Jagodne

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa wsi ma charakter topograficzny, nawiązuje do rzeczownika jagoda. Może oznaczać miejsce obfitujące w jagody.

Tereny na których z czasem powstało Jagodne  dosyć wcześnie znalazły się w orbicie wpływów piastowskich z centrum w Wielkopolsce i zapewne podlegały grodowi w Czersku, który został wzniesiony w połowie XI w. i podporządkowano mu ziemie aż po Liw. Oparciem dla grodu czerskiego były m.in. skupiska osadnicze w dolinie Świdra (Dzieje Mazowsza, 1994, 81, 103-104). Ziemia czerska składała się początkowo z trzech powiatów: czerskiego, grójeckiego (grodzieckiego) i wareckiego. Interesujące nas tereny prawobrzeżne, zawiślańskie, zwane były w XV i XVI wieku Polesiem. Były one słabo zaludnione, znajdowały się tam głównie dobra książęce i duchowne, przy niewielkiej ilości własności szlacheckiej. W roku 1539 z terenów zawiślańskich z powiatu czerskiego wyodrębniono powiat garwoliński (Wolff, 1962, 25-26). W średniowieczu tereny na których powstały Borki należały do ziemi czerskiej Księstwa Mazowieckiego. Po włączeniu Mazowsza do Korony, znalazły się w województwie mazowieckim, ziemi czerskiej, powiecie garwolińskim. W wyniku reformy administracyjnej wprowadzonej  przez sejm rozbiorowy w Grodnie w roku 1793, znalazły się w ziemi czerskiej nowo utworzonego województwa warszawskiego.

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Jagodne trafiło pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowało się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiło pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r. znalazło się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W związku z tym, że Jagodne było wsią prywatną, stanowiąc zasadniczą cześć dóbr Jagodne, została w 1810 r. utworzona gmina dominialna o takiej samej nazwie. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Jagodne została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Jagodne znalazła się w gminie Mysłów powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Jagodnego przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazło się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Jagodne znajdując się w powiecie łukowskim weszło w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 440–441; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1876 god, 205; PKSG na 1878 god, 159; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Jagodne wraz z Kolonią Jagodne-Powiślanka weszły w skład Gminy Mysłów powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś Jagodne stworzyła wraz z: Kolonią Jagodne E Wesołówka, Kolonią Jagodne Szulca, Kolonią Jagodne B Powiślanka i Kolonią Jagodne D – samodzielną Gromadę Jagodne będącą elementem składowym Gminy Mysłów [„LDW” 1933, nr 22, s. 406; 1935, nr 30, s. 547; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) osada znajdowała się na terytorium Gminy Mysłów powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Mysłów. W dniu 5 października 1954 r. Jagodne znalazło się w granicach Gromady Prawda Stara. Z dniem 1 stycznia 1962 r. Gromada Prawda Stara została przekształcona w Gromadę Stoczek Łukowski [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1961, nr 11, s. 192]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Jagodne weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178], zaś z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu łukowskiego, w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazło się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

W roku 1866 właścicielami gospodarstw w Jagodnem byli włościanie noszący następujące nazwiska: Andriejak vel Leszkiewicz, Banach vel Szcześniak, Basiek, Czub, Droś, Kozioł (2 rodziny), Królak, Leszkiewicz (2), Szcześniak, Szerszeń, Wardak i Wiśniewski [APL, ZTL, sygn. 11/1964; APS, HwŁ, sygn. 2/1486].

W 1902 r. grunty w Jagodnem E nabyli: Jan Czub, Stanisław Dadacz, Franciszek Dominowski, Jan Jakubik, Teofil Jakubik, Piotr Kaniewski, Szymon Kaniewski, Jan Leszkiewicz, Piotr Leszkiewicz, Tomasz Leszkiewicz, Franciszek Rybitwa, Jan Serafin, Stanisław Szcześniak, Piotr Szerszeń i Michał Wiśniewski.

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1983 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-75].

Pierwsza wzmianka o osadzie znajduje się w rejestrze poborowym z roku 1540 [AGAD, ASK I, sygn. 46, k. 58].

Tereny na których z czasem powstało Jagodne należały do dóbr prywatnych. Tworzyły kompleks wspólnie z pobliskim Ciechominem. W XVI w należały do rodziny Zwolskich. Rejestr poborowy z roku 1563 jako właściciela Jagodnego odnotował Franciszka Zwolskiego [AGAD,ASK I, sygn. 46, k. 135]. W wieku XVIII wieś i cały klucz ciechomiński, należała do Jerzego Ignacego Lubomirskiego, chorążego koronnego. Po jego śmierci, w roku 1754  należące do niego dobra podzielono na trzy schedy między jego synów  Adolfa, Jerzego i Franciszka oraz  żonę Joannę de Stein. Klucz ciechomiński (w tym Jagodne) znalazł się w schedzie drugiej (Jerzego) [APRz, Archiwum Lubomirskich, sygn. 58, s. 5-6; sygn. 15, s. 49-50]. W roku 1784 jako właściciel Jagodnego odnotowany jest Ostroróg, prawdopodobnie Józef, kasztelan zakroczymski lub jego syn [Regestr diecezjów, 762].

