Wólka Biska

Patrz: Biszcza.

Po raz pierwszy została wymieniona w inwentarzu ordynackim z 1775 r. jako Wólka Bisicka [APL AOZ 1301, k. 7v], zaś w austriackim spisie podatkowym z 1785 r. jako Wólka Biscka [Budzyński 1993, 82]. Na mapie von Miega z 1779-1783 r. uwidoczniono wieś pod nazwą Wulka (Wólka). Stworzyński [1834, s. 79] podaje natomiast miano Wolica Biska.

Nazwa Wólka (Wola, Wolica) oznaczała wieś założoną na surowym korzeniu, czyli na pustej ziemi, z uwolnieniem na określoną ilość lat od wszelkich lub większości służb, powinności i czynszów dla właściciela [Gloger 1903, 4, 463]. Przymiotnik zaś wskazuje na ulokowanie miejscowości na gruntach wcześniej należących do sąsiedniej wsi Biszcza, stąd Wólka Biska.

Wólka Biska powstała w XVIII stuleciu i wraz z Biszczą położona była w powiecie przeworskim ziemi przemyskiej, a ta z kolei wchodziła w skład województwa ruskiego [Przyboś 1994, 190; Półćwiartek 2015-2020, 12]. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. wieś znalazła się pod zaborem austriackim. W krótkim czasie kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną. Początkowo, w latach 1773–1775, znajdowała się w okręgu ulanowskim cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). W 1775 r. władze austriackie dokonały  reorganizacji struktur administracyjnych i wieś znalazła się na obszarze okręgu tomaszowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem Wólka Biska wchodząc w skład okręgu tomaszowskiego znalazła się na terytorium cyrkułu zamojskiego. Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej Wólka Biska znalazła się od 1810 r. w gminie dominialnej Biszcza w powiecie tarnogrodzkim departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. osada została objęta władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej).

W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Została utworzona nowa Gmina Biszcza łącząca w sobie funkcje administracyjne i samorządowe, a w jej składzie znalazła się Wólka Biska [Osiński 2006, 48–49, 68, 78; idem, 2020, 33]. Od 13 stycznia 1867 r. funkcjonowała w obrębie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Wólka Biska, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego miejscowość (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder 1977, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości.

W pierwszych dniach wolności Wólka Biska weszła w skład Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). W dniu 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś wraz ze Żarami weszły w skład Gromady Wólka Biska będącej elementem składowym Gminy Biszcza [„LDW” 1933, nr 22, s. 361; 1935, nr 30, s. 475]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) miejscowość znajdowała się na terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Biszcza. 5 października 1954 r. wieś znalazła się w granicach Gromady Biszcza [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 59]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego i w jej granicach znalazła się Wólka Biska [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu biłgorajskiego, umieszczona została w granicach województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu Wólka Biska znajduje się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

W drugiej połowie XIX wieku chłopi mieli prawo użytkować lasy z obrębów: Pęk, Hajduk, Dąbrowa, Roguźnianka, Radochy, Korlin, Olszynki, Goszczyn, Suszka, Baba, Uchodów, Muszyniec, Lipińskie Górki, Brzozowiec, Borowiec, Turowy Bór i Naklik.

W 1775 r. uzytkownikami gospodarstw w tej wsi były osoby o nazwiskach: Bednart, Byryk, Giecko, Kostyra, Kudyn, Łaba, Łaszko, Mucha, Muciała, Pawęska, Rączka, Tedyrko, Zawada i Żrebin [APL AOZ 1301, k. 6v-7].

Pod koniec lat 40. XIX w. użytkownikami gospodarstw w Wólce Biskiej byli włościanie noszący następujące nazwiska: Baryła, Bialik, Bosko, Cis, Dandry, Fil, Jęczyna, Kic, Koba, Koperwas, Kotłaś, Kupczak, Kuśmierz, Laszko, Łaba, Melech, Mucha, Pawęzka, Piecko, Siećko, Szewc i Zawada [APL, AOZ, sygn. 3196].

