Chrusty

Patrz hasło: Aleksandrówka.

Nazwa pochodzi od chrustu jako materiału palnego zbieranego w lasach.

Na podstawie traktatu rozbiorowego z 1795 r. obszar, na którym obecnie znajdują się Chrusty, trafił pod panowanie austriackie. Od 1796 r. terytorium to wchodziło w skład cyrkułu mińskiego (wiązowieckiego). Z dniem 1 listopada 1803 r. leżało już w jurysdykcji szefa cyrkułu siedleckiego. Tak ustanowiona przynależność administracyjna przetrwała do włączenia tego terytorium w skład Księstwa Warszawskiego w 1810 r. zgodnie z postanowieniami traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r., kończącego wojnę francusko-austriacką. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej obszar znalazł się od 1810 r. na terenie powiatu łukowskiego departamentu siedleckiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. został objęty władzą komisarza obwodu łukowskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu łukowskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej). W styczniu 1845 r. nastąpiła likwidacja guberni podlaskiej. Powiat łukowski znalazł się w granicach guberni lubelskiej. W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Teren przyszłych Chrustów znalazł się w gminie Tuchowicz powiatu łukowskiego guberni lubelskiej. Od 13 stycznia 1867 r. powiat łukowski znalazł się w granicach guberni siedleckiej. Właśnie na jego terenie na gruntach byłego państwowego folwarku Kokoszka pod koniec lat 70. XIX w. doszło do powstania wsi Chrusty (w gminie Tuchowicz). Taka przynależność administracyjna miejscowości przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni lubelskiej. Po zajęciu interesującego nas terytorium Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i ukonstytuowaniu się 24 sierpnia 1915 r. zarządu okupacyjnego Chrusty znajdujące się w powiecie łukowskim weszły w skład generał-gubernatorstwa warszawskiego (Kaiserlich-deutsche Generalgouvernement Warschau) [APS, AGT, sygn. 139; „Verordnungsblatt für das General-Gouvernement Warschau/Dziennik rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” 1915, 1, s. 1–2; PKSG na 1880 god, 271; Mencel 1976, 49, 311; Mądzik 2005, 313–314]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Chrusty weszły w skład Gminy Tuchowicz powiatu łukowskiego województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś znalazła się w granicach Gromady Aleksandrówka będącej elementem składowym Gminy Tuchowicz [„LDW” 1933, nr 22, s. 408; 1935, nr 30, s. 551; Skorowidz, IV, 76]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium Gminy Tuchowicz powiatu radzyńskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Tuchowicz. 5 października 1954 r. Chrusty znalazły się w Gromadzie Jedlanka [Amtliches, 48; „DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 75]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania gmin. Chrusty weszły w skład Gminy Stoczek Łukowski [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 178]. Z dniem 1 czerwca 1975 r., po likwidacji powiatu łukowskiego, znalazły się z kolei w granicach województwa siedleckiego. 1 stycznia 1999 r., z chwilą wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej, znalazły się na terytorium Gminy Stoczek Łukowski powiatu łukowskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160; 1998, nr 96, poz. 603, s. 3432].

Na początku lat 30. XX w. w Chrustach funkcjonowały gospodarstwa rolne znajdujące się w rękach osób noszących następujące nazwiska: Cabaj, Kempka, Kosiński, Leśkiewicz, Michalak, Popieluch, Rąmbel, Skwarek, Śnieżek, Wysocki i Zieliński [APS, AGT, sygn. 139, k. 102v–110; Lukovskiy uyezd, 152–153].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1988 w ramach AZP [NID, AZP obszar 63-76].

Chrusty powstały w wyniku parcelacji gruntów należących do rosyjskiego skarbu państwa na początku drugiej połowy lat 70. XIX w. [PKSG na 1880 god, 271].

W 1909 r. spis urzędowy wykazał w Chrustach obecność 9 gospodarstw chłopskich.

Wyznanie rzymskokatolickie

Z chwilą powstania Chrustów (Chróstów) jej mieszkańcy wyznania rzymskokatolickiego znaleźli się w jurysdykcji proboszcza parafii w Tuchowiczu, w którym funkcjonowała świątynia pw. Św. Marii Magdaleny. Spis urzędowy w 1909 r. wykazał obecność w Chrustach 158 rzymskich katolików. W 1921 r. odnotowano tu 59 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską sprawowali następujący księża zajmujących etaty proboszcza lub administratora: Adam Łukasz Byszewski (1871–1891), Laurenty Brzozowski (1892–1900), Edward Łyczewski (1900–1902), Andrzej Muczkowski (1902–1904), Julian Kryński (1904–1908), Marcin Nowicki (1908–1909), Karol Żebrowski (1909–1911), Kazimierz Lewitt (1911–1915), Kazimierz Kwiatkowski (1915–1919), Stanisław Kowalski (1919–1925) i Czesław Jaroszewicz (1925–1928). Ponadto posług duchownych udzielali księża wikariusze m.in.: Dominik Kuć, Aleksander Cegłowski, Leonard Kępiński i Bolesław Sprycha. W 1928 r. z obszaru parafii Tuchowicz została wyodrębniona parafia Jedlanka z drewnianą świątynią pw. Chrystusa Króla. Mieszkańcy Chrustów zostali objęci opieką duszpasterską tamtejszego proboszcza Wacława Leszkiewicza (1928–po 1950) [APL, ASCPRK w Tuchowiczu, sygn. 1–51; APS, ASCPRK w Tuchowiczu powiat Łuków, sygn. 1–19; sygn. 32–52; sygn. 59–68; sygn. 72–74; sygn. 76–78; sygn. 82–83; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1929, 147; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji siedleckiej czyli podlaskiej na rok 1947, 67; Lukovskiy uyezd, 152–153; Skorowidz, IV, 76].

W 1879 r. w Chrustach odnotowano istnienie 12 domów z 59 mieszkańcami. Trzy dekady później obecnych było już 158 mieszkańców. Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. przeprowadzonego w Polsce w tej wsi funkcjonowało 10 domostw, w których mieszkało 59 osób [APL, NPŁ, sygn. 449, k. 273v; Tabella, I, 34; PKSG na 1880 god, 271; Lukovskiy uyezd, 152–153; Skorowidz, IV, 76].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych.

Innym źródłem utrzymania była praca na kolei. Na początku lat 30. XX w. dróżnikiem był Bolesław Kazimierski [APS, AGT, sygn. 139, k. 107v].