Przejdź do treści

Biszcza

    Herb gminy Biszcza.

    Biszcza

    Powiat: biłgorajski

    Gmina: loco

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Gmina Biszcza

    INFORMACJE OGÓLNE

    Gmina Biszcza Historycznej natury tekst „O gminie. Charakterystyka społeczno-gospodarcza” znajduje się w zakładce „Dla inwestora” na górnym pasku strony. Po prawej znajduje się zakładka „Stowarzyszenia i organizacje”, w której również znaleźć można treści historyczne. Na pasku poziomym po lewej stronie umieszczona jest zakładka „Informator turystyczny” (po kliknięciu ikony „Atrakcje turystyczne” pojawiają się jedynie fotografie obiektów i miejsc z mocno lakonicznym opisem).

    „Gmina Biszcza” publikacja dostępna online wydana przez Urząd Gminy w Biszczy (ss. 14)

    Strategia Rozwoju Gminy Biszcza na lata 2009-2015

    Strategia Rozwoju Gminy Biszcza (uwzględniająca powstanie uzdrowiska) obejmująca lata 2016-2023Niezwykle cenne informacje dotyczące zwłaszcza przyszłości gminy znajdują się w zakładce strony gminnej pt. „Dokumentacja uzdrowiskowa”

    Gmina Biszcza dane statystyczne

    Gmina w liczbach

    Gmina Biszcza statystyka

    Gmina wiejska Biszcza powiat biłgorajski (dane GUS)

    Koncepcja planistyczna zagospodarowania terenów wokół zbiornika wodnego Biszcza-Żary

    WSIE GMINY BISZCZA

    Nowi sołtysi gminy Biszcza

    Wieś Biszcza

    Wieś Biszcza w liczbach

    Budziarze (wieś) (patrz też niżej- „Zapomniani budziarze”)

    Wieś Budziarze w liczbach

    Wieś Bukowina w liczbach

    Bukowina (wieś)

    Gózd Lipiński (wieś)

    Wieś Gózd Lipiński w liczbach

    Suszka (wieś)

    Wieś Suszka w liczbach

    Wieś Wola Kulońska w liczbach

     Wólka Biska

    Wólka Biska wieś

    Wieś Wólka Biska w liczbach

    Żary (wieś)

    Wieś Żary w liczbach

    AKTUALNOŚCI

    Urząd Gminy Biszcza(zakładka jest skorelowana z ikoną „Galeria” na stronie gminy, w której są fotograficzne ilustracje niemal każdego wydarzenia tej wspólnoty)

    Biłgorajska.pl

    Bilgoraj.com.pl

    „Nowa Gazeta Biłgorajska”

    „Kronika Tygodnia”

    „Dziennik Wschodni” Artykuły oznaczone tagiem: gmina Biszcza

    „Kurier Lubelski” Artykuły oznaczone tagiem: gmina Biszcza (wykorzystanie wspomnianego tagu daje możliwości docierania do aktualnych informacji na stronach WWW wszystkich mediów elektronicznych)

    ŻYCIE RELIGIJNE

    Parafia pw. „Najświętszego Serca Jezusa” w Biszczy

    Parafia, strona diecezji

    Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biszczy

    Kościół filialny pw. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny w Bukowinie

    Kościół pod wezwaniem Ofiarowania NMP w Bukowinie

    Kościół filialny, p.w. MB Siewnej w Wólce Biskiej

    Kościół w Bukowinie

    Kościół filialny pw. MB Wspomożenia Wiernych w Zyniach

    Cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki w Biszczy

    Nekropolia prawosławna w Biszczy

    Cmentarz rzymskokatolicki w Biszczy

    OŚWIATA

    Szkoły podstawowe w gminie Biszcza

    Samorządowy Zespół Szkolny w Biszczy im. Dzieci Zamojszczyzny

    Szkoła Podstawowa w Samorządowym Zespole Szkolnym im. Dzieci Zamojszczyzny w Biszczy

    Samorządowy Zespół Szkolny im. Dzieci Zamojszczyzny fb

    Samorządowa Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Goździe Lipińskim fb

    Szkoła Podstawowa w Bukowinie im. Hetmana Jana Zamoyskiego

    Mamy najlepszą szkołę w województwie!

    ORGANIZACJE I STOWARZYSZENIA

    STOWARZYSZENIE ORKIESTRY DĘTEJ „ZŁOTA NUTA” W BISZCZY

    Realizacja grantu- Stowarzyszenie Orkiestry Dętej ,,ZŁOTA NUTA” w Biszczy (strefa aktywnego wypoczynku)

    Koło Gospodyń Wiejskich w Bukowinie

    Koło Gospodyń Wiejskich Biszcza II

    Koło Gospodyń Wiejskich Gózd Lipiński. Zespół obrzędowo kabaretowy „Baby Goździeńskie”

    Koło Gospodyń Wiejskich Wólka Biska

    Stowarzyszenie na Rzecz Bukowiny

    Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Biskiej

    Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Biszczy

    Stowarzyszenie Wędkarskie „Sum”

    Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Biszczy

    Ochotnicza Straż Pożarna Biszcza I

    Ochotnicza Straż Pożarna w Biszczy I

    Biszcza. 90 lat OSP w Bukowinie

    Ochotnicza Straż Pożarna Biszcza II

    Ochotnicza Straż Pożarna w Biszczy II

    Ochotnicza Straż Pożarna Bukowina (lubelskie)

    Ochotnicza Straż Pożarna Gózd Lipiński

    OSP Gózd Lipiński

    Strażacy ochotnicy z Gozdu Lipińskiego świętowali 70-lecie

    Ochotnicza Straż Pożarna Wólka Biska

    SPÓŁDZIELNIA MIESZKANIOWA „ISKRA” W BISZCZY

    KULTURA

    Gminy Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Biszczy

    Biblioteka gminna (zakładka strony GOKSIR)

    Gminna Orkiestra Dęta w Biszczy

    Gminne zespoły dziecięce i młodzieżowe

    Warsztat Terapii Zajęciowej

    TURYSTYKA, HISTORIA

    WOJEWÓDZKA EWIDENCJA ZABYTKÓW – WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE ZABYTKI NIERUCHOME – POWIAT BIŁGORAJSKI, Gmina Biszcza

    „Budziarze w Ordynacji Zamojskiej – historia grupy społecznej warunkowanej środowiskowo” pdf

    Zapomniani budziarze

    Gmina Biszcza atrakcje turystyczne

    Informator turystyczny na stronie Gminy

    Akta gminy Biszcza

    Biszcza, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 240

    Biszcza, Lubelskie klimaty

    Turystyka w Gminie Biszcza

    Biszcza zalew

    Szlak Rowerowy im. Józefa Złotkiewicza

    Szlak im. Józefa Złotkiewicza

    Biszcza, zespół dworski

    Biszcza, tradycje grekokatolickie i prawosławne

    Suszka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 606

    Historia Zboru w Biszczy

    Mapa Ordynacji Zamojskiej

    Biszcza – informacje turystyczne

    Zalew Biszcza-Żary

    Zbiornik Wodny Biszcza-Żary

    Zbiornik Biszcza-Żary (dla wędkarzy)

    Biszcza – Kąpielisko Biszcza-Żary

    Ciekawe miejsca we wsi Biszcza i okolicy

    Pacyfikacje ludności w powiecie biłgorajskim

    DZIEJE POWIATU BIŁGORAJSKIEGO DO 1944 ROKU

    ST. JASTRZĘBSKI, LUDOBÓJSTWO NACJONALISTÓW UKRAIŃSKICH NA POLAKACH NA LUBELSZCZYŹNIE W LATACH 1939-1947, Wrocław 2007 pdf

    L. Siemion, Lipiec 1944 r. na Lubelszczyźnie, „Rocznik Lubelski” 7, 1964, s. 167-194 pdf

    Słownik historyczny miejscowości Zamojszczyzny pdf (autor W. Bondyra)

    BIULETYN GŁÓWNEJ KOMISJI BADANIA ZBRODNI NIEMIECKICH W POLSCE, Warszawa 1947 pdf

    Ks. Franciszek Janusz Mazurek

    Genowefa Tokarska

    Życiorys Wojewody, Genowefa Tokarska

    „Naturalnie Lubelskie” w Biszczy-Żarach

    Łowisko Biszcza – Żary

    Agroturystyka

    Plaża w Biszczy nad zalewem Biszcza-Żary

    Atrakcje zalewu Biszcza-Żary

    Muzeum Gminne w Biszczy (patrz też Izba pamięci prywatne muzeum militariów Antoniego Kurowskiego, dowódcy plutonu kawalerzystów im. 3 Pułku Ułanów Śląskich)

    Sport

    Klub Piłkarski LZS „Albatros” Biszcza

    Klub Piłkarski LZS „Albatros” w Biszczy

    BKS „Albatros” Biszcza

    BKS „Albatros”

    Wojskowy Klub Sportowy „Technik”

    Strzelnica Biszcza

    Uczniowski Klub Sportowy „Sprint” Biszcza

    Boiska sportowe w Biszczy

    Kąpielisko Zalew Biszcza – Żary

    Sport wodny w Biszczy

    FILMY

    Liczne filmiki znaleźć na można na stronach WWW lub Fb instytucji gminnych, zwłaszcza Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Biszczy (np. Piękna Gmina Biszcza…. ). Źródłem ich pozyskiwania mogą też być Fb lokalnych stowarzyszeń (np. licznych i aktywnych Kół Gospodyń Wiejskich czy Ochotniczych Straży Pożarnych, OSP). Ciekawa jest relacja z jubileuszu 20-lecia KS Albatros.

