Przejdź do treści

Guzówka

    Herb gminy Stoczek Łukowski.

    Guzówka

    Powiat: łukowski

    Gmina: Stoczek Łukowski (gmina wiejska)

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Aleksandrówka.

    Nazwa, przynależność administracyjna

    Nazwa prawdopodobnie pochodzi od nazwy osobowej Guz. Możliwe też, że ma charakter topograficzny i odnosi się do guzów rozumianych jako wyniosłości terenu, wzniesienia.

    W okresie przedrozbiorowym Guzówka położona była w ziemi stężyckiej województwa sandomierskiego.

    Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1795 r. Guzówka trafiła pod panowanie austriackie. Od 1796 r. znajdowała się na terytorium cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. trafiła pod jurysdykcję szefa cyrkułu siedleckiego. Na podstawie traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką, od 1810 r. znalazła się w nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej, bowiem miejscowość ta trafiła pod władzę podprefekta powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. W związku z tym, że Guzówka była wsią prywatną, stanowiąc zasadniczą cześć dóbr Guzówka, została w 1810 r. utworzona gmina dominialna o takiej samej nazwie. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. gmina Guzówka została objęta władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej.

    W 1864 r., po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski, dokonano reorganizacji gmin. Guzówka znalazła się w gminie Mysłów powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Taka przynależność administracyjna Guzówki przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Guzówka znajdując się w powiecie łukowskim weszła w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 440–441; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1876 god, 152; PKSG na 1878 god, 159; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Guzówka weszła w skład Gminy Mysłów powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś stworzyła wraz z: Kolonią Celej, Kolonią Guzówka, Kolonią Guzówka Kowal i Kolonią Jodłowiec – samodzielną Gromadę Guzówka będącą elementem składowym Gminy Mysłów [„LDW” 1933, nr 22, s. 406; 1935, nr 30, s. 547; Skorowidz, IV, 74]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium Gminy Mysłów powiatu garwolińskiego dystryktu warszawskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Mysłów. 5 października 1954 r. Guzówka znalazła się w granicach Gromady Powały. Jednak już z dniem 1 stycznia 1959 r. Gromada Powały została zlikwidowana, zaś wieś Guzówka wraz z Kolonią Guzówka zostały włączone do Gromady Ciechomin [Amtliches, 70; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75; 1958, nr 10, s. 155]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Guzówka weszła w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. Guzówka, po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazła się w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazła się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

    Widok na wieś. Fot. Krzysztof Latawiec.

    Mikrotoponimia

    Antroponimia

    W roku 1868 właścicielami gospodarstw w Guzówce byli włościanie noszący następujące nazwiska: Bogusz (2 rodziny), Brodowski (5), Cecwierz, Ciołek, Korabiewski, Kruk, Marciszewski, Parkot, Rumiński, Wardak i Wojtasik (2) [APL, ZTL, sygn. 11/1958; APS, HwŁ, sygn. 2/1482].

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1988 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-76].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Guzówka powstała zapewne w XVI wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z rejestru poborowego z roku 1576 [AGAD, ASK I, syg 9, k. 208].

    Właściciele

    Tereny na których powstała Guzówka stanowiły własność szlachecką. Były częścią dóbr wilczyskich, czy szerzej żelechowskich. Od XV wieku tereny te należały do Ciołków-Żelechowskich. W rękach tej rodziny  pozostawały do schyłku XVI wieku. Następnie  przeszły w ręce  Gostomskich, m.in. Anzelma, wojewody rawskiego, następnie jego synów – Stanisława i Hieronima. W drugiej połowie XVII w. ich posesorką była Marianna z Gembickich Ossolińska, wdowa po Franciszku Hieronimie Gostomskim [Bis 2021, 303-305].

    W wieku XVIII omawiane dobra należały do Jerzego Ignacego Lubomirskiego, chorążego koronnego. Po jego śmierci, w roku 1754  należące do niego dobra podzielono na trzy schedy między jego synów  Adolfa, Jerzego i Franciszka oraz  żonę Joannę de Stein. Klucz żelechowski (w tym Guzówka) oraz  ciechomiński  znalazły się w schedzie drugiej (Jerzego). Faktyczną opiekunką dóbr była jego matka Joanna de Stein  [APRz, Archiwum Lubomirskich, sygn. 15, s. 49- 50]. Od lat siedemdziesiątych XVIII wieku znalazły się w rękach rodziny Romanów – najpierw Fabiana, a następnie jego syna Placyda [Regestr diecezjów, 364]. Od tego ostatniego nabył je w 1792 roku Ignacy Wyssogota Zakrzewski.

