szkoła ludowa Od września 1944 r. nauka w tej szkole była kontynuowana. Działała 5-klasowa publiczna szkoła publiczna. Uczęszczały do niej dzieci z Jamielnego i Kochan. Po ukończeniu szkoły dzieci kontynuowały naukę w Stoczku. W połowie lat 50. XX w. w Jamielnem funkcjonowała już szkoła 7-klasowa. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Felicja Kłosińska, Wiktor Baka, Halina Kaczor, Regina Matysek, Henryk Soćko i Regina Soćko [APS, ISŁ, sygn. 39; sygn. 40, k. 19].

W 1827 r. odnotowano w Jamielnem 39 domów, w których zamieszkiwało 230 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 40 domostw i 288 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 44 domów z 411 mieszkańcami. Trzy dekady później w tej wsi było 617 mieszkańców. Na początku stycznia 1912 r. odnotowano obecność 646 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 90 domostw, w których mieszkało 569 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały 706 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 272v; APS, AGP, sygn. 194; Tabella, I, 167; PKSG na 1880 god, 280; Lukovskiy uyezd, 108–109; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych. Przed drugą wojną światową w tej wsi pracował kowal S. Zbrożek oraz funkcjonowało Stowarzyszenie Spożywców [KAP 1930, 527].

W rejestrach gminnych odnotowano: dom drewniany na podmurówce z kamienia pochodzący z początku lat 30. XX w., dom drewniany na podwalinie z Kamienia wzniesiony przez Bolesława Kaniewskiego, analogiczny dom z połowy lat 30. XX w. wzniesiony przez Antoniego Misztę.