    Łatwe możliwości docierania do nich daje oczywiście kanał Yuotube, wystarczy wpisać nazwę gminy, wchodzących w jej skład wsi lub stowarzyszeń (mogą to być też nazwy znanych miejscowych wydarzeń cyklicznych, np. „Dzień Miodu i Pieroga” – dostępne są relacje z l. 2009, 2011, 2014, 2015, 2017, 2019). Niezwykle liczna grupa filmików dotyczy lub powstawała nad miejscowym zalewem, których autorami są zwykle wczasowicze , ale też np. wędkarze .

    Nazwa, przynależność administracyjna

    W XVI i XVII w. wieś nazywana była Bieszcza. W 1515 r. zapisano ją jako Byscze, zaś w 1589 i jeszcze w 1674 r. jako Biescza [ŹD XVIII, 24, 139; Rejestr z. przem. 1674, 82]. Tak też nazywano ją w inwentarzach ordynackich z 1647 i 1650 r. [APL AOZ 5, s. 4; AOZ 55, s. 57]. Dopiero od drugiej połowy XVIII stulecia, począwszy od inwentarza z 1779 r., wieś regularnie zapisywana była już jako Biszcza [APL AOZ 869, s. 2; 1468, k. 14v].

    Istnieją różne teorie co do genezy nazwy wsi, zdaje się raczej pochodzenia ruskiego. Według Stanisława Rosponda miałaby ona rzekomo wywodzić się od praindoeuropejskiego członu „bes” lub „bos” oznaczającego rzekę o jasnych, błyszczących wodach, nad którą miała powstać miejscowość. Stefan Warchoł podaje natomiast, iż mogła mieć charakter dzierżawczy od przezwiska „Biesek” lub „Bieszek” dotyczącego zasadźcy wsi, znanego z diabelskiej, złej natury [Rospond1984, 117; Gałka-Kańska 1995, 12-13]. Z kolei W. Makarski [1999, 36] nazwę wsi wywodzi od nazwy fizjograficznej, oznaczającej miejsce odludne, nieprzyjazne.

    W XVI-XVIII w. wieś Biszcza położona była w staropolskim powiecie przeworskim ziemi przemyskiej, a ta z kolei należała do województwa ruskiego. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. znalazła się pod zaborem austriackim. W krótkim czasie kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną. Początkowo, w latach 1773–1775, znajdowała się w okręgu ulanowskim cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). W 1775 r. władze austriackie dokonały  reorganizacji struktur administracyjnych i Biszcza znalazła się na obszarze okręgu tomaszowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu).

    Okolice Biszczy. Fot. Ruta Borysiuk

    Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem Biszcza, wchodząc w skład okręgu tomaszowskiego, znalazła się na terytorium cyrkułu zamojskiego. Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej omawiana wieś znalazła się od 1810 r. w gminie dominialnej Biszcza w powiecie tarnogrodzkim departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. została objęta władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Została utworzona nowa gmina Biszcza łącząca w sobie funkcje administracyjne i samorządowe [Osiński 2006, 48–49, 68, 78; idem, 2020, 33]. Od 13 stycznia 1867 r. znalazła się na terenie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Biszcza, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego wieś ta (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder 1977, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Biszcza weszła w skład gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś wraz z folwarkiem weszły w skład Gromady Biszcza będącej elementem składowym Gminy Biszcza [„LDW” 1933, nr 22, s. 361; 1935, nr 30, s. 475]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowała się na terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Biszcza – 5 października 1954 r. Miejscowość znalazła się w granicach Gromady Biszcza [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 59]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu biłgorajskiego, znalazła się w granicach województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu Biszcza znajduje się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

    Mikrotoponimia

    W inwentarzach z 1647 i 1650 r. pojawia się wzmianka o niedawno powstałym przysiółku Kopytek alias Kopytnik [APL AOZ 5, k. 5v-6], zaś w rejestrze podatkowym z 1674 r. zapisany został Kawęczyn jako przysiółek Biszczy [Rejestr z. przem. 1674, 82]. Jako taki zapisano go w inwentarzach ordynackich z 1779 i 1783 r., natomiast w 1785 r. Kawęczyn figuruje jako odrębna wieś Kawęczyn Biscki [Budzyński 1983, 82; Stworzyński 1834, 25-26, 200], tak nazywany dla odróżnienia go od szczebrzeszyńskiego Kawęczyna. Austriacki spis podatkowy z 1785 r. wymienia inny przysiółek o nazwie Kopytek, a także dworzyska młyńskie i budziarskie Bystrzańskie, Kopczaki i Pawęzkowe, których nazwy są związane z konkretnymi rodzinami [Budzyński 1983, 82]. Dworzysko młyńskie Pawęzkowe lub Powęzki wzmiankowano już w 1647 r [APL AOZ 5, k. 6v-7].

    Po 1864 r. włościanie korzystali z serwitutów z okolicznych lasów o nazwach: Pęk, Hajduk, Dąbrowa, Roguźnianka, Radochy, Korlin, Olszynki, Goszczyn, Suszka, Baba, Uchodów, Muszyniec, Lipińskie Górki, Brzozowiec, Borowiec, Turowy Bór i Naklik.

    Antroponimia

    Grunty w osadzie pod koniec lat 40. XIX w. były użytkowane przez włościan noszących następujące nazwiska: Bialik, Bałaj, Baran, Bartosiewicz, Bednarz, Bialik, Bielik, Blicharz, Borowiec, Bosko, Bugdoli, Buła, Byryk, Bystrzański, Choma, Cyc, Czarabura, Czerwiński, Czop, Czuchra, Czupko, Dyczko, Fieduna, Fil, Giecko, Gircza, Gładosz, Grabek, Grela, Hułas, Gumiella, Jaceczko, Jareczko, Kekiela, Klucha, Kłało, Kmieć, Kniaź, Kobel, Kołodziej, Kotłasiew, Kotyło, Kozak, Kozieł, Kozlik, Kozłowicz, Krasny, Kucharz, Kulik, Kułtak, Kurowski, Kuryła, Kusmierz, Kusyk, Laszko, Lekań, Leus, Łaba, Łatko, Łochgień, Łogień, Maczoch, Maksymiec, Mały, Mantycki, Martysz, Melech, Mieńko, Mucha, Myc, Nosko, Padjak, Pałubski, Paruch, Paszko, Pawęzka, Perun, Petrykowski, Piecko, Piećko, Porucko, Posuch, Petryk, Raczyński, Remiszko, Romaniak, Rożko, Rączka, Rączka vel Fiut, Sadowy, Schab, Sęczynów, Skazko, Sołtys, Soroka, Stangret, Staszko, Surmacz, Szewc, Szuper, Szyszka, Ślusarz, Telekało, Tokarski, Wacyk, Wakuła, Waleczko, Waluda, Wardach, Wąs, Wilkos, Zamyłko, Zanoza, Zań, Zbyryt, Zilbercwejg, Żemyłko, Żur i Żyła [APL, AOZ, sygn. 3081].