Na podstawie ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. właścicielami gospodarstw we wsi stały sie rodziny noszące następujące nazwiska: Baryła, Bazan, Bednarczyk, Bednarz, Bialik, Bośko, Budzyński, Bylica, Cis (2 gospodarstwa), Ćwikła, Fil, Fusiarz (2), Garbacz, Herbstman, Kaniuch, Kic (2), Koba, Kobel (7), Kołodziej (4), Koperwas (2), Kulnianica (2), Kupczak (2), Kuśnierz, Leszko, Leus (2), Lipiec, Łaba, Martysz, Melech, Mucha, Pawęzka, Piećko (2), Pierścionek (2), Przytuła (2), Psiuk, Rembacz, Rożański, Sienczyna, Szewc (3), Szyszka, Świderski, Tutka, Zanoza, Zawada (2) i Żerebiec.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej właścicielami gospodarstw w Wólce Biskiej byli włościanie posiadający następujące nazwiska: Baryła (2 gospodarstwa), Bednarz, Bialik (3), Bielica, Bosko (3), Buca (2), Budzyński (2), Choma, Cis (2), Ćwikła, Dybiak, Falandysz, Fil (2), Garbacz, Grab (2), Goch, Golik, Grum, Hanaś, Herbstman, Jajak, Karp, Klucha, Koba (3), Kobel (5), Kołodziej (2), Komanowski, Kupczak (4), Kuśnierz (2), Kuśmierz (2), Kyc (2), Laszko, Leus (4), Lewkowicz, Lipiec, Łaba, Łazorko, Łebko, Maryniak (2), Mielech (2), Mura (3), Mucha (2), Pawęska (2), Piecko (3), Pieczonka (2), Pierścionek (2), Podpora, Powroźnik, Przytuła, Różański, Ryczko (2), Senczyna, Szewc (3), Tutka (2), Wołoszyn (2), Zawada (3), Zwolak, Żerebiec i Żyła (2) [APLOK, AGB, sygn. 57, k. 15–40].

Z badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1956 pochodzi pojedynczy ułamek naczynia z wczesnej epoki brązu [Machnik, Potocki 1959, 256].

Kolejne materiały uzyskane z 3 stanowisk pochodzą z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach AZP. Wśród zebranych pojedynczych zabytków krzemiennych znajduje się wyłącznie półsurowiec, którego wiek w dwóch przypadkach być może należy odnieść do mezolitu (brak afiliacji kulturowej). Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 94-82].

Ponadto z rejonu tej miejscowości pochodzi siekiera krzemienna z wczesnej epoki brązu – typowa dla ludności kultury mierzanowickiej [archiwum J. Libery].

Wólka Biska powstała nad rzeką Tanwią zapewne przed połową XVIII stulecia, ponieważ w inwentarzu ordynackim z 1775 r. została ukazana jako osada już rozwinięta, zamieszkała przez 27 gospodarzy [APL AOZ 1301, k. 6v-7v]. Wólka została tam uwzględniona jako odrębna wieś, aczkolwiek austriacki spis z 1785 r. traktuje ją jako przysiółek Biszczy [Budzyński 1993, 396]. Nazwiska gospodarzy w Wólce, wyszczególnione w inwentarzu z 1775 r. wskazują, iż osadnicy mogli wywodzić się z sąsiedniej Biszczy

Od początku swego istnienia Wólka Biska należała do utworzonej w 1589 r. Ordynacji Zamojskiej. W 1783 i 1800 r. wchodziła w skład ordynackiego klucza dóbr z ośrodkiem w Biszczy [Orłowski 1963, 36].

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Wólce Biskiej nadal należały wyłącznie do Ordynacji. Część z nich (w postaci folwarków) była oddawana w dzierżawę. Pozostałe ziemie były użytkowane przez włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Zamoyskich byli zobligowani do odrabiania pańszczyzny i płacenia czynszu. W Wólce Biskiej funkcjonował również folwark. Posiadał on niewielki areał, liczył zaledwie 25 ha ziemi. Był wielokrotnie wydzierżawiany w ręce prywatne. Został rozparcelowany na początku lat 30. XX w. [APL,AOZ, Plany, sygn. 526; Spravochnaya, 16].

