Budziarze

Patrz hasło: Biszcza.

Nazwa Budziarze oznacza ludzi sezonowo lub na stałe zamieszkujących w lesie i eksploatujących jego zasoby (przemysł leśny, bartnictwo, łowiectwo). Rzeczownik budy wiąże się z chatą, szałasem, tymczasowym domkiem [Makarski 1999, 47].

Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1772 r. teren przyszłej osady znalazł się pod panowaniem austriackim, latach 1773–1775 w ramach okręgu ulanowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Władze austriackie w 1775 r. dokonały reorganizacji struktur administracji terenowej i Budziarze znalazły się w okręgu tomaszowskim cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem tereny wsi wchodzące w skład okręgu tomaszowskiego zaliczono do cyrkułu zamojskiego. Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski włączono w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej Budziarze znalazły się od 1810 r. w gminie dominialnej Biszcza w powiecie tarnogrodzkim departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. znajdując się na terenie Gminy Biszcza zostały objęte władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Budziarze zostały przyporządkowane do na nowo zorganizowanej Gminy Biszcza [Osiński 2006, 68, 78; idem,2020, 33]. Od 13 stycznia 1867 r. znalazły się na terenie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy wieś, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazła się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego Budziarze (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszły w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder 1977, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do odzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności osada znalazła się w Gminie Biszcza powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie Budziarze wraz ze wsią Suszki weszły w skład Gromady Budziarze będącej elementem składowym Gminy Biszcza [„LDW” 1933, nr 22, s. 361; 1935, nr 30, s. 475]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) wieś zaliczała się do terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Biszcza. 5 października 1954 r. Budziarze znalazły się w granicach samodzielnej Gromady Wola Dereźniańska [„DUWRN w Lublinie” 1954, nr 15, s. 61]. 1 stycznia 1960 r. nastąpił kres działalności Gromady Wola Dereźnieńska. Wieś Budziarze została wtedy włączona do obszaru Gromady Biszcza [„DUWRN w Lublinie” 1959, nr 9, s. 95, 99]. W grudniu 1972 r. nastąpiło przywrócenie funkcjonowania Gminy Biszcza powiatu biłgorajskiego, na obszarze której znalazła się Budziarze [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu biłgorajskiego, znalazła się w granicach województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu Budziarze znajdują się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

Grunty we wsi w latach 40. XIX wieku były użytkowane przez włościan noszących następujące nazwiska: Baryła, Czop, Kic, Kobel, Koperwas, Kusyk, Laszko, Łaba, Mały, Małys, Maryniak, Melech, Mościbrzuch, Mucha, Nieliczek, Podolec, Potocki, Rączka, Roszko, Surmacz, Szewc, Szuper, Szyszka, Zyń i Żyła [APL, AOZ, sygn. 3086].

Grunty na mocy ukazu uwłaszczeniowego z 1864 r. uzyskaly rodziny o następujących nazwiskach: Badej, Baryła, Borowiec, Czop (2 rodziny), Grabiów, Kic, Kita, Kobel (2), Koperwas, Kyc (4), Kucyk, Laszko, Leban, Łaba, Majak (2), Małyj, Maryniak, Melech (5), Mucha (3), Olszówka, Podolec (2), Potocki (2), Przytuła, Roszko, Surmacz, Szuper, Szyszka, Zań (5) i Zyń.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej właścicielami nieruchomości w Budziarzach byli włościanie posiadający następujące nazwiska: Babij, Baryła, Blacha, Czop (3 rodziny), Falandysz, Jakimiak, Klucha, Kobel, Kręt, Kuryga, Kyc (6), Laszko (2), Łaba (2), Łebko, Maryniak (2), Masicz, Mielech (9), Mucha (4), Pierścionek, Piorun, Podolec (4), Potocki (3), Surmacz, Szewc, Szuper, Szyszka (3), Świderski, Wieliczko i Zań (4) [APLOK, AGB, sygn. 78, s. 45–48].

Z jedynego stanowiska pochodzącego z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1985 w ramach AZP pochodzi ułamek ceramiki naczyniowej datowany na wczesną epokę brązu [NID, AZP obszar 94-82].

Ponadto na postawie analizy NMT zlokalizowano domniemane cmentarzysko kurhanowe (brak danych o ilości i wielkości kopców) położone w kompleksie leśnym Suszka – nieokreślone chronologicznie [Koman i in. 2021, 37-38].

Wieś Budziarze pojawiła się w latach 20. XIX w. Jej powstanie było efektem świadomej polityki osadniczej władz Ordynacji Zamojskiej. Została utworzona na gruntach noszących nazwę Płoskie [APL, AOZ, Plany, sygn. 132].

Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty w okolicach Biszczy należały wyłącznie do Ordynacji Zamojskiej (za wyjątkiem tych będących beneficjum miejscowej cerkwi unickiej). Część z nich (w postaci folwarków) była oddawana w dzierżawę. Pozostałe ziemie były użytkowane przez włościan, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Zamoyskich byli zobligowani do odrabiania pańszczyzny i płacenia czynszu.

W marcu 1864 r. została ogłoszona przez rząd carski reforma uwłaszczeniowa. Na jej podstawie 22 sierpnia 1867 r. doszło do powstania w Budziarzach 47 gospodarstw, których pełnoprawnymi właścicielami stali się miejscowi włościanie. Łączna powierzchnia gruntów (1005 mórg i 3 prętów, w tym 804 morgi i 204 prętów stanowiły użytki rolne) wykorzystana na przeprowadzenie uwłaszczenia pochodziła z areału Ordynacji. Ówczesny ordynat za utraconą nieruchomość otrzymał odszkodowanie w wysokości 6074,67 rubla. Na początku czerwca 1873 r. zatwierdzono wyniki ponownego pomiarów gruntów przekazanych na uwłaszczenie włościan w Budziarzach. Okazało się, że całkowity areał wydzielony z obszaru Ordynacji wynosił 1017 mórg i 190 prętów (w tym 806 mórg i 51 prętów użytków rolnych). Tym sposobem właścicielami gospodarstw, mającymi powierzchnię od 3 do 28 mórg ziemi stali sie miejscowi włościanie . Mogli też korzystać ze wspólnego pastwiska o powierzchni 38 mórg i 141 prętów przeznaczonego tylko dla gospodarzy z tej wsi. Ponadto posiadali prawo połowu ryb w Tanwi w miejscach, w których grunty należące do włościan z Budziarzy bezpośrednio sąsiadowały z brzegiem rzeki. Dodatkowo uzyskali możliwość wykorzystywania serwitutu leśnego z obrębów: Zamienie i Suszka należących do Ordynacji Zamojskiej. 26 kwietnia 1930 r. włościanie z Budziarzy za rezygnację z serwitutów leśnych otrzymali 146,88 ha gruntów (w tym 138,84 ha lasu) [APL, ZTL, sygn. 137].

Wyznanie rzymskokatolickie

Nieliczni wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego w Budziarzach pojawili się tuż przed wybuchem I wojny światowej, co prawdopodobnie było konsekwencją ogłoszenia ukazu tolerancyjnego z 30 kwietnia 1905 r. umożliwiającego dokonanie konwersji osób wyznania prawosławnego (ex-unickiego) na wyznanie rzymskokatolickie. Katolicy z Budziarzy przynależeli do parafii rzymskokatolickiej w Puszczy Solskiej. Ich świątynią parafialną był kościół pw. św. Marii Magdaleny. Opiekę duchowną prowadzili proboszczowie ks. Seweryn Grątkowski, ks. Wiktor Kruszyński oraz wikariusze ks. Stefan Orzeł, ks. Antoni Zawistowski, ks. Sebastian Redas, ks. Ludomir Tutlis i ks. Józef Rolecki [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 VI 83, k. 6–6v, 9; APL, KPCh, KV, sygn. 180, s. 27; sygn. 183, s. 33; APZ, ASCPRK w Puszczy Solskiej, sygn. 31–43; Catalogus 1911, 38; Catalogus 1916, 30; Catalogus 1919, 25]. W 1919 r. doszło do powstania samodzielnej parafii rzymskokatolickiej w Biszczy, katolicy z Budziarzy zostali przyporządkowani do nowo powstałej jednostki administracyjnej na terenie diecezji lubelskiej. Ich świątynią parafialną stał się kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, przekształcony z cerkwi prawosławnej wzniesionej w 1911 r. Opiekę duchowną od 1919 r. sprawowali m.in. następujący księża: Edward Dąbkowski, Piotr Brzyski, Józef Pyzrowski, Edmund Lorkiewicz, Franciszek Surtel i Michał Popiel-Popielec. W 1921 r. odnotowano obecność 25 osób wyznania rzymskokatolickiego. Liczba katolików znacząco wzrosła w drugiej połowie lat 40. XX w., kiedy większość gospodarstw opuszczonych przez ludność prawosławną narodowości ukraińskiej została objęta przez ludność polską [AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4; Skorowidz, IV, 6; Spis kościołów 1939, 179–180; https://www.biszcza.pl/stowarzyszenia-i-organizacje/koscioly].