    Na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw stali sie chłopi noszący następujące nazwiska: Balik (2 właścicieli), Bałaj, Baran (2), Bartosiewicz, Bednarz (3), Bialik (3), Bielik, Blicharz (3), Borowiec (4), Bosko (2), Buła, Bystrzański (11), Choma, Cyc, Czarabura, Czerwiński, Czop (5), Czuchra, Czupko (5), Dyczko (2), Fieduna, Fiedzina (2), Fil (6), Giecko, Gircza (3), Gładosz, Grabek, Grela (3), Hułas (3), Gumela (2), Jaceczko (3), Jareczko, Kekiela, Klucha (8), Kłało, Kmieć, Kniaź (7), Kobel, Kołodziej (3), Kotłasiew, Kotyło, Kozak (4), Kozieł (3), Kozlik, Kozłowicz, Krasnyj, Kucharz (2), Kulik (3), Kułtak, Kurowski, Kuryła (2), Kusmierz, Kusyk (4), Laszko (4), Lekań (5), Leus (2), Łaba (10), Łatko, Łochgień, Łogień, Maczoch, Maksymiec, Małyj, Mantycki (2), Martysz, Melech, Mieńko (5), Mucha (4), Mura (4), Myc (3), Nosko, Padiak (5), Pałubski (2), Paruch, Paszko, Pawęzka (2), Perun (8), Piecko, Piećko, Pietrik (2), Porucko (2), Posuch (4), Raczyński (2), Remiszko, Romaniak, Rożko (2), Rączka (7), Rączka vel Fiut, Sadowy (9), Schab (3), Sęczynów, Skazko (7), Sołtys (3), Soroka, Stangret, Staszko, Surmacz (3), Szewc, Szuper, Szyszka, Ślusarz, Telekało (2), Wacyk (2), Wakuła (2), Waleczko, Wałuda (4), Wardach (2), Wąs (4), Wilkos, Zamyłko, Zanoza (3), Zan (3), Zbirit, Zilbercwejg (3), Żemyłko (5), Żur i Żyła (4).

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie prowadzonych w roku 1985 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 14 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

    Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały pozostawiła społeczność ze środkowej i późnej fazy neolitu (kultura: pucharów lejkowatych? ceramiki sznurowej?), następnie z wczesnej epoki brązu (m.in. kultura trzciniecka), najmłodsze ludność z wczesnego średniowiecza (m.in. VIII-IX w.). Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 95-82; także Taras 1995, 218].

    Ponadto z rejonu Kamiennej Góry pochodzą dwa topory kamienne (jeden zachowany fragmentarycznie) – nieokreślone chronologicznie [zbiory dawnej szkoły podstawowej w Biszczy; archiwum J. Libery].

    Natomiast na postawie analizy NMT zlokalizowano kopiec (o średnicy blisko 12 m) położony w kompleksie leśnym Borowiec – nieokreślony chronologicznie [Koman i in. 2021, 34; Mączka 2023, ryc. 2: b].

    Niedatowany kopiec ziemny na tle NMT [Mączka 2023, ryc. 2: b].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Wieś Biszcza została w źródłach po raz pierwszy wymieniona w rejestrze poborowym z 1515 r. [ŹD XVIII, 139]. Mogła powstać niedługo wcześniej, w końcu XV lub, co bardziej prawdopodobne, w początkach XVI stulecia, o czym świadczyłoby jeszcze słabe zorganizowanie wsi, tylko z łanami osiadłymi, a jeszcze bez innych obiektów o charakterze gospodarczym.

    Właściciele i zarządcy

    Wieś do 1588 r. była własnością królewską. Należała do niegrodowego starostwa krzeszowskiego, wraz ze starostwami leżajskim i zamechskim ustanowionego na rozległych terenach dawnej włości krzeszowskiej, odebranej około 1439 r. rodowi Kustrów. Starostą krzeszowskim w latach 1506-1509 był podskarbi koronny Jakub Szydłowiecki [PSB 49, 548]. Prawdopodobnie drogą cesji po jego śmierci starostwo przeszło na jego starszą córkę Barbarę i jej męża Spytka Jana Tarnowskiego (zm. 1553), także późniejszego podskarbiego, choć ten jako starosta wymieniany był dopiero w 1520 r., gdy król Zygmunt Stary dług 3.000 ówczesnych złotych zapisał mu na dobrach krzeszowskich. Barbara Tarnowska przeżyła swego męża i dzierżyła królewszczyznę dożywotnio, ale faktycznie już od 1544 r. zarządzał starostwem ich syn Stanisław Spytek, wojewoda sandomierski. To on w 1567 r. założył tu miasto Tarnogród [PSB 52, 524, 526]. W rok później starostwo krzeszowskie przejął jego syn Stanisław, kasztelan sandomierski. Ten, z powodu uczestnictwa w zbrojnym zajeździe na Tarnów i próby bezprawnego zagarnięcia dóbr swej ciotki Zofii Ostrogskiej, już w 1570 r. utracił królewszczyznę decyzją królewską, choć nie pogodził się z tym i jeszcze przez wiele lat procesował się z następnymi posesorami [PSB 52, 526, 530].

    W 1570 r. starostą krzeszowskim z nadania królewskiego został kasztelan sandomierski Hieronim Ossoliński, a po nim w sześć lat później syn Marcin, rotmistrz królewski. Po śmierci tego ostatniego, w grudniu 1580 r. konsens (aprobatę) królewską na wykupienie od spadkobierców praw do tej królewszczyzny za 3.000 zł otrzymał kanclerz Jan Zamoyski [Chłapowski 2017, 218-219]. Za zgodą sejmu, w 1588 r. nowy król Zygmunt III Waza darował mu starostwa krzeszowskie oraz zamechskie w dziedziczne władanie i w roku następnym dobra te weszły w skład właśnie utworzonej Ordynacji Zamojskiej [Tarnawski 1935, 93]. Odtąd Biszcza przynależała do dóbr ordynackich przez następne stulecia.

    Biszcza na mapie von Miega z 1779-1783 – Galizien und Lodomerien (1779–1783) – First Military Survey Arcanum Maps.

    Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty w Biszczy nadal należały do Ordynacji Zamojskiej (za wyjątkiem tych będących beneficjum miejscowej cerkwi unickiej). Część z nich (w postaci folwarków) była oddawana w dzierżawę. Pozostałe były użytkowane przez włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Zamoyskich byli zobligowani do odrabiania pańszczyzny i płacenia czynszu.

    W Biszczy funkcjonował folwark należący do Ordynacji. Był on wydzierżawiany w ręce osób prywatnych np. od początku lat 60. XIX jego arendatorem był Aleksander Wilson Campbell wraz ze swoją małżonką Marią Józefą de domo Sotowska [APL, KGubL, sygn. 927, k. 1; ASCPRK w Puszczy Solskiej, sygn. 10, s. 248].

    Jednym z posiadaczy gruntów była również parafia unicka w Biszczy. Dysponowała ona majątkiem o powierzchni około 105 mórg ziemi. W 1875 r. grunty stały się własnością miejscowej parafii prawosławnej, która dysponowała nimi do pierwszych dni niepodległej Polski. Podjęto wtedy decyzję o przejęciu przez skarb państwa wszystkich tzw. popówek. Część areału została przydzielona nowo powstałej parafii rzymskokatolickiej w Biszczy w 1919 r., zaś pozostałe kilkadziesiąt hektarów zostało przekazane na potrzeby reformy rolnej. [APL, KPCh, KV, sygn. 114, s. 15; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4].

    W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 1 lutego 1868 r. doszło do powstania w Biszczy 289 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów (6119 mórg i 18 prętów, w tym 5862 morgi i 32 prętów stanowiły użytki rolne) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału Ordynacji. Ówczesny ordynat za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 35631,5 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 3 do 22 mórg ziemi, stali się miejscowi włościanie. Mogli oni także korzystać ze wspólnego pastwiska o powierzchni 740 mórg i 288 prętów przeznaczonego tylko dla gospodarzy z tej wsi. Ponadto mieli do dyspozycji, wspólnie z mieszkańcami Żar pastwisko o powierzchni 307 mórg i 283 prętów oraz wspólnie z mieszkańcami Wólki Biskiej pastwisko o powierzchni 107 mórg i 182 prętów. Dodatkowo włościanie z Biszczy uzyskali możliwość wykorzystywania serwitutu leśnego . 29 października 1928 r. włościanie za rezygnację z serwitutów leśnych otrzymali 1440,24 ha gruntów (w tym 972,51 ha lasu, 418,27 gruntów ornych itd.) [APL, ZTL, sygn. 131; sygn. 3569].

    Późną wiosną 1915 r. część mieszkańców wyznania prawosławnego opuściła swoje gospodarstwa udając się z dobytkiem ruchomym na uchodźstwo w głąb Rosji. Z tego powodu przeszło połowa gruntów leżała odłogiem. Austro-węgierskie władz okupacyjne zaleciły tymczasowe przejęcie tych gruntów przez okolicznych włościan w charakterze dzierżaw. Należy dodać, że niektórzy mieszkańcy Biszczy nie zdołali wrócić do swojego miejsca zamieszkania. Ich kwestie własnościowe zaczęto regulować dopiero w 1938 r. [APL, UWL, Wydział Ogólny, sygn. 448]. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Biszczy odnotowano istnienie 516 domostw [APLOK, ABG, sygn. 78, s. 1–27]. Po deportowaniu ludności ukraińskiej w głąb Związku Sowieckiego ich własność w postaci gospodarstw rolnych (przeszło 108 gospodarstw) została przejęta przez skarb państwa. Część z nich została powierzona osadnikom narodowości polskiej, zaś z pozostałej, nie rozdysponowanej części areału zostało zorganizowane Państwowe Gospodarstwo Rolne w Biszczy. W 1945 r. odnotowano 511 gospodarstw rolnych [APLOK, AGB, sygn. 110; sygn. 151, k. 1–21v].