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 9 stycznia 1868 r. doszło do powstania w Wólce Biskiej 69 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów (759 mórg i 232 prętów, w tym 675 morgi i 259 prętów stanowiły użytki rolne) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału Ordynacji. Ówczesny ordynat za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 5102,5 rubla. Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 1,5 do 18,5 morga ziemi, stali się włościanie. Posiadali oni możliwość korzystania ze wspólnego pastwiska o powierzchni 85 mórg i 47 prętów. Ponadto otrzymali prawo użytkowania wspólnych pastwisk (chłopi ze wsi Biszcza i Żary) o powierzchni 109 mórg i 202 prętów, z czego dla gospodarzy z Wólki Biskiej przypadało 14 mórg i 141 prętów. Włościanie z Wólki Biskiej posiadali także prawo eksploatacji serwitutów leśnych (pozyskiwanie materiału budowlanego i opału na gruntach Ordynacji ). 1 lutego 1927 r. ogłoszono rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na mocy którego 23 kwietnia 1930 r. właściciele gospodarstw z Wólki Biskiej za zrzeczenie się prawa do serwitutów otrzymali do podziału 130,48 ha gruntów (w tym 129,33 ha lasu) [APL, ZTL, sygn. 266].

W austriackim spisie podatkowym ludności z 1785 r. Wólka Biska została uwzględniona wspólnie z Biszczą i Kawęczynem [Budzyński 1993, 82], zatem nie posiadamy konkretnych danych o liczbie wyznawców rzymskokatolickich i greckokatolickich dla samej Wólki. Sądząc wszakże z imion i nazwisk ówczesnych nielicznych mieszkańców, możemy z pewną ostrożnością wysnuć wniosek, iż większość z nich stanowili Rusini i unici, podobnie jak w sąsiedniej Biszczy.

Kościół rzymskokatolicki

W okresie staropolskim miejscowi, nieliczni katolicy przynależeli do parafii rzymskokatolickiej w Potoku Górnym [Budzyński 1993, 82].

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego w Wólce Biskiej pojawili sie ponownie tuż przed wybuchem I wojny światowej, co mogło być związane z ogłoszeniem ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r. umożliwiającego dokonania konwersji z prawosławia na każde inne wyznanie. Rzymscy katolicy z Wólki Biskiej przynależeli do parafii w Tarnogrodzie (kościół pw. Przemienienia Pańskiego) wchodzącej w skład dekanatu biłgorajskiego diecezji lubelskiej. Kościół w Tarnogrodzie był ich świątynią parafialną. Biorąc pod uwagę odległość Wólki Biskiej od Tarnogrodu zapewne miejscowi katolicy częściej korzystali z kaplicy w Bukowinie pw. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny. Posiadała ona status świątyni filialnej w parafii Tarnogród. Posługę kapłańską pełnili dla nich proboszcz Bronisław Malinowski (1899–1920) oraz księża wikariusze Władysław Jacniacki i Edward Dąbkowski [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 VI 83, k. 6–6v, 9; sygn. Rep. 60 IVb 219; APL, AOZ, sygn. 3414; Catalogus 1911, 38–39; Catalogus 1920, 194–195; Depczyński 1970, 127–207].

Jesienią 1919 r. została utworzona samodzielna parafia rzymskokatolicka w Biszczy. Rzymscy katolicy z Wólki Biskiej zostali przyłączeni do nowej parafii, której kościołem parafialnym pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa stała się była cerkiew prawosławna pw. Opieki Najświętszej Marii Panny. Nad mieszkańcami Wólki Biskiej opiekę roztoczył proboszcz z Biszczy Edward Dąbkowski (dotychczasowy wikary parafii w Tarnogrodzie), który zajmował to stanowisko do listopada 1939 r. W okresie międzywojennym w Wólce Biskiej liczba wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego nie była zbyt imponująca. Spis powszechny z 1921 r. wykazał obecność 4 katolików. Grupa ta nieznacznie wzrosła do wybuchu II wojny światowej. Po odejściu ks. E. Dąbkowskiego w listopadzie 1939 r. opiekę duchowną nad nimi roztoczył kolejny proboszcz z Biszczy ks. Piotr Brzyski przynależący do zakonu reformatów. Przebywał w Biszczy do końca marca 1942 r. Za jego obecności władze niemieckie przekazały kościół w Biszczy społeczności prawosławnej. Został on przekształcony w cerkiew. Katolicy z Wólki Biskiej zostali zmuszeni do realizowania swoich potrzeb religijnych w kaplicy w Biszczy lub w kościele w Bukowinie. Od kwietnia do lipca 1942 r. parafią krótko kierował ks. Józef Pyzrowski. W lipcu 1942 r. proboszczem mianowano ks. Edmunda Lorkiewicza, który przebywał na tym stanowisku do początku lipca 1943 r., do chwili wysiedlenia wraz z częścią wiernych do obozu koncentracyjnego na Majdanku. Parafia została reaktywowana po zakończeniu okupacji niemieckiej. Do początku grudnia 1944 r. duszpasterzem katolików z Wólki Biskiej był ks. Franciszek Surtel a następnie ks. Ludwik Brzyski (1944–1947). W lutym 1945 r. nastąpiło ponowne przekształcenie cerkwi w Biszczy na kościół katolicki. Od 1947 r. parafią kierował ks. Michał Popiel-Popielec i pozostał w niej do 1975 r. [AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4; AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 375; Catalogus 1920, 195–196; Spis kościołów 1939, 179–180; Gałka-Kańska 1995, 77–84].

Kościół greckokatolicki

Tutejsi chłopi o wyznaniu unickim zaliczali się do parafii w Biszczy [Budzyński 1993, 82]. Jej proboszczami i administratorami w latach 1810–1875 byli następujący parochowie: Michał Bojarski, Onufry Bojarski, Demetry (Demetriusz) Zański i Bazyli Jasiński. Istniała tutaj również funkcja wikarego. Na tej posadzie zatrudnieni byli m.in. Grzegorz Bojarski, Piotr Podkowicz i Jozafat Furman. W Biszczy funkcjonowali rownież kooperatorzy. Tę grupę księży reprezentowali Mikołaj Szokalski i Grzegorz Bojarski. Wierni w pierwszej połowie XIX w. korzystali z drewnianej cerkiewi unickiej, krytej gontem znajdującej się w Biszczy. Została zbudowana jeszcze w XVIII w. Zachowane źródła wskazują na to, że już w połowie lat 50. XIX w. wymagała ona remontu. Stosowne prace remontowo-budowlane (wzniesiono nowe budynki gospodarcze) zostały zakończone w 1861 r. Parafia pod koniec 1860 r. liczyła 2527 wiernych w tym 262 reprezentowało wieś Wólkę Biską. Tuż przed likwidacją Kościoła greckokatolickiego liczba wyznawców unii w Wólce Biskiej przekroczyła 300 osób [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 131; dieło 132; APL, AOZ, sygn. 3416, s. 2; sygn. 4059; sygn. 4060; sygn. 4255; ChKGK, sygn. 710; Sęczyk, 303, 424, 609–610, 710].