Kościół greckokatolicki (unicki)

Grekokatolicy z Budziarzy od chwili utworzenia wsi stali się parafianami cerkwi unickiej w Biszczy. Jej proboszczami i administratorami w latach 1820–1875 byli następujący parochowie: Michał Bojarski, Onufry Bojarski, Demetry (Demetriusz) Zański i Bazyli Jasiński. Istniała tutaj również funkcja wikarego. Na tej posadzie pracowali m.in. Piotr Podkowicz i Jozafat Furman. Wierni w pierwszej połowie XIX w. korzystali z drewnianej cerkwi unickiej znajdującej się w Biszczy. Została zbudowana jeszcze w XVIII w. Zachowane źródła wskazują na to, że już w połowie lat 50. XIX w. wymagała ona remontu. Stosowne prace remontowo-budowlane (wzniesiono nowe budynki gospodarcze) zostały zakończone w 1861 r. Parafia pod koniec 1860 r. liczyła 2527 wiernych w tym 212 reprezentowało wieś Budziarze. Tuż przed likwidacją Kościoła greckokatolickiego liczba wyznawców unii w Budziarzach przekroczyła 270 osób [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 131; dieło 132; APL, AOZ, sygn. 3416, s. 2; sygn. 4059; sygn. 4060; sygn. 4255; ChKGK, sygn. 710; Sęczyk, 303, 424, 609–610, 710].

Kościół prawosławny

W maju 1875 r. nastąpiła likwidacja Kościoła unickiego poprzez włączenie jego wiernych do struktur rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Ostatni proboszcz parafii unickiej w Biszczy Bazyli Jasiński, który udzielał posług religijnych unitom w Budziarzach stał się pierwszym proboszczem parafii prawosławnej w Biszczy (1875–1878). W 1876 r. w Budziarzach zamieszkiwały 283 osoby wyznania prawosławnego. Kolejne lata przyniosły wzrost liczby wyznawców. W 1904 r. odnotowano 386 wiernych i należy zaznaczyć, że wieś Budziarze była jednolita pod względem wyznaniowym. Ogłoszenie ukazu tolerancyjnego 30 kwietnia 1905 r. nie wpłynęło znacząco na liczbę wiernych (1908 r. – 369 osób). Jedynie kilkanaście osób zdecydowało się na porzucenie prawosławia. W 1912 r. odnotowano obecność 368 osób wyznania prawosławnego. Należy dodać, że mieszkańcy Budziarzy mieli niekiedy utrudniony dostęp do cerkwi w Biszczy w powodu częstych wylewów rzeki Tanew. Opiekę duchowną nad wiernymi w Budziarzach sprawowali proboszczowie parafii prawosławnej w Biszczy: Konstanty Aleksiejewicz (1878–1890), Ignacy Chojnacki (1890) i Michał Ochotski (1890–1914) oraz wikariusze: Leon Lewicki, Aleksy Prokopczuk, Mikołaj Wyszywaniuk, Jan Czyżewski, Cyryl Iskrzycki, Jan Drozd, Włodzimierz Kozłow, Bazyli Kraszkiewicz, Bazyli Martyniec, Emilian Michajłowski, Włodzimierz Matwiejczuk, Aleksander Nikolin, Stefan Nowosielski, Walerian Pawłowski, Stefan Szyszkowski, Jan Turiański, Włodzimierz Wieżański, Eugeniusz Żołtowski i Jan Żypowski. Funkcje psalmistów w cerkwi w Biszczy sprawowali m.in. Jerzy Dechnik, Jan Kupicz, Jerzy Martysz, Mikołaj Rożański i Aleksander Sobucki. W obrębie społeczności parafialnej obecne były osoby, które należały do Cerkwi prawosławnej pod przymusem. Późną wiosną 1915 r. większość wyznawców prawosławia trafiła z Budziarzy w głąb Rosji [AAN, MWRiOP, w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, ChWDKP, sygn. 408; KPCh, sygn. 181, k. 1–5; sygn. 392, k. 17, 21–23; sygn. 782; KPCh, KV, sygn. 62, k. 40v–41; sygn. 114, s. 16–19; sygn. 126, s. 16–19; sygn. 132, k. 68v–69; sygn. 138, k. 13v–14; sygn. 145, k. 10v–11; sygn. 149, k. 10v–11; sygn. 151, k. 16v–17; sygn. 180, s. 27; sygn. 183, s. 33; sygn. 187, s. 32; sygn. 380, k. 76v–77; UWL, WSP, sygn. 1497, s. 26–27; KGubCh, sygn. 348; APZ, ASCPP w Biszczy, sygn. 1–37; AAL, AKB, sygn. Rep. 61 B IVb 4, k. 2–2v].