    Guzówka na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. https://maps.arcanum.com/en/

     W chwili upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów majątek Guzówka znajdował się w rękach Ignacego Wyssogoty Zakrzewskiego. Władał tymi dobrami do chwili śmierci 15 lutego 1802 r. Przez przeszło kolejne 2 dekady majątek ten znajdował się pod tymczasowym nadzorem rodziny zmarłego. Ostatecznie na podstawie wyroku Trybunału Cywilnego Województwa Podlaskiego został wystawiony na licytację w dniu 7 marca 1825 r. Został on wtedy zakupiony przez syna jubilera z Warszawy – Alojzego Zaydlera (Zeidlera) za sumę 36250 złp. A. Zaydler zmarł nagle 28 września 1834 r. w wieku 31 lat będąc kawalerem. Zmarły nie pozostawił testamentu, więc w wyniku postępowania spadkowego beztestamentowego majątek przeszedł w końcu maja 1835 r. ręce spadkobierców w osobach jego rodzeństwa: siostry Emilii Bętkowskiej de domo Zaydler i 2 braci – Michała i Bernarda Zaydlerów. Rodzeństwo Zaydlerów 10 czerwca 1835 r. spieniężyło majątek oddając go w ręce Feliksa Rudnickiego za 42050 złp. Ten ostatni już 22 czerwca 1835 r. zbył go Janowi Kantemu Kobylańskiemu, otrzymując sumę 54000 złp. Kolejnym właścicielem dóbr Guzówka w dniu 13 października 1841 r. został Józef Pągowski. Otrzymanie tego majątku wiązało się z wyasygnowaniem sumy przeszło 69486 złp. 27 sierpnia 1844 r. dobra te odkupiła za 85286 złp. Klemetyna Suchodolska de domo Cielecka, żona Henryka Suchodolskiego. Niecały rok później (16 sierpnia 1845 r.) za 12450 rubli majątek Guzówka kupił Jan Deskur, sędzia pokoju okręgu garwolińskiego i były pułkownik wojsk rosyjskich. Ten ostatni 8 maja 1850 r. sporządził testament na mocy którego Guzówkę przejęła w końcu czerwca 1853 r. jego córka Antonina Modesta Deskur. 8 października 1857 r. Guzówkę odkupiła za sumę 95000 złp. (14250 rubli) matka dotychczasowej posiadaczki tych dóbr Barbara Deskur de domo Grzymała. Interesujące jest to, że już po trzech tygodniach (30 października 1857 r.) majątek ten trafił w ręce Tymoteusza Myśliborskiego za sumę 16000 rubli. Nowy właściciel 31 maja 1859 r. zakupione dobra odsprzedał Apolonii Androlewskiej de domo Wenderkowska za kwotę 22500 rubli. W chwili dokonywania rejestracji faktu nabycia majątku w księdze hipotecznej 27 października 1859 r. właścicielka połowę dóbr odstąpiła swojemu mężowi Filipowi Androlowskiemu. Apolonia Androlewska zmarła 25 listopada 1860 r. i połowę majątku Guzówka odziedziczyły jej niepełnoletnie dzieci: Romuald Zenobiusz, Wilhelmina Zofia i Czesława Androlewscy. Majątek będący w rękach rodziny Androlewskich popadł w zadłużenie. W 1866 r. rozpoczął się proces wywłaszczania i licytacji majątku Guzówka, który zakończył się przejściem majątku w ręce wspomnianej wyżej Barbary Deskur. Ta ostatnia przejęty majątek zbyła 8 października 1870 r. Tymoteuszowi Łuniewskiemu za 15001 rubli. 