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Od samego początku istnienia wsi, wśród jej mieszkańców liczebnie zdecydowanie przeważali Rusini, będący wyznawcami prawosławia, a póżniej (przed 1662 r.) grekokatolicyzmu. W inwentarzu z 1704 r. jest mowa o tym, że katoliccy „włościanie z Bukowiny ponabywali wiele pół i gruntów w Biszczy”, aczkolwiek ich liczebność była niewielka. Wedle spisu z 1785 r. na ogólną liczbę 2.253 osób było aż 2.083 unitów i tylko 130 katolików. Wówczas parafia unicka obejmowała wsie Biszczę, Kawęczyn i Wólką Biską [Stworzyński 1834, 113; Budzyński 1993, 82].

    Kościół rzymskokatolicki

    Miejscowa nieliczna społeczność katolików przynależała do parafii Tarnogród. W 1785 r. było 130 osób wyznania rzymskokatolickiego, zaś w 1817 r. ich liczba nieznacznie wzrosła do 189 osób [Budzyński 1993, 82; AAL AKL, sygn. Rep. 60 A204, k. 96].

    Wierni Kościoła rzymskokatolickiego w Biszczy przynależeli od początku XIX w. do parafii w Tarnogrodzie (kościół pw. Przemienienia Pańskiego, odpust parafialny odbywał się 6 sierpnia) wchodzącej w skład dekanatu tarnogrodzkiego diecezji lubelskiej (od 1818 r.). Kościół w Tarnogrodzie był ich świątynią parafialną, jednak najbliższym miejscem, gdzie odprawiano nabożeństwa była kaplica w Bukowinie pw. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny. Posiadała ona status świątyni filialnej. W 1860 r. odnotowano w Biszczy 224 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego, co stanowiło około 12% całej populacji tej miejscowości. Na początku drugiej połowy lat 60. XIX w., w związku z reorganizacją administracji Kościoła rzymskokatolickiego w Królestwie Polskim, parafia Tarnogród znalazła się w granicach dekanatu biłgorajskiego. Taki stan rzeczy przetrwał do końca 1918 r. Na początku XX w. w Biszczy zamieszkiwało 391 osób tego wyznania, co również dawało około 12% udział w grupie mieszkańców tej miejscowości. Katolikom posługę kapłańską świadczyli proboszczowie i administratorzy parafii w Tarnogrodzie: Gaspar Grochowski (1598–1611), Błażej Zaremba (1611–1625), Melchior Stefanides (1625–1630), Andrzej Kłopocki (1631–1658), Andrzej Abrek (1659–1672), Stanisław Wyżycki (1699–1708), Wawrzyniec Sikorski (1708–1715), Tomasz Ormiński (1715–1725), Maciej Pawłowicz (1725–1739), Walenty Józef Paczoski (1739–1749), Józef Łysakowski (1749–1764), Paweł Łosiecki (1765–1768), Baltazar Dulewski (1768–1796), Józef Titzler (1797–1816), Józef Słomkowski (1817–1837), Kajetan Strasz (1837–1847), Ignacy Chwalewski (1847–1852), Jan Pawełkiewicz (1852–1856), Marcin Stefański (1856–1869), Ignacy Siekierzyński (1870–1872), Konstanty Polaczek (1872–1889), Edmund Bogusławski (1889–1899), Bronisław Malinowski (1899–1920) oraz księża wikariusze m.in. Rafał Rejman, Władysław Jacniacki, Edward Dąbkowski [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 VI 83, k. 6–6v, 9; sygn. Rep. 60 IVb 219; APL, AOZ, sygn. 3414; KWLiRGL, sygn. 1.2/413; sygn. 2.3/1457; sygn. 2.3/1458; sygn. 2.3/1459; Spravochnaya, 14; Catalogus 1870, 20–21; Catalogus 1920, 194–195; Depczyński 1972, 127–207].

    W Biszczy niewielka murowana kaplica rzymskokatolicka pojawiła się w 1907 r. Pod koniec I wojny światowej zaczęła funkcjonować większa kaplica w Biszczy, ulokowana w budynku szkoły gminnej. Działała misja jezuicka z Krakowa reprezentowana przez kapłanów ks. Ignacego Melocha i ks. Dominika. Na przełomie lat 1918/1919 odnotowano w Biszczy 699 katolików. Tak duża liczba wiernych stała się podstawą do ubiegania się o uzyskanie własnej świątyni. 9 lutego 1919 r. na kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Jezusa została wyświęcona dotychczasowa cerkiew prawosławna pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. Nowa świątynia stała się kościołem filialnym parafii w Tarnogrodzie. 9 października 1919 r. została utworzona samodzielna parafia rzymskokatolicka w Biszczy działająca w strukturach dekanatu tarnogrodzkiego diecezji lubelskiej. W zakresie jurysdykcji proboszczów z Biszczy znaleźli się katolicy z następujących miejscowości: Biszcza, Borki, Budziarze, Bukowina, Suszka, Wola Biska, Zynie i Żary. Pierwszym proboszczem został Edward Dąbkowski (dotychczasowy wikary parafii w Tarnogrodzie), który zajmował to stanowisko do listopada 1939 r. Parafia otrzymała uposażenie w postaci 19,33 ha gruntów należących przed 1919 r. najpierw do parafii unickiej a następnie prawosławnej. Liczba katolików stopniowo wzrastała, co było konsekwencją przyrostu demograficznego i konwersji z prawosławia. Największa liczba tych ostatnich miała miejsce w 1938 r., w czasie akcji burzenia cerkwi prawosławnych w województwie lubelskim. Przed wybuchem II wojny światowej na terenie parafii działały katolickie organizacje religijne: Bractwa Różańca Świętego, Stowarzyszenie Żywego Różańca, Trzeci Zakon św. Franciszka. W czasie okupacji niemieckiej nastąpił szereg zmian w organizacji życia religijnego katolików. Po odejściu ks. E. Dąbkowskiego proboszczem w Biszczy został kapłan z zakonu reformatów w Wieliczce ks. Piotr Brzyski. Przebywał w Biszczy do końca marca 1942 r. Za jego obecności władze niemieckie przekazały kościół społeczności prawosławnej. Został on przekształcony w cerkiew. Katolicy z Biszczy zostali zmuszeni do realizowania swoich potrzeb religijnych w kaplicy w Biszczy lub w kościele w Bukowinie. Proboszcz zachował do swojej dyspozycji połowę plebanii oraz 8 ha gruntów. Od kwietnia do lipca 1942 r. parafią krótko kierował ks. Józef Pyzrowski. W lipcu 1942 r. proboszczem mianowano ks. Edmunda Lorkiewicza, która przebywał na tym stanowisku do początku lipca 1943 r., do chwili wysiedlenia wraz z częścią wiernych do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Od lipca 1943 r. do końca lipca 1944 r. nie funkcjonowała parafia w Biszczy. Jej struktury zaczęto odtwarzać po zakończeniu okupacji niemieckiej. Do początku grudnia 1944 r. w Biszczy działał ks. Franciszek Surtel. Za jego następcy ks. Ludwika Brzyskiego (1944–1947) nastąpiło ponowne przekształcenie miejscowej cerkwi na kościół (luty 1945 r.). W 1947 r. parafię objął ks. Michał Popiel-Popielec i pozostał w niej do 1975 r. [AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4; AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 375; Catalogus 1920, 195–196; Spis kościołów 1939, 179–180; Gałka-Kańska 1995, 77–84; Leszczyński 2023, 73].

     

    Kościół greckokatolicki

    Chociaż dopiero w 1691 r. prawosławna diecezja przemyska, po długim oporze, przeszła na stronę unii brzeskiej, to grekokatolicka świątynia w Biszczy była wymieniona już w 1662 r. [Krochmal 2016, 193]. W wizytacji z 1765 r. wzmiankowano, iż była p.w. Opieki Najświętszej Marii Panny i należała do dekanatu tarnogrodzkiego [Kołbuk 1998, 268]. W 1808 r. tutejsza cerkiew parafialna znajdowała się w dość dobrym stanie, ale „potrzebującą powiększenia i pobicia, na co już materiał gotowy”. Przy drewnianej świątyni z dzwonnicą, krytych gontami, znajdowały się: „trupiarnia nowa, potrzebuje tylko podłogi, pieca i komina” oraz dwa cmentarze. Stara plebania (popostwo) była kryta strzechą, a stały przy niej dwie stodoły, obórka, chlewiki i spichlerzyk. Pod słomą była też nowa wikarówka, drewniana i podmurowana [BN BOZ 2019, k. 5]. 