Prawosławni, którzy pozostali w Budziarzach w czasie okupacji austro-węgierskiej przez większość czasu jej trwania, byli pozbawieni stałego proboszcza. Dopiero wiosną 1918 r. w Biszczy pojawił się kapłan prawosławny, który również udzielał posług religijnych m.in. w Budziarzach. Kapłan ten po ogłoszeniu przez Polskę niepodległości został zmuszony do wyjazdu na teren Ukrainy. Prawosławni mieszkańcy Budziarzy zostali ponownie pozbawieni opieki duchownej. W dodatku 9 lutego 1919 r. utracili swoją świątynię parafialną, która została wyświęcona na kościół rzymskokatolicki. 1 sierpnia 1919 r. została utworzona w Biszczy filia parafii prawosławnej w Tarnogrodzie, która zasięgiem swojego działania objęła omawianą osadę. Miejscowi prawosławni zostali zmuszeni do stworzenia prowizorycznej cerkwi w jednej z prywatnych stodół na terenie Biszczy. Z powodu braku odpowiedniego budynku dla zlokalizowania nowej cerkwi władze polskie wydały decyzję o przeniesieniu filii parafii prawosławnej z Biszczy do Potoku Górnego, co oznaczało konieczność uczęszczania do tamtejszej cerkwi przez wiernych z Budziarzy. W 1921 r. we wsi odnotowano 200 prawosławnych, co stanowiło prawie 89% wszystkich mieszkańców. Do końca lat 20. XX w. prawosławni mieszkańcy Budziarzy wspierali walkę o zwrot utraconej świątyni znajdującej się w Biszczy. Ostatecznie udało się na początku lat 30. XX w. uzyskać zgodę na otwarcie domu modlitewnego zlokalizowanego w Biszczy. Był on wykorzystywany przez kilka lat. Opiekę duchowną w Budziarzach sprawowali w latach 30. XX w. następujący nieetatowi (nie otrzymujący wynagrodzenia ze skarbu państwa) księża: Zrol, Mikołaj Zakidalski, Anatol Klucz. Na fali akcji niszczenia cerkwi prawosławnych na terenie województwa lubelskiego, został on rozebrany w dniach 28–29 czerwca 1938 r. a kilka dni później (9 lipca) ks. A. Klucz został nawet zatrzymany za nielegalne sprawowanie obowiązków proboszczowskich i obłożony karą finansową. W czasie okupacji hitlerowskich Niemiec kościół (świątynia będąca od 1911 r. do 9 lutego 1919 r. w posiadaniu prawosławnych) został zwrócony społeczności prawosławnej (23 listopada 1940 r.). Było to równoznaczne również z reaktywowaniem samodzielnej parafii prawosławnej w Biszczy, która funkcjonowała do lutego 1945 r. Na terenie parafii funkcjonowało bractwo prawosławne skupiające w 1942 r. prawie 100 członków, do którego przynależeli również mieszkańcy Budziarzy. Kres funkcjonowania prawosławia we wsi nastąpił z chwilą deportacji ludności prawosławnej narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego na przełomie lat 1944/1945. Nieliczni pozostali wyznawcy prawosławia stali się członkami społeczności parafialnej w Tarnogrodzie [AAN, MWRiOP w Warszawie, sygn. 1209, s. 367–464; AWMP, sygn. M 384; APL, SPZ, sygn. 55, s. 159; UWL, WSP, sygn. 643, s. 208; sygn. 658; „Krakivsʹki Visti” 1941, 1–2, 13; Kiryłowicz 2012, 51].

Na terenie Budziarzy w XIX w. nie doszło do powstania placówki oświatowej. Dzieci tutejszych mieszkańców korzystały z usług szkół funkcjonujących w sąsiednich miejscowościach, chociaż ze względu na odległość do najbliższej szkoły gminnej zlokalizowanej w Biszczy były to sporadyczne przypadki. Od 26 listopada 1892 r. w Wólce Biskiej zaczęła funkcjonować 1-klasowa koedukacyjna szkoła cerkiewno-parafialna. Była to najbliższa szkoła wyznaniowa, do której mogły uczęszczać dzieci z Budziarzy. Jej nauczycielem tuż przed wybuchem I wojny światowej był Aleksy Zań. Jesienią 1913 r. powstała w omawianej miejscowości rządowa 1-klasowa koedukacyjna szkoła elementarna. Późną wiosną 1915 r. została ewakuowana w głąb Rosji. W wolnej Polsce, po wprowadzeniu w 1919 r. obowiązku szkolnego, stworzono obwód szkolny 1-klasowej szkoły powszechnej w Budziarzach. Taka przynależność organizacyjna przetrwała do wybuchu II wojny światowej. W okresie okupacji niemieckiej prawdopodobnie zachowano taką strukturę. Od września 1944 r. dzieci uczęszczały do szkoły podstawowej w Budziarzach, która w latach 50. XX w. ulegała przekształceniom strukturalnym, osiągając status szkoły 6-klasowej [APL, KPCh, KV, sygn. 187, s. 18; APLOK, PPRNiUPB, sygn. 2881; sygn. 2896; Kholmskaya guberniya, 181].

W 1864 r. w Budziarzach istniały 32 domy, w których mieszkało 187 osób. Na początku XX w. odnotowano 34 domy i 389 osób. W 1921 r. w czasie spisu powszechnego w Budziarzach funkcjonowało 57 budynków mieszkalnych i 225 mieszkańców. Obniżenie liczby mieszkańców było spowodowane udaniem się na uchodźstwo wielu prawosławnych mieszkańców latem 1915 r., którym nie udało się powrócić przed 1921 r. (lub w ogóle nie zdołali powrócić) z Rosji Sowieckiej [Spravochnaya, 15; Skorowidz, IV, 6; Osiński 2006, 78]. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Budziarzach istniało 61 domostw, w których zamieszkiwało 321 osób. Pierwsze lata II wojny światowej również miały wpływ na obniżenie liczby mieszkańców Budziarzy. Spis przeprowadzony w marcu 1943 r. wykazał obecność 334 mieszkańców [APLOK, AGB, sygn. 78, s. 45–48; Amtliches, 36]. W latach 1944–1948 nastąpiło zmniejszenie liczby ludności z powodu deportacji ludności wyznania prawosławnego i narodowości ukraińskiej na teren Związku Sowieckiego, przeprowadzenia akcji „Wisła”, tak jak to miało miejsce m.in. w Potoku Górnym [APLOK, AGPG, sygn. 1299, k. 41].

Głównym źródłem utrzymania ludności w XIX w. i w XX w. było rolnictwo. Uprawa gruntów i hodowla zwierząt była czynnikiem dominującym, który zaważył na powstaniu tej miejscowości. Ze względu na jakość gleb koncentrowano się głównie na uprawie zbóż nie wymagających dobrych gleb takich jak np. żyto i owies. W mniejszym stopniu uprawiano pszenicę i jęczmień. Hodowano również trzodę chlewną i bydło rogate. Z tym ostatnim był związany proces produkcji mleka i przetworów mlecznych [APL, AOZ, sygn. 8433; sygn. 8434].

Poważne skutki dla mieszkańców Budziarzy miały obie wojny światowe. Późną wiosną 1915 r. większość prawosławnych mieszkańców została przymusowo wysiedlona przez wojska rosyjskie. Namówiono (antyniemiecka i anty austro-węgierska propaganda rosyjska) i zmuszono (przy użyciu sił wojskowych) do opuszczenia swojego miejsca zamieszkania i udania się na uchodźstwo w głąb Rosji wielu mieszkańców. Skutkiem tego były zmiany demograficzne i narodowościowo-wyznaniowe, co spowodowało spadek liczby mieszkańców prawie o 48% [APL, UWL, Wydział Ogólny, sygn. 448; Spravochnaya, 15; Skorowicz, IV, 6].

Jeszcze większe konsekwencje dla lokalnej społeczności miała II wojna światowa. Obszar wsi znalazł się na terytorium, które zostało poddane eksperymentowi osadniczemu prowadzonemu przez hitlerowskie niemieckie władze okupacyjne. W pierwszych dniach lipca 1943 r. ludność wielu miejscowości na terenie gminy Biszcza poddano pacyfikacji. W dodatku przymusowo wysiedlono nieliczną tutaj ludność narodowości polskiej (w ramach akcji „Werwolf”), która została skierowana do obozów koncentracyjnych i przejściowych. Część mieszkańców została zamordowana lub trafiła do Niemiec na roboty przymusowe [Skakuj 2022, 89–93]. W miejsce deportowanych Polaków władze niemieckie podjęły akcję osiedleńczą ludności narodowości ukraińskiej z obszaru powiatu hrubieszowskiego i tomaszowskiego. Stała się ona celem działań odwetowych polskich ugrupowań partyzanckich Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich w okresie od sierpnia 1943 r. do czerwca 1944 r. [Zajączkowski 2015, 251]. Od sierpnia 1944 r. do lutego 1945 r. miały miejsce wysiedlenia z Budziarzy, na teren Związku Sowieckiego, analogicznie jak miało to miejsce w sąsiedniej gminie Potok Górny.