Kościół prawosławny

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Ostatni proboszcz parafii unickiej w Biszczy Bazyli Jasiński, który udzielał posług religijnych unitom w Wólce Biskiej stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej w Biszczy (1875–1878). W 1876 r. w miejscowości obecnych było 325 osób wyznania prawosławnego. Kolejne lata przynosiły stopniowy wzrost społeczności parafialnej. W 1904 r. odnotowano 337 wiernych. Należy zaznaczyć, że ogłoszenie ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r. nie wpłynęło znacząco na liczbę wiernych. Jedynie kilka osób zdecydowało się na porzucenie prawosławia. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Wólce Biskiej było 365 prawosławnych. Opiekę duchowną nad wiernymi sprawowali proboszczowie parafii prawosławnej w Biszczy w osobach następujących księży: Konstanty Aleksiejewicz (1878–1890), Ignacy Chojnacki (1890) i Michał Ochotski (1890–1914) oraz wikariusze: Leon Lewicki, Aleksy Prokopczuk, Mikołaj Wyszywaniuk, Jan Czyżewski, Cyryl Iskrzycki, Jan Drozd, Włodzimierz Kozłow, Bazyli Kraszkiewicz, Bazyli Martyniec, Emilian Michajłowski, Włodzimierz Matwiejczuk, Aleksander Nikolin, Stefan Nowosielski, Walerian Pawłowski, Stefan Szyszkowski, Jan Turiański, Włodzimierz Wieżański, Eugeniusz Żołtowski i Jan Żypowski. Funkcje psalmistów w cerkwi w Biszczy sprawowali m.in. Jerzy Dechnik, Jan Kupicz, Jerzy Martysz, Mikołaj Rożański i Aleksander Sobucki. W obrębie społeczności parafialnej obecne były osoby, które należały do Cerkwi prawosławnej pod przymusem. Późną wiosną 1915 r. większość wyznawców prawosławia trafiła z Wólki Biskiej w głąb Rosji [AAN, MWRiOP, w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, ChWDKP, sygn. 408; KPCh, sygn. 181, k. 1–5; sygn. 392, k. 17, 21–23; sygn. 782; KPCh, KV, sygn. 62, k. 40v–41; sygn. 114, s. 16–19; sygn. 126, s. 16–19; sygn. 132, k. 68v–69; sygn. 138, k. 13v–14; sygn. 145, k. 10v–11; sygn. 149, k. 10v–11; sygn. 151, k. 16v–17; sygn. 180, s. 27; sygn. 183, s. 33; sygn. 187, s. 32; sygn. 380, k. 76v–77; UWL, WSP, sygn. 1497, s. 26–27; KGubCh, sygn. 348; APZ, ASCPP w Biszczy, sygn. 1–37; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4, k. 2–2v].

Część prawosławnych, którzy pozostali w Wólce Biskiej w czasie okupacji austro-węgierskiej przez większość czasu jej trwania, była pozbawiona stałego proboszcza w miejscowej parafii. Dopiero wiosną 1918 r. w Biszczy pojawił się kapłan prawosławny, który również udzielał posług religijnych w Wólce Biskiej. Kapłan ten po ogłoszeniu przez Polskę niepodległości wyjechał do Kijowa. Prawosławni mieszkańcy zostali ponownie pozbawieni opieki duchownej. W dodatku 9 lutego 1919 r. utracili swoją cerkiew parafialną, która została wyświęcona na kościół rzymskokatolicki. 1 sierpnia 1919 r. została utworzona w Biszczy filia parafii prawosławnej w Tarnogrodzie. Miejscowi prawosławni zostali zmuszeni do stworzenia prowizorycznej cerkwi w jednej z prywatnych stodół na terenie Biszczy. Z powodu braku odpowiedniego budynku dla zlokalizowania nowej cerkwi władze polskie wydały decyzję o przeniesieniu filii parafii prawosławnej z Biszczy do Potoku Górnego. W 1921 r. w Wólce Biskiej odnotowano 113 prawosławnych, co stanowiło prawie 94,4% wszystkich mieszkańców wsi. Do końca lat 20. XX w. prawosławni mieszkańcy Wólki Biskiej wspierali walkę o zwrot utraconej świątyni. Ostatecznie udało się na początku lat 30. XX w. uzyskać zgodę na otwarcie domu modlitewnego zlokalizowanego w Biszczy. Był on wykorzystywany przez kilka lat. Opiekę duchowną w Wólce Biskiej sprawowali w latach 30. XX w. następujący nieetatowi (nie otrzymujący wynagrodzenia ze skarbu państwa) księża: Zrol, Mikołaj Zakidalski, Anatol Klucz. Na fali akcji niszczenia cerkwi prawosławnych na terenie województwa lubelskiego, ten gmach został rozebrany w dniach 28–29 czerwca 1938 r. a kilka dni później (9 lipca) ks. A. Klucz został nawet zatrzymany za nielegalne sprawowanie obowiązków proboszczowskich i obłożony karą finansową. W czasie okupacji hitlerowskich Niemiec kościół (świątynia będąca od 1911 r. do 9 lutego 1919 r. w posiadaniu prawosławnych) został zwrócony społeczności prawosławnej (23 listopada 1940 r.). Było to równoznaczne również z reaktywowaniem samodzielnej parafii prawosławnej w Biszczy, która funkcjonowała do lutego 1945 r. Na terenie parafii funkcjonowało bractwo prawosławne skupiające w 1942 ok. 100 członków, do której przynależały również mieszkańcy Wólki Biskiej. Kres funkcjonowania prawosławia w Wólce Biskiej nastąpił z chwilą deportacji ludności prawosławnej narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego na przełomie lat 1944/1945. Nieliczni wyznawcy prawosławia stali się członkami społeczności parafialnej w Tarnogrodzie [AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, SPZ, sygn. 55, s. 159; UWL, WSP, sygn. 643, s. 208; sygn. 658; „Krakivsʹki Visti” 1941, 1–2, 13; Kiryłowicz 2012, 51].

Wyznanie mojżeszowe

Przed powstaniem styczniowym jednym z użytkowników gruntów (co najmniej od końca lat 40. XIX w.) w Wólce Biskiej był Lejba Herbstman. Stąd też w ramach realizowania reformy uwłaszczeniowej otrzymał on nadział gruntowy o powierzchni 1,3 morgi. Na początku XX w. odnotowano w Wólce Biskiej obecność 8 osób wyznania mojżeszowego. Pierwszy spis powszechny przeprowadzony w Polsce w 1921 r. wykazał 4 osoby tego wyznania. Tuż przed wybuchem II wojny światowej gospodarstwem tym dysponował potomek L. Herbstmana – Abram. Wszystkie osoby wyznania mojżeszowego przebywające w Wólce Biskiej były objęte jurysdykcją religijną rabina z Tarnogrodu. Wiązała się z tym konieczność uiszczania składek na rzecz tamtejszego dozoru bóżniczego. W pierwszych miesiącach okupacji hitlerowskiej prawdopodobnie rodzina Herbstmanów została umieszczona w getcie w Tarnogrodzie i została tam zamordowana w 1942 r. [APL, ZTL, sygn. 266, s. 9, 38; APLOK, AGB, sygn. 57; APZ, ASCOB w Tarnogrodzie, sygn. 38–40; Spravochnaya, 15; Skorowidz, IV, 6].

W połowie lutego 1868 r. została utworzona 1-klasowa unicka szkoła elementarna w Biszczy. Z racji zasad swojego funkcjonowania mogły do niej uczęszczać dzieci, których rodzice płacili składkę szkolną, prawdopodobnie również uczniowie z Wólki Biskiej. Dopiero 26 listopada 1892 r. w ostatniej miejscowości zaczęła funkcjonować 1-klasowa koedukacyjna szkoła cerkiewno-parafialna. Jej nauczycielem tuż przed wybuchem I wojny światowej był Aleksy Zań [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 18; Kholmskaya guberniya, 181]. W 1919 r. został wprowadzony powszechny obowiązek szkolny. Konsekwencją tego było utworzenie 1-klasowej szkoły powszechnej w Wólce Biskiej w 1919 r. Funkcjonowała od roku szkolnego 1939/1940. Prawdopodobnie w 1940 r. w Wólce Biskiej została otwarta 4-klasowa ukraińska szkoła powszechna. W 1942 r. uczęszczało do niej 78 uczniów i uczennic. Lekcji religii prawosławnej udzielał ks. Anatol Klucz proboszcz parafii Biszcza [AWMP, sygn. M 384]. Po II wojnie światowej nastąpił powrót do organizacji oświaty sprzed 1939 r. We wsi powstała 4-klasowa szkoła podstawowa. Dzieci z tej miejscowości po ukończeniu 4 klasy kontynuowały naukę w zbiorczej szkole podstawowej w Biszczy [APLOK, PPRNiUPB, sygn. 2881; sygn. 2896; Gałka-Kańska 1995, 85–87].

W inwentarzu ordynackim z 1775 r. w Wólce Biskiej wyszczególniono 27 gospodarzy. O dziesięć lat późniejszy austriacki spis podatkowy ludności traktuje Wólkę łącznie z Biszczą i Kawęczynem. Ogółem wymienia w nich 2.253 mieszkańców, w tym 2.083 unitów, 130 katolików i 40 Żydów [Budzyński 1993, 82].

Wprawdzie wedle niektórych danych [Róg 2021, 199], Wólka Biska miała być przynajmniej częściowo zasiedlona przez leśnych budziarzy, utrzymujących się z zajęć leśnych, jednak wyszczególnione w ordynackim inwentarzu z 1775 r. powinności raczej wskazują na tradycyjne osadnictwo rolnicze z obowiązkami pańszczyźnianymi i czynszowymi. Tym niemniej niektórzy z chłopów trudnili się także pracami związanymi z eksploatacją tutejszych rozległych lasów, jak powozem (transportem) drewna, potażu i innych produktów leśnych [APL AOZ 1301, k. 6v-7; Orłowski 1963, 88-91].

W 1864 r. w Wólce Biskiej odnotowano 35 domostw i obecność 194 osób. Na początku XX w. istniało 37 domów i zamieszkiwało 400 osób. Oprócz tego na terenie folwarku Wólka Biska przynależącym do Ordynacji Zamojskiej zamieszkiwało 7 osób. W 1921 r. w czasie spisu powszechnego w miejscowości odnotowano istnienie 25 budynków mieszkalnych i 121 mieszkańców. Obniżenie liczby mieszkańców we wsi było spowodowane udaniem się na uchodźstwo wielu prawosławnych mieszkańców latem 1915 r., którym nie udało się powrócić przed 1921 r. (lub w ogóle nie zdołali powrócić) z Rosji Sowieckiej [Spravochnaya, 15–16; Skorowidz, IV, 6; Osiński 2006, 78]. Pierwsze lata II wojny światowej również miały wpływ na obniżenie liczby mieszkańców Biszczy. Spis przeprowadzony w marcu 1943 r. wykazał obecność 410 mieszkańców [Amtliches, 36]. W latach 1944–1948 nastąpiło zmniejszenie liczby ludności z powodu deportacji ludności wyznania prawosławnego i narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego, przeprowadzenia akcji „Wisła”, tak jak to miało miejsce w nieodległym od Biszczy Potoku Górnym [APLOK, AGPG, sygn. 1299, k. 41].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych [APL, AOZ, sygn. 3196; sygn. 14898].

Poważne skutki dla mieszkańców Wólki Biskiej miały obie wojny światowe. Miejscowość zdominowana przez osoby wyznania prawosławnego stała się celem działania wojsk rosyjskich późną wiosną 1915 r. Władze carskie zmusiły tę ludność do udania się w głąb imperium Romanowów. Namówiono (oddziaływanie propagandy rosyjskiej mówiącej o strasznych losach ludności prawosławnej, która znajdzie się w niewoli niemieckiej i austro-węgierskiej) i zmuszono (przy użyciu sił wojskowych) do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania oraz udania się na uchodźstwo w głąb Rosji wielu mieszkańców Wólki Biskiej. Skutkiem tego były zmiany demograficzne. Populacja mieszkańców zmniejszyła się o przeszło 70%. Należy dodać, że nie wszystkim udało się powrócić z przeszło kilkuletniego wygnania [APL, UWL, Wydział Ogólny, sygn. 448].

Jeszcze większe konsekwencje dla społeczności wsi miała II wojna światowa. Jej obszar znalazł się na terytorium, które zostało poddane eksperymentowi osadniczemu prowadzonemu przez hitlerowskie niemieckie władze okupacyjne. W pierwszych dniach lipca 1943 r. z okolicznych miejscowości na terenie gminy Biszcza przymusowo wysiedlono ludność narodowości polskiej (w ramach akcji „Werwolf”), która została skierowana do obozów koncentracyjnych i przejściowych. Część mieszkańców została zamordowana lub trafiła na roboty przymusowe w Niemczech [Skakuj 2022, 89–93]. W miejsce deportowanych Polaków władze niemieckie podjęły akcję osiedleńczą ludności narodowości ukraińskiej z obszaru powiatu hrubieszowskiego i tomaszowskiego. Stała się ona celem działań odwetowych polskich ugrupowań partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich w okresie od sierpnia 1943 r. do czerwca 1944 r. Jedna z takich akcji została przeprowadzona w Wólce Biskiej [Zajączkowski 2015, 251]. Od sierpnia 1944 r. do lutego 1945 r. miały miejsce wysiedlenia ludności ukraińskiej z gminy Biszcza, w tym z Wólki Biskiej, na teren Związku Sowieckiego, analogicznie jak miało to miejsce w sąsiedniej gminie Potok Górny.