Wieś Jagodne w okresie XIX stulecia wchodziła w skład dóbr Jagodne. W chwili upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów właścicielem tych dóbr był Józef Wierzbowski, podczaszy bełski. Władał dobrami Jagodne do swojej śmierci 11 września 1802 r. Następnie majątek przeszedł w ręce jego dwóch synów (każdy odziedziczył połowę dóbr) Michała i Ignacego Wierzbowskich. Pierwszy z nich zmarł już 20 października 1816 r. Ignacy Wierzbowski swoją część dóbr sprzedał 25 czerwca 1818 r. Franciszkowi Słonczyńskiemu za 80500 złp. Druga część dóbr niegdyś należąca do Michała Wierzbowskiego została wystawiona na licytację. Została ona również zakupiona przez F. Słonczyńskiego 14 sierpnia 1822 r. F. Słonczyński w swoich rękach skupił całe dobra Jagodne o łącznej wartości 103856 złp. Posiadał je do chwili śmierci 15 grudnia 1829 r. Na podstawie testamentu sporządzonego 22 maja 1828 r. cały majątek 1 czerwca 1830 r. znalazł się w posiadaniu Józefa Słonczyńskiego – syna zmarłego. Nowy właściciel władał nimi prawie ćwierć wieku. Odsprzedał je Feliksowi Rosińskiemu 24 kwietnia 1855 r. za sumę 235000 złp (35250 rubli). Dekadę później (9 czerwca 1865 r.) nowym właścicielem dóbr Jagodne został Zygmunt Filip Jakub Łaski z Sobolewa. Na zakup majątku od swojego teścia wyasygnował sumę 195040 złp (29256 rubli). Dziewięć dni później Z. F. J. Łaski zbył te dobra swojemu bratu Julianowi Walentemu Ignacemu Łaskiemu za 31500 rubli. Ćwierć wieku później (7 lipca 1892 r.) majątek Jagodne został zakupiony przez szwagra J. W. I. Łaskiego – Władysława Konrada Holnickiego Schultza za sumę 28000 rubli. [APS, HwŁ, sygn. 2/159; sygn. 2/1486; APW, ASCPRK św. Jana Chrzciciela w Warszawie, sygn. 36, s. 11; ASCPRK Wszystkich Świętych w Warszawie, sygn. 125, k. 103; ASCPRK św. Andrzeja w Warszawie, sygn. 9, s. 440; sygn. 17, s. 28; APL, ASCPRK w Radoryżu, sygn. 2.4/48, s. 32; https://regestry.lubgens.eu/viewpage.php?page_id=1057 [dostęp: 22.02.2024]].

Władysław Konrad Holnicki Schultz dobra Jagodne zaczął stopniowo zbywać. 14 marca 1902 r. została wyodrębniona część Jagodne litera E o powierzchni 72 dziesięcin i 922 sążni, która został sprzedana 15 kolonistom za łączną sumę przeszło 14124 rubli. Nabywcami działek (11 osób z Jagodnego, 3 ze Zwoli i 1 z Wilczysk) o powierzchni od 1,5 do 9 dziesięcin zostali okoliczni chłopi. Ostatecznie w 1909 r. funkcjonowało: 14 gospodarstw we wsi Jagonde, 22 gospodarstwa w kolonii Jagodne litera B, 2 gospodarstwa w kolonii Jagodne Litera D (Dwojne) i 15 gospodarstw w kolonii litera E (Wesołówka). Powstałe gospodarstwa jeszcze przed wybuchem I wojny światowej oraz w okresie międzywojennym zmieniły właścicieli (zostały odsprzedane lub zostały przekazane spadkobiercom) [APS, HwŁ, sygn. 2/166; Akta notariusza Ignacego Dmowskiego w Żelechowie, sygn. 1910 rok, akt nr 74; APL, ZBWoL, sygn. 1506; APW, ASCPRK św. Andrzeja w Warszawie, sygn. 17, s. 28; Lukovskiy uyezd, 86–87].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 6 grudnia 1866 r. doszło do powstania w Jagodne 14 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadaczy dóbr Jagodne. Łączna powierzchnia gruntów 61 mórg i 153 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru majątku. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 862,88 rubla. Tym sposobem posiadaczami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 0,5 do 12 mórg ziemi, stali się włościanie. Ponadto uzyskali oni możliwość korzystania z serwitutów (prawo korzystania z lasów i pastwisk). 9 maja 1883 r. doszło do uregulowania kwestii serwitutów. Za wieczystą rezygnację z nich miejscowi włościanie otrzymali 35 mórg gruntów [APL, ZTL, sygn. 11/1964; APS, HwŁ, sygn. 2/1486].