16 lipca 1875 r. Tymoteusz Łuniewski odsprzedał Dominikowi Arturowi Janowi Czartoryskiemu Folwark Celej wyodrębniony z dóbr Guzówka. Następnie 4 maja 1876 r. T. Łuniewski odsprzedał 4 włóki miary nowopolskiej (120 mórg) Zygmuntowi Zaborowskiemu za 1500 rubli leżący przy granicy z donacją Prawda, które odkupił już 7 czerwca 1876 r. Pięć dni później całe dobra Guzówka wraz z wydzielonym Folwarkiem Łukocz o powierzchni 20 włók (600 mórg), częścią gruntu „Jodłowce” i osadą kowalską (1 morga i 284 prętów) zakupił za 16000 rubli Henryk Wokulski. Właściciel ten dążył do uregulowania kwestii serwitutów będących w posiadaniu włościan z Wiśniówki. Dlatego też 21 marca 1877 r. zgodził się na przekazanie w zamian za wieczyste zrzeczenie się praw serwitutowych część gruntów (70 mórg i 11 prętów) z majątku Guzówka na rzecz włościan. Część lasu i łąk noszące miano „Jodłowce” o powierzchni 98 mórg i 140 prętów wyodrębnione z dóbr Guzówka 25 lutego 1889 r. zakupiło dwóch przedstawicieli społeczności żydowskiej: Jankiel Korcarz i Ela Milwe. Ten ostatni w październiku 1895 r. posiadał już cały majątek „Jodłowce”. Wkrótce bo już 25 czerwca 1896 r. E. Milwe rozpoczął proces rozprzedawania tych dóbr na kolonie. Ich nabywcami zostali: Helena Bogusz, Józef Ciołek, Łukasz Ciołek, Stanisław Ciołek, Wojciech Ciołek, Jan Kempa, Józef Kempa, Franciszek Król, Michał Kubaczewski, Wojciech Łuczkiewicz, Jakub Stefaniak, Jakub Stefaniak, Jan Stefaniak, Józef Mielcarz i Agnieszka Siekierzyńska. Również w 1889 r. H. Wokulski zdecydował się na sprzedaż (12 listopada 1889 r.) osady kowalskiej Antoniemu Biernackiemu z Folwarku Łukocz za 345 rubli. Pozostałą część majątku Guzówka 23 kwietnia 1901 r. trafiła w ręce Hermona Majera Ruzala za sumę 33000 rubli. Dobra Guzówka 23 lutego 1903 r. z rąk H. M. Ruzala zostały przejęte przez Juliana Świętochowskiego za analogiczną kwotę 33000 rubli. Nowy nabywca już 30 stycznia 1904 r. majątek też przekazał swojemu synowi Mieczysławowi Maurycemu Świętochowskiemu w charakterze schedy. Jednak dobra te były obciążone długami na rzecz Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i zostały one wystawione na licytację 2 maja 1906 r. Julian Świętochowski nie chcąc doprowadzić do utraty dóbr przez swojego syna zdecydował się na ich zakup drogą przetargu publicznego [APS, HwŁ, sygn. 2/139; sygn. 2/141; sygn. 2/191; sygn. 2/1482; Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Siennicy powiat Mińsk Mazowiecki, sygn. 65, k. 39v; APW, ASCPEA w Warszawie, sygn. 7, s. 121; ASCPRK św. Andrzeja w Warszawie, sygn. 6, s. 85; ASCPRK św. Aleksandra w Warszawie, sygn. 102, k. 402v; ASCPRK św. Jana Chrzciciela w Warszawie, sygn. 29, s. 390; sygn. 32, s. 124; Akta stanu cywilnego gminy warszawskiej VII cyrkułu, sygn. 15, k. 143; APWOP, ASCPRK w Dzierżeninie, sygn. 45, s. 128; „Kurjer Warszawski” 1850, nr 217, s. 1161; „Dziennik Warszawski” 1866, nr 273, s. 336; Lukovskiy uyezd, 76].