    Cerkiew unicka w Biszczy na przełomie XVIII i XIX w. była zarządzana m.in. przez parocha Mikołaja Kicowskiego. Istniejąca w Biszczy cerkiew greckokatolicka znalazła się w 1810 r. w jurysdykcji biskupa unickiej diecezji chełmskiej. Jej proboszczami i administratorami w latach 1810–1875 byli następujący parochowie: Michał Bojarski, Onufry Bojarski, Demetry (Demetriusz) Zański i Bazyli Jasiński. Ich jurysdykcja jako proboszczów rozciągała się na wsie: Biszcza, Budziary, Bukowina, Suszka, Wólka Biska i Żary. Istniała tutaj również funkcja wikarego. Na tej posadzie byli zatrudnieni m.in. Grzegorz Bojarski, Piotr Podkowicz i Jozafat Furman. W Biszczy obecni byli również kooperatorzy. Tę grupę księży reprezentowali Mikołaj Szokalski i Grzegorz Bojarski. Oprócz osób udzielających posług kapłańskich istniało również stanowisko psalmisty (diaka). W latach 60. XIX w. na tym etacie pracował Jerzy Dechnik. Funkcję starosty cerkiewnego pełnił m.in. Michał Zań. W pierwszej połowie XIX w. cerkiew unicka była drewniana i kryta gontem. Została zbudowana jeszcze w XVIII w. Zachowane źródła wskazują na to, że już w połowie lat 50. XIX w. wymagała remontu. Stosowne prace remontowo-budowlane (wzniesiono nowe budynki gospodarcze) zostały zakończone w 1861 r. Mogła ona pomieścić jedynie do 325 osób. Parafia pod koniec 1865 r. liczyła 2339 wiernych, dlatego też zezwolono na przeprowadzenie gruntownego remontu. Nastąpiło to w latach 1869–1871 [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 131; dieło 132; APL, AOZ, sygn. 4059; sygn. 4060; sygn. 4255; ChKGK, sygn. 710; Sęczyk 2022, 303, 424, 609–610, 710].

    Kościół prawosławny

    Drewniana cerkiew prawosławna w Biszczy zapewne została wzniesiona niedługo po 1515 r., a została wymieniona jako istniejąca w 1582 i 1591 r. Była uposażona gruntem ¼ łana roli [ŹD XVIII, 24; Stworzyński 1834, 112-113]. W końcu XVII w. stała się świątynią grekokatolicką.

    W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Ostatni proboszcz parafii unickiej Bazyli Jasiński stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej (1875–1878). W 1876 r. w Biszczy zamieszkiwały 1862 osoby wyznania prawosławnego. Kolejne lata przynosiły stopniowy wzrost społeczności parafialnej. W 1911 r. została ukończona budowa nowej murowanej cerkwi pw. Opieki Najświętszej Marii Panny.

    Cerkiew w Biszczy, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa . Fot. Krzysztof Latawiec

    Zdecydowano się na pozostawienie starej drewnianej cerkwi (pochodzącej z 1643 r. i wielokrotnie remontowanej), w której zaprzestano odprawiać nabożeństwa. Została ona rozebrana w 1919 r. z powodu złego stanu technicznego. W latach 1886–1887 wyremontowano plebanię i wzniesiono budynki gospodarcze niezbędne dla proboszcza oraz wikariusza. Parafia była uposażona gruntami o powierzchni 112 mórg i 297 prętów. Opiekę duchowną nad wiernymi cerkwi prawosławnej w Biszczy sprawowali proboszczowie: Konstanty Aleksiejewicz (1878–1890), Ignacy Chojnacki (1890) i Michał Ochotski (1890–1914) oraz wikariusze: Leon Lewicki, Aleksy Prokopczuk, Mikołaj Wyszywaniuk, Jan Czyżewski, Cyryl Iskrzycki, Jan Drozd, Włodzimierz Kozłow, Bazyli Kraszkiewicz, Bazyli Marytyniec, Emilian Michajłowski, Włodzimierz Matwiejczuk, Aleksander Nikolin, Stefan Nowosielski, Walerian Pawłowski, Stefan Szyszkowski, Jan Turiański, Włodzimierz Wieżański, Eugeniusz Żołtowski i Jan Żypowski. Funkcje psalmistów w cerkwi w Biszczy sprawowali m.in. Jerzy Dechnik, Jan Kupicz, Jerzy Martysz, Mikołaj Rożański, Aleksander Sobucki,

    W sierpniu 1914 r. obszar Biszczy został zajęty przez wojska austro-węgierskie. Miejscowy proboszcz parafii prawosławnej Michał Ochotski dostał się do niewoli. Jego obowiązki przejął wkrótce wikary W. Matwiejczuk. Część wiernych Kościoła prawosławnego z Biszczy wraz ze wspomnianym wikarym późną wiosną 1915 r. udała się na uchodźstwo w głąb Rosji [AAN, MWRiOP, w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, ChWDKP, sygn. 408; KPCh, sygn. 181, k. 1–5; sygn. 392, k. 17, 21–23; sygn. 782; KPCh, KV, sygn. 62, k. 40v–41; sygn. 114, s. 16–19; sygn. 126, s. 16–19; sygn. 132, k. 68v–69; sygn. 138, k. 13v–14; sygn. 145, k. 10v–11; sygn. 149, k. 10v–11; sygn. 151, k. 16v–17; sygn. 380, k. 76v–77; UWL, WSP, sygn. 1497, s. 26–27; KGubCh, sygn. 348; APZ, ASCPP w Biszczy, sygn. 1–37; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4, k. 2–2v].

    Część prawosławnych, którzy pozostali w Biszczy w czasie okupacji austro-węgierskiej przez większość czasu jej trwania, była pozbawiona stałego proboszcza w miejscowej parafii. Dopiero wiosną 1918 r. pojawił się kapłan prawosławny, który po ogłoszeniu przez Polskę niepodległości wyjechał do Kijowa. Prawosławni mieszkańcy Biszczy zostali ponownie pozbawieni opieki duchownej. W dodatku 9 lutego 1919 r. utracili swoją cerkiew parafialną, która została wyświęcona na kościół rzymskokatolicki. 1 sierpnia 1919 r. została utworzona w Biszczy filia parafii prawosławnej w Tarnogrodzie. Miejscowi prawosławni zostali zmuszeni do stworzenia prowizorycznej cerkwi w jednej z prywatnych stodół. Z powodu braku odpowiedniego budynku dla zlokalizowania nowej cerkwi władze polskie wydały decyzję o przeniesieniu filii parafii prawosławnej z Biszczy do Potoku Górnego. Do końca lat 20. XX w. prawosławni mieszkańcy Biszczy walczyli o zwrot utraconej świątyni. Ostatecznie udało się na początku lat 30. XX w. w Biszczy uzyskać zgodę na otwarcie domu modlitewnego. Był wykorzystywany przez kilka lat. Opiekę duchowną w Biszczy sprawowali w latach 30. XX w. następujący księża: Zrol, Mikołaj Zakidalski, Anatol Klucz. Funkcję starosty cerkiewnego pełnił Aleksy Kozioł. Na fali akcji niszczenia cerkwi prawosławnych na terenie województwa lubelskiego, dom modlitewny został rozebrany w dniach 28–29 czerwca 1938 r. Kilka dni później (9 lipca) ks. A. Klucz został nawet zatrzymany za nielegalne sprawowanie obowiązków proboszczowskich i obłożony karą finansową. W czasie okupacji hitlerowskich Niemiec kościół rzymskokatolicki (świątynia będąca od 1911 r. do 9 lutego 1919 r. w posiadaniu prawosławnych) został zwrócony społeczności prawosławnej (23 listopada 1940 r.). Było to równoznaczne również z reaktywowaniem samodzielnej parafii prawosławnej w Biszczy, która funkcjonowała do lutego 1945 r. Na terenie parafii funkcjonowało bractwo prawosławne skupiające w 1942 ok. 100 członków. Kres funkcjonowania parafii prawosławnej w Biszczy nastąpił z chwilą deportacji ludności prawosławnej narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego na przełomie lat 1944/1945. Nieliczni pozostali wyznawcy prawosławia stali się członkami społeczności parafialnej w Tarnogrodzie [AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AAL, AWMP, sygn. M 384; APL, SPZ, sygn. 55, s. 159; UWL, WSP, sygn. 643, s. 208; sygn. 658; „Кракiвськi Вiстi” 1941, 1–2, 13; Kiryłowicz 2012, 51].