Wyznanie rzymskokatolickie

W okresie przedrozbiorowym Jagodne zamieszkiwali katolicy, należący do parafii w Zwoli.

Mieszkańcy Jagodnego wyznania rzymskokatolickiego w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. znajdowali się w jurysdykcji proboszcza parafii w Zwoli, w której funkcjonowała świątynia pw. Św. Anny. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał obecność 272 rzymskich katolików w Jagodne, 39 w kolonii Jagodne Lit. B, 23 w kolonii Jagodne Lit. D (Dwojne), 20 w kolonii Jagodne Lit. E (Wesołówka). W 1921 r. odnotowano w Jagodne 120 a w Jagodne-Powiślanka 173 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Franciszek Tuliński (1778–1804), Klemens Szymański (1804–1806), Antoni Standziewicz (1806), Jan Pietkiewicz (1806–1829), Franciszek Roniszewski (1830–1832), Ignacy Karasiński (1832–1852), Adam Byszewski (1852–1856), Józef Fruszkowski (1856–1858), August Rodziewicz (1858–1861), Leon Korolec (1861–1864), Jan Pazikowski (1864–1888), Julian Kryński (1889–1904), Jan Haraszewski (1904–1926), Stefan Nazarewicz (1926–1930), Stanisław Jachowicz (1930–1938), Aleksander Chruściel (1938–1943), Bronisław Gromek (1943–1945), Eweryst Puchalski (1945–1947) i Konstanty Harasim (1947–1949). [APS, ASCPRK w Zwoli powiat Garwolin, sygn. 1–4; sygn. 8–17; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 142; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 286–288; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1936, 108–109; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Lukovskiy uyezd, 86–87; Skorowidz, IV, 74; https://regestry.lubgens.eu/viewpage.php?page_id=1057 [dostęp: 29.02.2024].

Wyznanie prawosławne

W Jagodnem-Powiślance w czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej w 1921 r. odnotowano obecność 1 osoby wyznania prawosławnego. Osoba zadeklarowała narodowość ukraińską [Skorowidz, IV, 73].

Pierwsza placówka oświatowa powstała w Jagodnem po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzenie obowiązku szkolnego w 1919 r. umożliwiło utworzenie koedukacyjnej 1-klasowej 4-oddziałowej szkoły powszechnej z 1 etatem nauczyciela. Była to placówka najniższej rangi. Jej status stopniowo wzrastał. Na początku lat 30. XX w. szkoła zatrudniała 2 nauczycieli. Funkcję tę wtedy sprawowali m.in.: Mieczysław Leski i Aleksandra Leska. W 1937 r. doszło do reorganizacji szkolnictwa powszechnego. Placówka oświatowa w Jagodnem uzyskała status publicznej szkoły powszechnej I stopnia z 2 etatami pedagogicznymi. Swoim zasięgiem w 1938 r. objęła miejscowości: Jagodne, Borki i Nowa Prawda. Nauczycielami tej szkoły tuż przed wybuchem II wojny światowej byli: Jan Wasak i Stanisław Kowal. Pod koniec roku szkolnego 1937/1938 naukę pobierało w niej 118 dzieci. W czasie okupacji niemieckiej funkcjonowała w Jagodnem polska szkoła ludowa. Od września 1944 r. nauka w szkole powszechnej toczyła się w klasach I–VI. Uczęszczały do niej dzieci z Jagodnego, Borek i Nowej Prawdy. Wkrótce szkoła uzyskała status 7-klasowej placówki oświatowej. Funkcję pedagogów w szkole publicznej w Jagodne w drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX w. sprawowali m.in.: Stanisław Skoczyński, Bronisława Skoczyńska, Janina Wodarczyk i Sabina Rybitwa [APS, ISŁ, sygn. 30; AGT, sygn. 141, k. 97v–98].

W 1827 r. odnotowano w Jagodnem 11 domów, w których zamieszkiwały 102 osoby. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 16 domostw i 113 mieszkańców. W 1879 r. w odnotowano istnienie 17 domów z 193 mieszkańcami. Spis urzędowy z 1909 r. wykazał obecność 272 osób oraz 82 osoby w trzech koloniach powstałych na gruntach majątku Jagodne. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 19 domostw, w których mieszkało 120 osób, zaś w Kolonii Jagodne-Powiślanka – 24 domów i 174 osoby. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Jagodnem 402 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 292v; Tabella, I, 166; PKSG na 1880 god, 279; Lukovskiy uyezd, 86–87; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

W Josadzie funkcjonowała gorzelnia, która była integralną częścią dóbr. Często była wydzierżawiana [„Kurjer Warszawski” 1856, nr 169, s. 884].

W rejestrach gminnych odnotowano dom drewniany z 1934 r. Wybudowany przez Jana Czuba.