    W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 13 lutego 1868 r. doszło do powstania w Guzówce 17 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie użytkujący dotąd grunty należące do posiadaczy dóbr Guzówka. Łączna powierzchnia gruntów 93 morgi i 259 prętów, wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z obszaru majątku. Ówczesny właściciel za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 1158,83 rubla. Tym sposobem posiadaczami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 0,7 do 10 mórg ziemi, stali się włościanie. Ponadto włościanie uzyskali możliwość korzystania z serwitutów (prawo korzystania z lasów i pastwisk). 20 września 1875 r. doszło do uregulowania kwestii serwitutów. Za wieczystą rezygnację z nich otrzymali 66 mórg i 248 prętów gruntów [APL, ZTL, sygn. 11/1958; APS, HwŁ, sygn. 2/1482].

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Wyznanie rzymskokatolickie

    Mieszkańcy Guzówki wyznania rzymskokatolickiego, zarówno w okresie przedrozbiorowym, jak i w dobie niewoli narodowej, znajdowali się w jurysdykcji proboszcza parafii w Wilczyskach, w którym funkcjonowała świątynia pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny. Podczas spisu stanu parafii w 1859 r. w Guzówce mieszkało 102 parafian. Spis z 1909 r. wykazał obecność w majątku Guzówka 69 osób wyznania rzymskokatolickiego, zaś we wsi Guzówka – 226. W 1921 r. odnotowano w Guzówce 166 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujący etaty proboszcza lub administratora: Leon Modrzewski (1805–1846), Antoni Perkowski (1846–1852), Ignacy Ostałowski (1852–1866), Julian Sawicki (1867–1910), Kazimierz Lewitt (1910–1911), Karol Żebrowski (1911–1912), Ignacy Ciszewski (1912–1913) i Bronisław Garycki (1913–1919). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Stanisław Chromiński, Zenon Zawadzki, Edmund Dzięcielewski, Czesław Łopiński, Edward Kucerzyński i Stanisław Krygier. W 1919 r. Guzówka została przeniesiona do parafii Stoczek Łukowski. Odtąd opiekę duszpasterską nad mieszkańcami Guzówki sprawowali następujący księża proboszczowie i administratorzy: Michał Dąbrowski (1919–1926), Apolinary Rybiński (1926–1929), Ludwik Romanowski (1929–1932), Stanisław Filipowicz (1932–po 1939) i Józef Pyziołek (1945–po 1950) oraz księża wikariusze: Apolinary Rybiński, Jan Kazimierczak, Zygmunt Szymczak, Antoni Teofil Stormke, Julian Joński, Czesław Wrzosek i Ludwik Sobolewski [APL, ASCPRK w Wilczyskach, sygn. 1–58; ASCPRK we Włostowicach, sygn. 68, s. 102; APR, ZDP, sygn. 30.25/15525, s. 2; APS, ASCPRK w Wilczyskach powiat Łuków, sygn. 1–53; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1925, s. 141–142; Elenchus Ecclesiarum et Cleri Dioecesis Podlachiensis pro Anno Domini 1928, s. 84; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 284–285; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1931, 92; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1939, 116–117; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 101; Skorowidz, IV, 74; Lukovskiy uyezd, 76–77, 80–81; https://regestry.lubgens.eu/viewpage.php?page_id=1057 [dostęp: 29.02.2024].

    Wyznanie prawosławne

    W Guzówce w czasie pierwszego spisu powszechnego w II Rzeczypospolitej w 1921 r. odnotowano obecność 1 osoby wyznania prawosławnego. Prawdopodobnie zadeklarowała ona narodowość rosyjską [Skorowidz, IV, 74].

    Oświata

    Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach

    W 1827 r. odnotowano w Guzówce 10 domów, w których zamieszkiwało 86 osób. Przeszło trzy dekady później (1859 r.) funkcjonowało 10 domostw i 68 mieszkańców. W 1875 r. było tu 10 domów z 152 mieszkańcami. Cztery lata później we wsi Guzówka funkcjonowało 11 domostw z 199 mieszkańcami, zaś w Folwarku Guzówka 6 domów i 33 mieszkańców. W 1909 r. w istniejących 11 gospodarstwach i 1 majątku odnotowano 295 osób. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi wraz z kolonią funkcjonowały 24 domostwa, w których mieszkało 167 osób. W końcu lutego 1943 r. władze niemieckie odnotowały w Guzówce 374 mieszkańców [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 293v; Tabella, I, 158; PKSG na 1876 god, 152; PKSG na 1880 god, 190; Lukovskiy uyezd, 76–77, 80–81; Skorowidz, IV, 74; Amtliches, 70].

    Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt były czynnikami dominującymi, które zaważyły na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

    Majątek Guzówka w połowie lat 60. XIX w. posiadał niezbędną infrastrukturę do uprawiania rolnictwa. Poza dworem drewnianym na podmurówce funkcjonowały: 2 chlewy, piwnica, pachciarnia, stajnia, wozownia, obora, spichlerz, olejarnia, czworaki i kuźnia, Funkcjonowała na terenie majątku również karczma [„Dziennik Warszawski” 1866, nr 273, s. 336].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    W rejestrach gminnych odnotowano istnienie dwóch domów drewnianych na kamiennej podmurówce z końca XIX w.

    Ważne wydarzenia

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci