Żary

Patrz: Biszcza.

Nazwa Żary pochodzi od określenia miejsca wypalonego w lesie, którego grunt zamierzano przeznaczyć pod uprawę lub też stworzenie osady. Z całkowitą pewnością teren dzisiejszych Żar powstał w wyniku wycinki i wypalenia lasu [Makarski 1999, 324].

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1772 r. obszar, na którym później powstały Żary znalazł się pod panowaniem austriackim. Funkcjonował w latach 1773–1775 w ramach okręgu ulanowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Władze austriackie w 1775 r. dokonały reorganizacji struktur administracji terenowej i omawiane tereny znalazły się na obszarze okręgu tomaszowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem wchodząc w skład okręgu tomaszowskiego znalazły się na terytorium cyrkułu zamojskiego. Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej teren Żar znalazł się od 1810 r. w gminie dominialnej Biszcza w powiecie tarnogrodzkim departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. Żary zostały objęte władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Została utworzona nowa Gmina Biszcza łącząca w sobie funkcje administracyjne i samorządowe a w jej składzie znalazły się Żary [Osiński 2006, 48–49, 68, 78; idem, 2020, 33]. Od 13 stycznia 1867 r. miejscowość znalazła się na terenie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy wieś, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego Żary (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszły w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder 1977, 107]. Taki stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Żary weszły w skład Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie osada weszła w skład Gromady Wólka Biska, będącej elementem składowym Gminy Biszcza [„LDW” 1933, nr 22, s. 361; 1935, nr 30, s. 475]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) Żary znajdowały się na terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Biszcza. 5 października 1954 r. Żary znalazły się w granicach Gromady Biszcza [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 59]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego i w jej granicach znalazły się również Żary [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. wieś, po likwidacji powiatu biłgorajskiego, weszła w skład województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu Żary znajdują się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

W drugiej połowie XIX w. wymieniane są następujące nazwy okolicznych lasów: Pęk, Hajduk, Dąbrowa, Roguźnianka, Radochy, Korlin, Olszynki, Goszczyn, Suszka, Baba, Uchodów, Muszyniec, Lipińskie Górki, Brzozowiec, Borowiec, Turowy Bór i Naklik.

Pod koniec lat 40. XIX w. użytkownikami gospodarstw w Żarach były osoby o nazwiskach: Baran, Borowiec, Bosko, Bystrzański, Cis, Fedzina, Gircz, Kic, Kobel, Kołodziej, Kozioł, Kupczak, Kusnierz, Laszko, Leus, Mucha, Najmit, Pietrzyk, Piotrowski, Rączka, Romaniak, Sęczyna, Sprężyna, Szabat, Szewc, Tomaszewski, Tysz, Walazko, Wilkos i Zawada [APL, AOZ, sygn. 3208].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. gospodarstwa otrzymały osoby o następujących nazwiskach: Baran, Bartosz, Bosko, Bystrzański (2 rodziny), Cap, Cis (2), Fil, Kic, Klucha, Koba, Kobel, Kociuba, Kołodziej (2), Kozioł, Kupczak (2), Kuryga, Kuśnierz, Laszko, Leus, Łaba, Mucha, Najmit, Piotrowski, Porucko, Rączka, Romaniak, Sawieczka, Schab, Sęczyna, Szewc, Szyszka, Tomaszewski, Wakuła i Wilkos.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej właścicielami gospodarstw w Żarach byli włościanie posiadający następujące nazwiska: Babij (3 rodziny), Bosko (4), Bystrzyński (2), Cis (2), Gumiela, Herbstman (2), Klucha, Koba, Kobel, Kołodziej, Kostyra (2), Kowal, Kozioł, Kukiełka, Kupczak, Kyc, Laszko (2), Leus, Markowicz, Martysz, Maułycki, Mielech (2), Mura, Pawełko, Pawęska, Pierścionek, Piotrowski, Schab, Sikora, Skazko, Szewc, Szuper, Szyszko (2), Wakuła, Wilkos, Zań (5) i Żymiełko (2) [APLOK, AGB, sygn. 57].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach AZP [NID, AZP obszar 94-82].

Pierwsza wzmianka o funkcjonowaniu wsi Żary pojawia się w latach 30. XIX stulecia [APL, AOZ, sygn. 9185].

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Żarach nadal należały do Ordynacji Zamojskiej. Część z nich (w postaci folwarków) była oddawana w dzierżawę. Pozostałe grunty były użytkowane przez włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Zamoyskich byli zobligowani do odrabiania pańszczyzny i płacenia czynszu.

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 29 sierpnia 1867 r. doszło do powstania w Żarach 38 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów (624 mórg i 70 prętów, w tym 467 mórg i 50 prętów stanowiły użytki rolne) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału Ordynacji. Ówczesny ordynat za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 3191,33 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 6 do 12,5 morga ziemi, stali się włościanie. Posiadali oni możliwość korzystania ze wspólnego pastwiska wraz z gospodarzami z Wólki Biskiej o powierzchni 33 mórg i 242 prętów (dla włościan z Żar) oraz z gospodarzami z Biszczy. Ponadto otrzymali prawo do korzystania ze wspólnych pastwisk, użytkowanych przez włościan ze wsi Biszcza i Żary o powierzchni 92 mórg i 17 prętów (dla włościan z Żar). Mogli łowić ryby w Tanwi w miejscach, w których do brzegu rzeki przylegały grunty mieszkańców wsi oraz korzystać z serwitutów leśnych (pozyskiwanie materiału budowlanego i opału). W dniu 1 lutego 1927 r. ogłoszono rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na mocy którego 26 kwietnia 1930 r. właściciele gospodarstw z Żar za zrzeczenie się prawa do serwitutów otrzymali do podziału 113,39 ha gruntów (w tym 110,85 ha lasu) [APL, AOZ, sygn. 14928; ZTL, sygn. 277].

Kościół rzymskokatolicki

Pierwsi wierni Kościoła rzymskokatolickiego w Żarach pojawili się w latach 60. XIX w. Przynależeli do parafii w Tarnogrodzie (kościół pw. Przemienienia Pańskiego, odpust parafialny odbywał się 6 sierpnia) wchodzącej w skład dekanatu tarnogrodzkiego diecezji lubelskiej. Biorąc pod uwagę odległość Żar od Tarnogrodu zapewne miejscowi katolicy częściej korzystali z kaplicy w Bukowinie p.w. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny. Posiadała ona status świątyni filialnej parafii Tarnogród. Na początku XX w. w Biszczy odnotowano 15 osób wyznania rzymskokatolickiego. Posługę kapłańską pełnili dla nich proboszczowie i administratorzy parafii tarnogrodzkiej: Marcin Stefański (1856–1869), Ignacy Siekierzyński (1870–1872), Konstanty Polaczek (1872–1889), Edmund Bogusławski (1889–1899), Bronisław Malinowski (1899–1920) oraz księża wikariusze m.in. Rafał Rejman, Władysław Jacniacki i Edward Dąbkowski [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 VI 83, k. 6–6v, 9; sygn. Rep. 60 IVb 219; APL, AOZ, sygn. 3414; KWLiRGL, sygn. 1.2/413; sygn. 2.3/1457; sygn. 2.3/1458; sygn. 2.3/1459; Spravochnaya, 14; Catalogus 1870, 20–21; Catalogus 1920, 194–195; Depczyński 1970, 127–207].

Jesienią 1919 r. została utworzona samodzielna parafia rzymskokatolicka w Biszczy. Rzymscy katolicy z Żar w liczbie 39 zostali przyłączeni do nowej parafii, której kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa stała się była cerkiew prawosławna pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. Nad mieszkańcami Żar opiekę roztoczył proboszcz z Biszczy Edward Dąbkowski (dotychczasowy wikary parafii w Tarnogrodzie), który zajmował to stanowisko do listopada 1939 r. Po odejściu ks. E. Dąbkowskiego proboszczem w Biszczy został kapłan z zakonu reformatów w Wieliczce ks. Piotr Brzyski. Przebywał w Biszczy do końca marca 1942 r. Za jego obecności władze niemieckie przekazały kościół społeczności prawosławnej. Został on przekształcony w cerkiew. Katolicy z Żar zostali zmuszeni do realizowania swoich potrzeb religijnych w kaplicy w Biszczy lub w kościele w Bukowinie. Proboszcz zachował do swojej dyspozycji połowę plebanii oraz 8 ha gruntów. Od kwietnia do lipca 1942 r. parafią krótko kierował ks. Józef Pyzrowski. W lipcu 1942 r. proboszczem mianowano ks. Edmunda Lorkiewicza, która przebywał na tym stanowisku do początku lipca 1943 r. do chwili wysiedlenia wraz z częścią wiernych do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Parafia została reaktywowana po zakończeniu okupacji niemieckiej. Do początku grudnia 1944 r. duszpasterzem był ks. Franciszek Surtel. W czasaach jego następcy – ks. Ludwika Brzyskiego (1944–1947) nastąpiło ponowne przekształcenie cerkwi w Biszczy na kościół katolicki (luty 1945 r.). W 1947 r. parafię objął ks. Michał Popiel-Popielec i pozostał w niej do 1975 r. [AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B Ivb 4; AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 375; Catalogus 1920, 195–196; Spis kościołów 1939, 179–180; Gałka-Kańska 1995, 77–84; Leszczyński 2023, 73].