    Ludność ukraińska od 1928 r. posiadała własną organizację społeczną. W Biszczy został założony oddział ukraińskiej organizacji „Ridna Chata” [Małek 2011, 109].

    Wyznanie mojżeszowe

    W spisie z 1785 r. w Biszczy i Woli Biskiej wymieniano 40 Żydów [Budzyński 1993, 82]. Osoby wyznania mojżeszowego obecne były w Biszczy rownież w XIX w. i w pierwszej połowie XX stulecia. W pierwszych latach XX w. odnotowano 127 osób wyznania mojżeszowego. Spis powszechny z 1921 r. wykazał fakt pobytu 175 osób modlących się w synagodze. Aktywność Żydów na tym terenie była związana z ich działalnością handlową (m.in. Moszek Wajnryb) czy też oferowaniem różnego rodzaju usług. Utrzymywali się również z pracy najemnej (np. Boruch Ryczer). Również rolnictwo przynosiło środki utrzymania niektórym Żydom. Dzierżawili np. grunty od Ordynacji. Posiadali również gospodarstwa rolne. W lutym 1868 r. pełnoprawnym posiadaczami gospodarstw rolnych o powierzchni przeszło 21 mórg ziemi zostali Abraham Zilbercwejg, Icek Zilbercwejg i Josif Zilbercwejg. Trudnili się rolnictwem już w pierwszej połowie XIX w. i otrzymali te gospodarstwa w ramach realizacji reformy uwłaszczeniowej. Wszystkie osoby wyznania mojżeszowego przynależały do gminy wyznaniowej z siedzibą w Tarnogrodzie. Uiszczały składki, dzięki którym mógł funkcjonować tamtejszy dozór bóżniczy [APL, ZTL, sygn. 131, s. 7, 33; ASCOB w Tarnogrodzie, sygn. 1–5; APZ, ASCOB w Tarnogrodzie, sygn. 1–36; Spravochnaya, 14–15; Skorowidz, IV, 6]. Tuż przed wybuchem II wojny światowej właścicielami domostw w Biszczy były następujące osoby wyznania mojżeszowego: Szmul Edelsztajn, Moszko Gryszfeld, Josef Herbstman, Szmaja Herbstman, Nuchym Krygsner, Jankiel Kryksner, Mechel Kryksner, Abram Rozenberg, Hersz Rozenberg, Moszko Nuta Szuchmacher, Tauba Wachnachter, Chaim Wajdenbaum, Icek Wajdenbaum, Moszko Wajdenbaum, Abram Zylbercwejg, Moszko Zylbercwejg i Srul Zylbercwejg. Łącznie Biszczę zamieszkiwało wtedy 99 Żydów [APLOK, AGB, sygn. 78, s. 5, 7, 8, 10, 12, 16, 19, 21, 24, 26].

    Kościół ewangelicko-augsburski

    Na terenie Biszczy sporadycznie pojawiały się osoby wyznania protestanckiego. Jedną z nich był Aleksander Wilson Campbell, który dzierżawił miejscowy folwark. Obecny był na tym obszarze od początku lat 60. do początku lat 90. XIX w. [APL, ASCPRK w Puszczy Solskiej, sygn. 10, s. 248].

    Oświata

    Od 13 lutego 1868 r. zaczęła funkcjonować rządowa 1-klasowa unicka szkoła elementarna w Biszczy. Pełniła ona funkcję szkoły rządowej dla mieszkańców całej gminy. Do tej placówki oświatowej uczęszczały przede wszystkim dzieci wyznania unickiego a od 1875 r. wyznania prawosławnego. Funkcję nauczyciela sprawowali w niej pedagodzy posiadający przygotowanie zawodowe (m.in. Włodzimierz Doppelberg), jak i psalmiści miejscowej cerkwi (m.in. Jan Pankiewicz) [APL, ChWDKP, sygn. 951; KPCh, KV, sygn. 111, k. 63v–64v; sygn. 187, s. 18; sygn. 920, k. 46v–47v; APZ, ASCPP w Biszczy, sygn. 11, s. 134; sygn. 14, s. 12]. Szkoła uposażona była w przeszło 1 morgę ziemi, co dawało nauczycielom zatrudnionym w szkole elementarnej dodatkowee dochody [APL, ZTL, sygn. 131, s. 35]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Biszczy funkcjonowały 4 szkoły elementarne: 2-klasowa szkoła elementarna (nauczyciel Zachariasz Mokat), 1-klasowa szkoła elementarna nr 1, 1-klasowa szkoła elementarna nr 2 (nauczyciel Michał Pasternak), 1-klasowa szkoła elementarna nr 3 (nauczycielka Maria Ochotska) [APZ, ASCPP w Tarnogrodzie, sygn. 38, s. 8; Kholmskaya guberniya. 1914 god, 177]. Od 27 października 1902 r. w Biszczy funkcjonowała 1-klasowa żeńska szkoła cerkiewno-parafialna, zaś od 19 października 1905 r. kolejna 1-klasowa koedukacyjna szkoła cerkiewno-parafialna [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 18]. Wszystkie placówki oświatowe działające w Biszczy późną wiosną 1915 r. zostały ewakuowane w głąb Rosji. Jednak już wiosną 1916 r. zaczęła funkcjonować 1-klasowa koedukacyjna ludowa szkoła elementarna. Z nastaniem niepodległości Polski ta placówka oświatowa została przekształcona w publiczną 1-klasową szkołę powszechną w Biszczy. Przez cały okres międzywojenny podnoszono stopień organizacyjny szkoły przez 3-klasową, 5-klasową na 7-klasowej od września 1934 r. kończąc. W tym czasie w szkole pracowali m.in. następujący nauczyciele: Aniela Chojdak, Józef Chojdak, ks. Edward Dąbkowski, Antoni Korcz, Józef Maziarz, Franciszek Ojak, Zofia Wójcicka, Antonina Ziescher, Stanisława Ziescher, Prawdopodobnie w 1940 r. w Biszczy została otwarta 7-klasowa ukraińska szkoła powszechna. W 1942 r. uczęszczało do niej 301 uczniów i uczennic. Lekcji religii prawosławnej udzielał ks. Anatol Klucz proboszcz parafii Biszcza [AWMP, sygn. M 384; APL, C. i K. Komenda Powiatowa w Biłgoraju, sygn. 31, s. 40; APLOK, ISB, sygn. 15, s. 34–35; Gałka-Kańska 1995, 85–92].

    W okresie międzywojennym w Biszczy działało kółko teatralne. Również z inicjatywy dyrektora i nauczyciela szkoły powszechnej Józefa Maziarza została założona przy Ochotniczej Straży Pożarnej amatorska orkiestra dęta [Gałka-Kańska 1995, 93]. Rozwój oświaty nastąpił od września 1944 r. Podjęto walkę z analfabetyzmem organizując kursy dla dorosłych. W Biszczy utworzono zbiorczą szkołę podstawową o najwyższym stopniu organizacyjnym. W latach 50. XX w. pojawiły się w samej Biszczy nawet 2 szkoły podstawowe (nr 1 i nr 2) [APLOK, PPRNiUPB, sygn. 2881; sygn. 2896].

    Pod koniec lat 40. XX w. zaczęła działać w Biszczy świetlica gromadzka. Była ona prowadzona przez Gminną Spółdzielnię Samopomoc Chłopską [APLOK, AGB, sygn. 153, s. 40, 45].

    Samorządowy Zespół Szkolny im. Dzieci Zamojszczyzny w Biszczy. Fot. Ruta Borysiuk

    Demografia, gospodarka w dziejach

    Folwark w Biszczy istniał już w 1582 r. Był odnotowany w inwentarzach ordynackich z 1591, 1647, a także z 1721 i 1766 r. [Stworzyński 1834, 112-113]. Zwykle oddawany w dzierżawę osobom prywatnym, między innymi przed 1647 r. szlachcicowi Jakubowi Kossobudzkiemu (nieżyjącemu już w 1647 r.), w 1720 r. Janowi Rosnowskiemu, w 1754 r. niewymienionej z imienia (zapewne Brygidzie z Dybowskich) Gruszeckiej, pisarzowej ziemskiej chełmskiej, a w 1791 r. niejakiemu Gniewoszowi [Bondyra 1993, 19-20]. W inwentarzu z 1650 r. (w Archiwum Państwowym w Lublinie błędnie datowanym na 1647 rok) zapisano, iż funkcjonował przy nim dworek dzierżawców (wykazany już w 1616 r.), gorzelnia alias winiarnia, wołownia, obora, stodoła, chlewiki, a także ogród, sad i pastewniki. Za nim ku Tanwi rozciągały się grunty ordynackie, za czynszem wynajmowane pod zasiew tatarki i żyta ozimego okolicznym chłopom z Biszczy, Bukowiny, Gozdu i Lipin [APL AOZ 5, k. 1-2, 17].

    Położenie wsi sprzyjało funkcjonowaniu licznych młynów. W 1591 r. były to: młyn „na gaci” nad Tanwią o dwóch kołach z foluszem, młynek przed cerkwią na stawku o jednym kole, a także młyn o jednym kole „na Bradze” (Braze) na końcu wsi [Tarnawski 1935, 208; Stworzyński 1834, 113]. Funkcjonowały one w 1650 r., kiedy opisywano je odpowiednio jako: młyn Pawązki o dwóch kołach na Tanwi, drugi „nędzny młynek”, zwany Kurcin pod cerkwią nad stawkiem zarybionym, a trzeci „na Bradze” na stawie, którego „teraz nie masz, bo woda go wyrwała” [APL AOZ 5, k. 17]. W inwentarzu z 1766 r. wykazywano już pięć tutejszych młynów, bowiem oprócz już wymienionych dodano jeszcze należące do Borowców i Bystrzańskich, które w 1784 r. były już zużyte, a młynarzy z rolami młyńskimi zmuszono do płacenia czynszu od gruntów. Największy z młynów, Pawęzkowski alias Powązkowski w 1776 r. „zupełnie pogorzał” i odbudowano go w 1786 lub 1787 r. [Stworzyński 1834, 113].

    W rejestrze poborowym z 1589 r. w Biszczy odnotowano dwie karczmy po jednym łanie roli [ŹD XVIII, 24; Tarnawski 1935, 93]. Karczmarze byli zobowiązani do powozów (transportu) „gdzie im kazano”. Ponadto musieli brać z folwarku po sześć korcy zboża, płacąc po jednym złotym od korca, zemleć je i wyrobić z niego słód do piwa, zakupując też chmiel folwarczny. W 1650 r. istniały trzy tutejsze karczmy, a karczmarzami byli: bezimienny Panasik, Iwan Kozak i Anton Wacyk. Natomiast w 1791 r. odnotowano aż sześć karczem [APL AOZ 5, k. 4v; Stworzyński 1834, 113].

    Miejscowi chłopi trudnili się tradycyjnie uprawą roli, choć gleby tutejsze nie należały do nazbyt urodzajnych, bo protokół pomiarowy z 1787 r. określa je jako „gatunek ziemi jest piasek z ziemią popielatą zmieszany, sap zwany”. Wśród upraw jak zwykle dominowały zboża – żyto (głównie ozime) i owies. Ponadto uprawiano grykę i w mniejszym stopniu jęczmień, pszenicę, groch, len i proso. Chłopi podejmowali również zajęcia leśne, w 1582 i 1647 r. uiszczając dań miodową [APL AOZ 5, k. 4; Stworzyński 1834, 111].

    Wedle inwentarzy z 1647 i 1650 r. chłopi tutejsi byli zobowiązani do aż pięciu dni pańszczyzny w tygodniu, mając wolny od robocizny tylko wtorek jako dzień targowy. Każdy półłannik i ćwiertnik musiał zorać dziennie 24 zagony o sześciu skibach. Natomiast pańszczyzna w nowo założonych przysiółkach Kopytek i Ku Zyniowi była o połowę mniejsza i wynosiła dwa lub trzy dni w tygodniu. Komornicy tamtejsi mieli oddawać do dworu po jednej miarce kaszy manny [APL AOZ 5, k. 4-4v; Stworzyński 1834, 112]. Wieś w 1582 i 1650 r. należała do ordynackiego klucza księżpolskiego i dopiero w 1783 r. została odnotowana jako ośrodek odrębnego, małego klucza dóbr ordynackich, obejmującego Biszczę, Wólkę Biską i Kawęczyn [Orłowski 1963, 36].

    Chłopi tutejsi okazywali się być bardzo krnąbrni i niepokorni wobec wzrastającego ucisku pańszczyźnianego, za co zresztą byli srogo karani. Około roku 1720 chłop z Biszczy, Ignacy Sidor udał się w imieniu całej wsi do ordynata Tomasza Józefa Zamoyskiego z supliką, skarżąc się na nadużycia dzierżawcy Jana Rosnowskiego. Za ten śmiały czyn został po powrocie tak okrutnie pobity przez dzierżawcę, iż przed niechybną śmiercią uratowała go jedynie zbiorowa obrona współmieszkańców wsi. Przy tym Rosnowski zapowiedział chłopom, by „żaden nie ważył się suplikować do imć pana ordynata pod zabiciem kijami”. Taka sytuacja powodowała więc zbiegostwo tutejszych chłopów. Ówczesny ekonom ordynacki Zakrzewski komentował ten fakt w ten sposób: „ci wszyscy poddani poszli na Podole, nie z rozkoszy tylko z biedy, bo nie mogli wystarczyć jak płacić daremnej pańszczyzny tak i podróży [chodzi o obowiązek powozu czyli transportu towarów na duże odległości]„. Wobec tego administracja ordynacka opuszczone po zbiegach chałupy sprzedawała lub niszczyła. W roku 1754 ówczesna dzierżawczyni wsi, Gruszecka pisarzowa ziemska chełmska, zabrała chałupę po zbiegłym Pawle Oleszce i wypędziła z niej jego dzieci, a po Semku Fedzinie sprzedała chlew oraz cały jego zbiór żyta i pszenicy. Gdy Fedzina niespodziewanie powrócił do wsi, natychmiast osadzono go w dybach. Nie pozostało mu zatem nic innego, jak uciec z powrotem na Podole [Bondyra 1993, 19].

    Rejestr poborowy z 1589 r. wymienia w Biszczy 10 zagrodników oraz 10 komorników ubogich [ŹD XVIII, 24], zaś rejestry z 1628 i 1658 r. po 12 zagrodników i 12 komorników [Rejestr z. przem. 1628, 33; Rejestr z. przem. 1658, 32]. W 1674 r. z Biszczą uwzględniono także przysiółek Kawęczyn z łączną liczbą 58 poddanych obojga płci obrządku rzymskiego i ruskiego [Rejestr z. przem. 1674, 82]. W XVIII stuleciu wieś wyraźnie rozrosła się, bowiem według austriackiego spisu z 1785 r. w Biszczy z przysiółkiem Kopytek (Kawęczyn został wymieniony jako osobna wieś) oraz w Wólce Biskiej było łącznie aż 2.253 mieszkańców, w tym 130 katolików, 2.083 unitów oraz 40 Żydów [Budzyński 1993, 82].

    W 1827 r. w Biszczy istniało 308 domów, w których mieszkało 2223 osoby. Cztery dekady później (1864 r.) odnotowano 245 domostw i obecność 1477 osób. Na początku XX w. istniało 246 domów i zamieszkiwało 3291 osób. Oprócz tego na terenie folwarku przynależącym do Ordynacji przebywało 45 osób. W 1921 r. w czasie spisu powszechnego odnotowano 443 budynki mieszkalne i 1813 mieszkańców, zaś w folwarku 4 budynki mieszkalne i 60 osób. Zmniejszenie populacji w osadzie Biszcza było spowodowane udaniem się na uchodźstwo wielu prawosławnych mieszkańców latem 1915 r., którym nie udało się powrócić przed 1921 r. (lub w ogóle nie zdołali powrócić) z Rosji Sowieckiej [Tabella, I, 34; Spravochnaya, 14–15; Skorowidz, IV, 6; Osiński 2006, 78]. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Biszczy funkcjonowało 516 domostw. Pierwsze lata II wojny światowej również miały wpływ na obniżenie liczby mieszkańców. Spis przeprowadzony w marcu 1943 r. wykazał obecność 2152 mieszkańców [APLOK, AGB, sygn. 78, s. 1–27; Amtliches, 36]. W latach 1944–1948 nastąpiło zmniejszenie liczby ludności z powodu deportacji ludności wyznania prawosławnego i narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego, przeprowadzenia akcji „Wisła”, tak jak to miało miejsce w nieodległym Potoku Górnym [APLOK, AGPG, sygn. 1299, k. 41].

    Zauważalny był proces przeludnienia wsi. Ten fakt miał wpływ na zjawisko emigracji zarobkowej. Odbywała się ona przed I wojną światową głównie na teren Cesarstwa Niemieckiego oraz do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej [AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 435].

    U schyłku XVIII stulecia wśród upraw zbóż dominowały żyto (głównie ozime) i owies. Ponadto uprawiano grykę i w mniejszym stopniu jęczmień, pszenicę, groch, len i proso. Tego typu uprawy dominowały również w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. [APL, AOZ, sygn. 6391; sygn. 6393].