Kościół greckokatolicki (unicki)

Unici z Żar od chwili utworzenia wsi stali się parafianami cerkwi unickiej w Biszczy. Jej proboszczami i administratorami w latach 1810–1875 byli następujący parochowie: Michał Bojarski, Onufry Bojarski, Demetry (Demetriusz) Zański i Bazyli Jasiński. Istniała tutaj również funkcja wikarego. Na tej posadzie obecni byli m.in. Grzegorz Bojarski, Piotr Podkowicz i Jozafat Furman. W Biszczy funkcjonowali również kooperatorzy. Tę grupę księży reprezentowali Mikołaj Szokalski i Grzegorz Bojarski. W pierwszej połowie XIX w. cerkiew unicka była drewniana i kryta gontem. Została zbudowana jeszcze w XVIII w. Zachowane źródła wskazują na to, że już w połowie lat 50. XIX w. wymagała ona remontu. Stosowane prace remontowo-budowlane (wzniesiono nowe budynki gospodarcze) zostały zakończone w 1861 r. Mogła ona pomieścić jedynie do 325 osób. Parafia pod koniec 1860 r. liczyła 2527 wiernych w tym 219 reprezentowało wieś Żary. Tuż przed likwidacją Kościoła greckokatolickiego liczba wyznawców unii w Żarach przekroczyła 250 osób [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 131; dieło 132; APL, AOZ, sygn. 3416, s. 2; sygn. 4059; sygn. 4060; sygn. 4255; ChKGK, sygn. 710; Sęczyk 2022, 303, 424, 609–610, 710].

Kościół prawosławny

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Ostatni proboszcz parafii unickiej Bazyli Jasiński stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej w Biszczy (1875–1878). W 1876 r. w Żarach zamieszkiwały 283 osoby wyznania prawosławnego. Kolejne lata przynosiły stopniowy wzrost społeczności parafialnej. W 1904 r. odnotowano 308 wiernych. Opiekę duchowną nad wiernymi z Żar sprawowali proboszczowie: Konstanty Aleksiejewicz (1878–1890), Ignacy Chojnacki (1890) i Michał Ochotski (1890–1914) oraz wikariusze: Leon Lewicki, Aleksy Prokopczuk, Mikołaj Wyszywaniuk, Jan Czyżewski, Cyryl Iskrzycki, Jan Drozd, Włodzimierz Kozłow, Bazyli Kraszkiewicz, Bazyli Marytyniec, Emilian Michajłowski, Włodzimierz Matwiejczuk, Aleksander Nikolin, Stefan Nowosielski, Walerian Pawłowski, Stefan Szyszkowski, Jan Turiański, Włodzimierz Wieżański, Eugeniusz Żołtowski i Jan Żypowski. Funkcje psalmistów w cerkwi w Biszczy sprawowali m.in. Jerzy Dechnik, Jan Kupicz, Jerzy Martysz, Mikołaj Rożański i Aleksander Sobucki. W obrębie społeczności parafialnej obecne były osoby, które należały do Cerkwi prawosławnej pod przymusem. Tzw. „oporni” po ogłoszeniu ukazu tolerancyjnego z 30 kwietnia 1905 r. zdecydowali się na dokonanie konwersji na obrządek rzymskokatolicki. W ten sposób w Żarach prawosławie porzuciło co najmniej 45 osób. Prawosławni z Żar w 1911 r. uzyskali dostęp do nowo zbudowanej cerkwi pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. [AAN, MWRiOP, w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, ChWDKP, sygn. 408; KPCh, sygn. 181, k. 1–5; sygn. 392, k. 17, 21–23; sygn. 782; KPCh, KV, sygn. 62, k. 40v–41; sygn. 114, s. 16–19; sygn. 126, s. 16–19; sygn. 132, k. 68v–69; sygn. 138, k. 13v–14; sygn. 145, k. 10v–11; sygn. 149, k. 10v–11; sygn. 151, k. 16v–17; sygn. 380, k. 76v–77; UWL, WSP, sygn. 1497, s. 26–27; KgubCh, sygn. 348; APZ, ASCPP w Biszczy, sygn. 1–37; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B Ivb 4, k. 2–2v].

Część prawosławnych, którzy pozostali w Żarach w trakcie okupacji austro-węgierskiej przez większość czasu jej trwania była pozbawiona stałego proboszcza w miejscowej parafii. Dopiero wiosną 1918 r. w Biszczy pojawił się kapłan prawosławny, który po ogłoszeniu przez Polskę niepodległości wyjechał do Kijowa. Prawosławni mieszkańcy Żar zostali ponownie pozbawieni opieki duchownej. W dodatku 9 lutego 1919 r. utracili swoją cerkiew parafialną, która została wyświęcona na kościół rzymskokatolicki. 1 sierpnia 1919 r. została utworzona w Biszczy filia parafii prawosławnej w Tarnogrodzie. Miejscowi prawosławni zostali zmuszeni do stworzenia prowizorycznej cerkwi w jednej z prywatnych stodół. Z powodu braku odpowiedniego budynku dla zlokalizowania nowej cerkwi władze polskie wydały decyzję o przeniesieniu filii parafii prawosławnej z Biszczy do Potoku Górnego. W 1921 r. w Żarach odnotowano 72 prawosławnych. Do końca lat 20. XX w. prawosławni mieszkańcy Biszczy walczyli o zwrot utraconej świątyni. Ostatecznie udało się na początku lat 30. XX w. – uzyskano zgodę na otwarcie domu modlitewnego w Biszczy. Był on wykorzystywany przez kilka lat. Opiekę duchowną w Żarach sprawowali w latach 30. XX w. następujący księża: Zrol, Mikołaj Zakidalski, Anatol Klucz. Na fali akcji niszczenia cerkwi prawosławnych na terenie województwa lubelskiego, wspomniany dom modlitewny został rozebrany w dniach 28–29 czerwca 1938 r. a kilka dni później (9 lipca) ks. A. Klucz został nawet zatrzymany za nielegalne sprawowanie obowiązków proboszczowskich i obłożony karą finansową. W czasie okupacji hitlerowskich Niemiec kościół rzymskokatolicki (świątynia będąca od 1911 r. do 9 lutego 1919 r. w posiadaniu prawosławnych) został zwrócony społeczności prawosławnej (23 listopada 1940 r.). Było to równoznaczne również z reaktywowaniem samodzielnej parafii prawosławnej w Biszczy, która funkcjonowała do lutego 1945 r. Na terenie parafii funkcjonowało bractwo prawosławne skupiające w 1942 ok. 100 członków, do którego przynależeli również mieszkańcy Żar. Kres funkcjonowania prawosławia w Żarach nastąpił z chwilą deportacji ludności prawosławnej narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego na przełomie lat 1944/1945. Nieliczni wyznawcy prawosławia stali się członkami społeczności parafialnej w Tarnogrodzie [AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AAL, AWMP, sygn. M 384; APL, SPZ, sygn. 55, s. 159; UWL, WSP, sygn. 643, s. 208; sygn. 658; „Krakivsʹki Visti” 1941, 1–2, 13; Kiryłowicz, 51].

Wyznanie mojżeszowe

Dostępne dane statystyczne z XIX w. nie wykazywały obecności osób wyznania mojżeszowego w Żarach. Prawdopodobnie pierwsi Żydzi w tej miejscowości pojawili się w czasie okupacji austro-węgierskiej. Pierwszy spis powszechny przeprowadzony w wolnej Polsce w 1921 r. wykazał obecność w Żarach 13 osób tego wyznania. Przynależeli oni do okręgu bóżniczego z siedzibą w Tarnogrodzie, gdzie mieściła się główna synagoga tej gminy wyznaniowej. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Żarach funkcjonowały dwa gospodarstwa będące własnością osób wyznania mojżeszowego – Mordko Herbstman i Szmaja Herbstman. Kres obecności tych osób nastąpił w czasie okupacji niemieckiej. Prawdopodobnie rodziny Herbstmanów zostały umieszczone w getcie w Tarnogrodzie i zostały tam zamordowane w 1942 r. [APLOK, AGB, sygn. 57; APZ, ASCOB w Tarnogrodzie, sygn. 38–40; Skorowidz, IV, 6].

W 1864 r. w Żarach istniało 35 domów, w których mieszkało 156 osób. Na początku XX w. odnotowano 36 domów i 334 osoby. W 1921 r. w czasie spisu powszechnego w Żarach funkcjonowało 23 budynków mieszkalnych i 117 mieszkańców. Obniżenie liczby mieszkańców w Żarach było spowodowane udaniem się na uchodźstwo wielu prawosławnych mieszkańców latem 1915 r., którym nie udało się powrócić przed 1921 r. (lub w ogóle nie zdołali powrócić) z Rosji Sowieckiej [Spravochnaya, 16; Skorowidz, IV, 6; Osiński 2006, 78].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. jest rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień [APL, AOZ, sygn. 9185; sygn. 9186; sygn. 8333].

Dzieci włościan z Żar otrzymały możliwość uzyskania wykształcenia na poziomie podstawowym już w 1868 r. Wtedy zaczęła funkcjonować rządowa koedukacyjna 1-klasowa szkoła elementarna w Biszczy z językiem rosyjskim jako językiem nauczania. Trudno jednak określić skalę udziału dzieci Żar w jej społeczności uczniowskiej. Za to w końcu listopada 1892 r. została otwarta 1-klasowa koedukacyjna szkoła cerkiewno-parafialna w Wólce Biskiej. Była dedykowana głównie dla dzieci wyznania prawosławnego. Jednak nie wykluczone, że mogły do niej uczęszczać również dzieci wyznania rzymskokatolickiego. Ta placówka oświatowa funkcjonowała do maja 1915 r. Późną wiosną 1915 r. nastąpiła ewakuacja z terenu gminy Biszcza wszystkich placówek oświatowych. W czasie okupacji austro-węgierskiej już od późnej jesieni 1915 r. zaczęły powstawać 1-klasowe szkoły ludowe z polskim jako językiem nauczania. Do zakończenia I wojny światowej tego typu szkoły pojawiły się w Góździe Lipińskim, Biszczy i Bukowinie. Prawdopodobnie dzieci z Żar mogły uczęszczać do pierwszych z dwóch wymienionych placówek oświatowych. W wolnej Polsce samodzielna placówka oświatowa w Żarach nie powstała. Było to spowodowane przede wszystkim niewielką liczbą dzieci. Żary zostały przypisane do obwodu szkolnego tworzonego przez 1-klasową szkołę powszechną w Wólce Biskiej. Po II wojnie światowej utrzymano organizację oświatową. Dzieci z Żar np. w 1958 r. uczęszczały do 4-klasowej szkoły podstawowej w Wólce Biskiej a następnie kontynuowały naukę w zbiorczej szkole podstawowej w Biszczy [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 18; C. i K. Komenda Powiatowa w Biłgoraju, sygn. 31, s. 35; APLOK, PPRNiUPB, sygn. 2881; sygn. 2896; Gałka-Kańska 1995, 85–87].

Poważne skutki dla mieszkańców Żar miały obie wojny światowe. Późną wiosną 1915 r. większość prawosławnych została przymusowo wysiedlona przez wojska rosyjskie. Namówiono (oddziaływanie propagandy rosyjskiej mówiącej o strasznych losach ludności prawosławnej, która znajdzie się w niewoli niemieckiej i austro-węgierskiej) i zmuszono (przy użyciu sił wojskowych) do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania i udania się na uchodźstwo w głąb Rosji wielu mieszkańców Żar (np. Katarzyna Romaniak, Maria Cis, Jan Kapka). Skutkiem tego były zmiany demograficzne i narodowościowo-wyznaniowe w społeczności Żar. Należy dodać, że nie wszystkim udało się powrócić z przeszło kilkuletniego wygnania [APL, UWL, Wydział Ogólny, sygn. 448].

Jeszcze większe konsekwencje dla społeczności Żar miała II wojna światowa. Obszar wsi znalazł się na terytorium, które zostało poddane eksperymentowi osadniczemu prowadzonemu przez hitlerowskie niemieckie władze okupacyjne. W pierwszych dniach lipca 1943 r. z terenu gminy Biszcza spacyfikowano i przymusowo wysiedlono ludność narodowości polskiej (w ramach akcji „Werwolf”), która została skierowana do obozów koncentracyjnych i przejściowych. Część mieszkańców została zamordowana lub trafiła na roboty przymusowe w Niemczech [Skakuj 2022, 89–93]. W miejsce deportowanych Polaków władze niemieckie podjęły akcję osiedleńczą ludności narodowości ukraińskiej z obszaru powiatu hrubieszowskiego i tomaszowskiego. Stała się ona celem działań odwetowych polskich ugrupowań partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich w okresie od sierpnia 1943 r. do czerwca 1944 r. [Zajączkowski 2015, 251]. Od sierpnia 1944 r. do lutego 1945 r. miały miejsce wysiedlenia ludności ukraińskiej z gminy Biszcza, w tym z Żar, na teren Związku Sowieckiego, analogicznie jak miało to miejsce w sąsiedniej gminie Potok Górny.