    W Biszczy oferowano różne usługi związane z rolnictwem. Na początku XX w. działały młyny: dwa wodne (jeden na terenie folwark Biszcza) i jeden napędzany siłą wiatru [Spravochnaya, 14–15]. Ten ostatni funkcjonował w okresie międzywojennym, zaś w czasie II wojny światowej został uszkodzony. Wtedy jego właścicielem był Michał Wardach [APLOK, AGB, sygn. 150, s. 5]. Funkcjonowały też placówki handlowe. Na początku XX w. był czynny państwowy sklep monopolowy [Spravochnaya, 14–15].

    Poza uprawą roli dominującą dziedziną była hodowla bydła rogatego (krów). Producenci mleka z Biszczy w 1931 r. doprowadzili do powstania Spółdzielni Mleczarskiej „Zgoda”, która funkcjonowała co najmniej przez jedną dekadę. Prawdopodobnie jej działalność została znacząco ograniczona przez okupanta niemieckiego w 1941 r. [APLOK, Spółdzielnia Mleczarska „Zgoda” w Biszczy, sygn. 1; sygn. 5–8; sygn. 18]. W 1945 r. mieszkańcy wystąpili o zaakceptowanie statutu Spółdzielni Mleczarskiej „Jedność” [APLOK, AGB, sygn. 150, k. 6].

    W 1945 r. na terenie wsi kuźnie posiadali Antoni Blicharz, Stanisław Kowalski, Michał Mura, Jan Wardach i Lucjan Wiatrowski. Działały dwie krupiarnie prowadzone przez Katarzynę Blicharz i Michała Rorata. Sklep spożywczy i galanteryjny prowadziła Spółdzielnia Spożywców [APLOK, AGB, sygn. 150, k. 2–4]. Lokalne potrzeby mieszkańców na budowlany materiał mineralny zaspokajała cegielnia prowadzona przez Bazylego Borowca. Zaczęła działać u schyłku 1930 r. Prawdopodobnie przetrwała do 1945 r. [APLOK, AGB, sygn. 150, k. 7].

    Ogromną rolę w wspieraniu finansowym działalności rolniczej odgrywała Gminna Kasa Oszczędnościowo-Pożyczkowa w Biszczy. Ta instytucja kredytowa od początku drugiej połowy lat 20. XX w. gwarantowała dostęp do stosunkowo taniego kredytu. Funkcjonowała w Biszczy co najmniej do 1942 r. [APLOK, Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa w Biszczy, sygn. 1; sygn. 5, sygn. 9].

    Zabytki i miejsca pamięci

    Kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biszczy. Fot. Ruta Borysiuk
    Kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Biszczy. Fot. Krzysztof Latawiec

    Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa został zbudowany w latach 1910–1911 jako cerkiew prawosławna pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. Twórcą projektu architektonicznego był inż. Koczorowski z Warszawy. Wzniesiona ze środków pochodzących z rosyjskiego skarbu państwa oraz ze środków prywatnych wiernych kościoła prawosławnego wchodzących w skład parafii Biszcza. Świątynia murowana w stylu bizantyńskim. Na zewnątrz została wyłożona kremową terakotą. Wewnętrzne wyposażenie świątyni pochodzi z okresu po 1944 r., co było spowodowane perturbacjami jakie spotykały tę świątynię chrześcijańską w latach 1915–1944 [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 15; KPCh, sygn. 1695; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4].

    Cmentarz prawosławny w Biszczy. Nekropolia, która powstała z chwilą złożenia pierwszych pochówków w XVII w. ludności wyznania greckokatolickiego. Służyła unitom do chwili likwidacji Kościoła greckokatolickiego w 1875 r. Następnie stała się cmentarzem prawosławnym. Na cmentarzu znajdują się najstarsze zachowane pochówki z pierwszej połowy XIX w. Nekropolia do dnia dzisiejszego służy społeczności prawosławnej [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 15–16; Latawiec, Własne badania terenowe na cmentarzu prawosławnym w Biszczy]

    Cmentarz rzymskokatolicki w Biszczy. Nekropolia powstała z chwilą utworzenia parafii rzymskokatolickiej w Biszczy w 1919 r. Najstarsze zachowane pochówki pochodzą z lat 1923–1924. Nekropolia czynna i służy lokalnej społeczności rzymskokatolickiej [Latawiec, Własne badania terenowe na cmentarzu rzymskokatolickim w Biszczy].

    Pomnik poświęcony J. Piłsudskiemu i żołnierzom poległym w 1920 r., na tle gmachu Urzędu Gminy. Fot. Ruta Borysiuk.
    Gmach Urzędu Gminy w Biszczy. Fot. Jarosław Buniowski

    Ważne wydarzenia

    W 1623 r. Biszcza i okoliczne tereny zostały spustoszone przez najazd tatarski. Według spisu strat, sporządzonego w następnym roku, ordyńcy zabili w Biszczy dwie osoby a sześć uprowadzili w jasyr. Zagarnęli także 21 koni, ale „nic nie spalono” [Gliwa 700]. Inwentarz klucza księżpolskiego z 1626 r. stwierdza, że w wyniku niedawnych klęsk wieś częściowo opustoszała: „Z przyczyny najazdu nieprzyjaciół koronnych [tj. Tatarów], powietrza morowego na ludzi, zarazy na bydło rogate i konie, tudzież nieurodzaju, wiele gruntów zupełnie opustoszało”. We wsi wówczas zostało jedynie trzech kmieci, sześciu zagrodników i 14 chałupników [Stworzyński 112]. Zniszczeń także dokonał następny atak, tym razem kozacko-tatarski z 1648 r. podczas powstania Chmielnickiego. Między innymi został zdewastowany tutejszy dwór, który już w dwa lata później był „po inkursji kozackiej nowo zbudowany” [Stworzyński 113]. Kolejny, wielki najazd tatarski w 1672 r. zrujnował część łanów uprawnych oraz chałup chłopskich, choć ocalały tutejsze młyn i karczma [Gliwa 2013, 897].

    Poważne skutki dla mieszkańców Biszczy miały obie wojny światowe. Późną wiosną 1915 r. spora część prawosławnych mieszkańców została przymusowo wysiedlona przez wojska rosyjskie. Namówiono (antyniemiecka i antyaustro-węgierska propaganda rosyjska) i zmuszono (przy użyciu sił wojskowych) do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania i udania się na uchodźstwo w głąb Rosji wielu mieszkańców. Z przymusowego pobytu w głębi Rosji nie wszyscy wrócili do Bukowiny, m.in. właściciele gospodarstw: Błażej Bartosiewicz, Anna Borowiec, Piotr Czubko, Michał Kniaź, Katarzyna Kozioł, Melania Ksiądz, Stefan Kulik, Jan Kusyk, Jan Lekan, Michał Maksymiec, Aleksy Martysz, Katarzyna Psiuk, Andrzej Remiśko, Stefan Stańko, Teodor Surmacz, Onufry Wąs, Anastazja Zbyryt i Stefan Żyła. Ów proces przyniósł poważne zmiany demograficzne i narodowościowo-wyznaniowe w społeczności Biszczy [APL, UWL, Wydział Ogólny, sygn. 448; Spravochnaya, 15; Skorowidz, IV, 6].

    Jeszcze większe konsekwencje dla społeczności Bukowiny miała II wojna światowa. Obszar wsi znalazł się na terytorium, które zostało poddane eksperymentowi osadniczemu prowadzonemu przez hitlerowskie niemieckie władze okupacyjne. Latem 1943 r. ludność wielu miejscowości na terenie gminy Biszcza poddano pacyfikacji.

    Tablica upamiętniająca pacyfikację Biszczy z 1943 r. Fot. Jarosław Buniowski

    W dodatku przymusowo wysiedlono nieliczną tutaj ludność narodowości polskiej (w ramach akcji „Werwolf”), która została skierowana do obozów koncentracyjnych i przejściowych. Część mieszkańców została zamordowana lub trafiła do Niemiec na roboty przymusowe [Skakuj 2022, 89–93]. Ludność narodowości polskiej w Biszczy w czasie okupacji hitlerowskiej kilkakrotnie stała się celem ataków oddziałów SS i wspomagających ich formacji policji ukraińskiej [Hitlerowski terror, 76; Jastrzębski 2007, 57–58]. Od sierpnia 1944 r. do lutego 1945 r. miały miejsce wysiedlenia z Biszczy na teren Związku Sowieckiego ludności wyznania prawosławnego i narodowości ukraińskiej.

    29 kwietnia 1945 r. miał miejsce atak żołnierzy oddziału por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” na posterunek Milicji Obywatelskiej w Biszczy.

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci