Andrzejów

Patrz hasło: Godziszów.

Ta popularna nazwa osiedli zaliczana jest do grupy nomenklatur dzierżawczych. Zawiera w sobie imię pierwszego właściciela, osadnika lub innej osoby związanej ze wsią.

Wieś powstała w 1830 r., gdy dla kolonistów wydzielono działki. Andrzejów należał do Ordynacji Zamoyskiej i był zarządzany przez rządcę klucza. Od 1845 r. był on zastępcą ordynata jako wójta gminy, w tym wypadku klucza krzemieńskiego (Krzemień). Powołano instytucje gromadzkie: sołtysa i zgromadzenie włościan. Do uwłaszczenia w 1864 r. Andrzejów leżał w gminie Krzemień. W 1864 r. znalazł się w gminie Zofianka w powiecie janowskim, ale już w 1870 r. zlikwidowano ją a Andrzejów włączono do gminy Kawęczyn [PKLG na 1871 r., 92-95; Osiński, 2021, 44 ,196, 324, 350; SKLG].

W okresie międzywojennym Andrzejów nadal należał do gminy Kawęczyn powiatu janowskiego województwa lubelskiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, 37]. W okresie II wojny światowej wieś znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa, powiecie (niem. Kriese) janowskim, którego siedziba została przeniesiona w 1942 r. do Kraśnika. Po wojnie władze komunistyczne utrzymały zmianę w odniesieniu do siedziby powiatu a nawet w 1945 r. zmieniły formalnie nazwę powiatu z janowskiego na kraśnicki. [Ćwik, Reder, 1977, 163]. W 1952 r. Andrzejów nadal był częścią gminy Kawęczyn. [DUWRN, 1953, nr 3, poz. 7]. Na podstawie decyzji z 1954 r. wszedł w skład nowo utworzonej gromady Kawęczyn.[DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64]. W końcu 1955 r. przywrócono powiat janowski, który zaczął działać od 1 stycznia 1956 r. W 1973 r. została utworzona gmina Godziszów w składzie której znalazł się Andrzejów. W latach 1975-1998 wieś wchodziła wraz z cała gminą w skład województwa tarnobrzeskiego. Od 1999 r. ponownie w województwie lubelskim. [Ćwik, Reder 1977, 166; Branowski 2001, 43-44]

W momencie uwłaszczenia w 1864 r. w Andrzejowie mieszkali następujący właściciele gospodarstw pierwszego działu: Dominik Brodowski, Franciszek Osmanowicz, Tomasz Biegas, Józef Kotula, Ignacy Widz (zm. W 1866 r.), Paweł Wojtoń, Tomasz Król, Dominik Golec, Jakób Grzyb, Jan Robak, Dominik Krzosek, Jan Biały (zm. W 1865 r.), Kazimierz Gzik, Tomasz Golec, Szymon Grab, Katarzyna Rząd, Wawrzyniec Kokoszka, Grzegorz Białek, Franciszek Boś, Walenty Dąbek, Szymon Baran, Michał Boś, Agnieszka Blachowa, Wojciech Kokoszka, Wojciech Kokoszka, Jan Król, Mateusz Kokoszka, Walenty Golec, Marcin Myszak, Tomasz Krzysztoń, Błażej Moskal, Wojciech Kotula, Franciszek Moskal, Sebastian Łukasik, Mateusz Daszko, Wojciech Ciupak, Jan Krzysztoń, Dominik Widz, Maciej Wieleba, Wojciech Widz, Jan Wojciechowski, Jan Krzysztoń, Szymon Zielonka, Jadwiga Łukasik, Wojciech Łagód, Wojciech Chmiel, Wojciech Dyjak, Jan Wojtoń, Błażej Daszko, Wojciech Łukasik, Sebastian Moszkowicz, Wawrzyniec Błaszczak, Łukasz Biegas, Maciej Wojtoń, Antoni Dubiel, Piotr Moskal, Marcin Wieleba, Andrzej Gwizdal, Maciej Miś, Józef Łagód, Wociech Krzos, Paweł Stańko, Andrzej Buczak, Wojciech Wieleba, Maciej Bielak.

Kilku właścicieli ziemi zaliczono do drugiego działu: Wojciech Miś, Paweł Gil, Sebastian Kędra, Mateusz Moszkowicz ze wsi Godziszów [APL, ZTLGLiS, 1044].

W trakcie prowadzonych w roku 1992 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 37 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały są datowane na środkowy neolit (kultura pucharów lejkowatych). Z kilku kolejnych stanowisk zabytki przypisano ludności z wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka?). Odkryto również fragmenty ceramiki z nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 87-80 i 88-80].

Wieś powstała poprzez wydzielenie w 1830 r. 67 działek ziemi. Początkowo zasiedlono jedynie 40 z nich. Kolonistami byli włościanie z Godziszowa, Zdziłowic, Wólki Ratajskiej i Krzemienia.

Wieś należała do rodziny Zamoyskich i była włączona do Ordynacji. W wyniku uwłaszczenia w 1864 r. działki, do tej pory jedynie uprawiane przez włościan, stały się ich własnością a Zamoyski otrzymał (symboliczne) odszkodowanie w wysokości 9791,94 rubli. Wieś posiadała też wspólne pastwisko.

1 (13) VI 1867 r. Centralna Komisja do spraw Włościańskich rozpatrzyła tabelę likwidacyjną i zatwierdziła przyznanie włościanom wsi Andrzejów ziemi użytkowej 1264,289 mórg, nieużytków 23,89 mórg. a razem: 1288,78 mórg. W 1877 r. w miejscowości było 69 gospodarzy. W 1893 r. działki przyznane w wyniku uwłaszczenia pomierzył geodeta i 18 XII 1895 Lubelski Urząd Gubernialny ds. Włościańskich zatwierdził dokładniejszą ich powierzchnię w rozmiarze 660 dziesięcin i 1850 sążni a w tym: użytkowej ziemi 635 dziesięcin 498 sążni i nieużytków 25 dziesięcin 1352 sążni. Ponadto wspólne pastwisko (150 mórg 297 prętów), zgodnie z uchwałą zgromadzenia wiejskiego z 20 I 1895 r., podzielono na gospodarskie działki po 1 dziesięcinie 53 sążnie.

Chłopi nie posiadali lasów natomiast władze carskie przyznały im tzw. serwitut leśny, czyli prawo użytkowania lasów Ordynacji w wymiarze dotychczasowym. W momencie uwłaszczenia przysługiwały one 65 gospodarstwom I działu. Przyznano im prawo do: 1) otrzymywania z lasów ordynacji drewna na remonty istniejących, wymienionych w tabeli prestacyjnej 1846 r., budynków w miarę potrzeb, 2) wywożenia opału – wierzchołków, gałęzi, chrustu i wywrotów a w przypadku niedostatku rąbania z korzenia uschniętych stojących drzew wjeżdżając do lasu z toporem, ale pod warunkiem nierąbania świeżych drzew z pnia: latem (od 1 IV do 1 X) po jednej furze a zimą (od 1 X do 1 IV) po dwie fury tygodniowo, razem 78 fur rocznie na gospodarstwo, 3) wywożenia podściółki dla bydła (mchu, liści, choiny) w miarę potrzeb, 4) pozyskiwania dwóch fur pniaków (w ramach wspomnianych 78 fur opału) na szczapy, 5) wypasania bydła w lesie ordynackim przylegającym do pastwiska wsi i przymiarków.

25 V 1885 r. Lubelski Urząd Gubernialny ds. Włościańskich postanowił, że włościanom przyznaje się prawo na każde gospodarstwo: jedno drzewo rocznie długości 15 łokci i grubości 12 cali średniej średnicy; na ogrodzenia rocznie po jednym drzewie długości 15 łokci i grubości 5 cali średniej średnicy; podściółki dla bydła rocznie 8 parokonnych wozów; wywozić zwykłymi parokonnymi furami określone w tej tabeli liczbę fur opału odpowiadające takiejże ilości parokonnych fur 20 stóp sześciennych masy drzewnej; pniaków rocznie po dwie fury parokonne. Przyznano także wszystkim gospodarstwom mającym prawo na serwitut pastwiskowy paść na wskazanych w tej tabeli miejscach 202 sztuki bydła rogatego i 101 koni. [SKLG; SGKP, t. XV, cz. 1, 29; APL, ZTLGLiS, sygn. 1044; Osiński, 2021, 44,196, 324, 350]

W 1980 r. mieszkańcy Andrzejowa, za zgodą Kurii Biskupiej w Lublinie i dziekana janowskiego ks. Romana Kwiecińskiego, zdecydowali się wybudować kościół. Miał on służyć jako kaplica dojazdowa parafii Janów Lubelski, a posługę duszpasterską mieli pełnić kapłani tejże placówki. Wybudowany kościół pełnił tę funkcję do sierpnia 1999 r. Parafia w Andrzejowie została erygowana 17 stycznia 2002 r. przez bpa W. Świerzawskiego. Jej pierwszym proboszczem został ks. Marian Jabłoński.  1982 r. rozpoczęto budowę kościoła. Został on uroczyście poświęcony 12 sierpnia 1989 r. przez bpa B. Pylaka [http://diecezja sandomierska.pl].

W 1846 r. w Andrzejowie było 67 osad chłopskich zajmujących powierzchnię 1390,111 mórg. Gospodarstwa były duże. Średnia powierzchnia wynosiła 20,7 mórg. Pod koniec 1864 roku w Andrzejowie było 435 mieszkańców i 68 gospodarstw a sołtysem został Andrzej Budziak z wynagrodzeniem rocznym w wysokości 5,40 rubli.

W końcu XIX wieku w Andrzejowie były 52 gospodarstwa o powierzchni 580,360 mórg, 360 mieszkańców –katolików. W 1905 r. wieś posiadała 720,49 ha ziemi a w tym przyznanej w wyniku uwłaszczenia: ornej 599,5 ha ziemi gliniastej, łąk 92,65 ha i nieużytków 28,34 ha; wieś składała się ze 104 gospodarstw, w których mieszkało 764 osoby, wszyscy byli katolikami. [SKLG; SGKP, t. XV, cz. 1, 29; APL, ZTLGLiS, sygn. 1044; Osiński, 2021, 44,196, 324, 350].

W 1921 r. Andrzejów liczył 137 domów i 753 mieszkańców (375 mężczyzn i 378 kobiet). Wszyscy deklarowali wyznanie katolickie i narodowość polską [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 37] 

Chłopi żyli z uprawy roli. W drugiej połowie XIX w. każdy posiadał jedną lub dwie krowy. Na początku lat dwudziestych XX wieku we wsi był kowal (S. Bielak) a spożywczymi artykułami handlowała A. Napiórkowska [KAP 1926/27, 1083]. W 1930 r. w Andrzejowie był ponownie kowal (S. Bielak) i stolarz (Napiórkowski) a handel końmi prowadził I. Beserman, zaś artykułami spożywczymi A. Napiórkowska i Rozenfeld. [KAP 1930, 501]. Przed wojną powstała jednostka OSP, Kółko rolnicze i Związek Strzelecki [Baranowski 2001, 44].

– We wsi znajduje się mogiła żołnierzy armii napoleońskiej z 1812 r. Jest położona na północny zachód od ostatnich zabudowań, przy drodze z Andrzejowa do Węglisk. Pierwotnie mogiła w postaci prostokątnego nasypu, otoczonego drewnianym płotkiem, znajdowała się pośród pól. Obecnie na miedzy postawiono krzyż otoczony żelaznym łańcuchem i przytwierdzono napis: „Żołnierzom armii napoleońskiej /mogiła wojenna 1812 r./ i żołnierzom poległym w 1944 r. Andrzejów, 1993 r.”. Prawdopodobnie zostali w niej pochowani oficer i jego adiutant z armii napoleońskiej, zabici przez patrol kozacki w końcu 1812 r., w trakcie odwrotu spod Moskwy. [Florek, 1995, s. 27].

– „Świątynia parafialna pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski jest oryginalna w swojej architekturze i wykazuje cechy modernizmu. Bryła kościoła początkowo prostopadłościenna została potem przykryta czterospadowym dachem. Na frontonie kościoła znajduje się wieża zwieńczona czterema wysokimi, „ściętymi”, betonowymi słupami, spomiędzy których wyrasta nieco jeszcze wyższy krzyż. Na ścianie ołtarzowej o ceramicznej dekoracji widnieje obraz MB Częstochowskiej” [http://diecezja sandomierska.pl].

– Kapliczka Matki Boskiej z lat 20-tych XX wieku. kapliczka kłodowa drewniana, nakryta kopułą. We wnętrzu figura Matki Boskiej z krzyżem

– Kapliczka przydrożna drewniana z  lat 30-tych XX wieku, usytuowana na zakręcie drogi do Kawęczyna

Kapliczka domkowa drewniana, z dachem dwuspadowym kryta gontem. We wnętrzu figura Jezusa [https://www.godziszow.pl/asp/warto-zobaczyc,56,,1 ].

– Mogiła zamordowanych Żydów w lesie Bilskim. W lesie Bilskim znajduje się mogiła ludności żydowskiej zamordowanej przez Niemców w czasie II wojny światowej. Dawniej nieoznakowana. Ostatnio miejsce zostało upamiętnione drewnianą macewą z napisem: Tu spoczywają błogosławionej pamięci Żydzi zamordowani w czasach Zagłady” [https://lasyjanowskieiokolice.pl/miejscowosci/andrzejow/mogila-zamordowanych-zydow-w-lesie-bilskim/

– W 1936 r. w czasie słynnej „wojny godziszowsko-modliborzyckiej” chłopi z Andrzejowa skonfederowali się z tymi z Godziszowa aby wspólnie napaść podczas odpustu na Wierzchowiska. Poszkodowanymi w tych bijatykach byli wyłącznie Polacy. [Chodakiewicz 2011, 81]

– Wsi Andrzejów  i Godziszów były według BCH głównymi ośrodkami komunistów w gminie Kawęczyn [BCH, s. 297]

– 26 maja 1941 r. za przynależność do oddziałów partyzanckich w Andrzejowie rozstrzelano 14 osób (w tym 8 okolicznych chłopów i 4 Żydów). [Mańkowski 1978, 113]

– Jesienią 1942 r. działająca w okolicach Janowa Lubelskiego grupa rabunkowa Stanisława Kiełbasy ps. „Dziadek” zachęciła ukrywających się Żydów do wstępowania do swej grupy. Miało zgłosić się kilkudziesięciu. Zostali oni rozstrzelani w masowej egzekucji pod Andrzejowem. Regularnie grabili oni ukrywających się Żydów i zabijali ich. Na wędrujących na zachód Żydów grupa „Dziadka” – Kiełbasy urządzała „polowania”. Na drogę wychodziło kilku uzbrojonych, zgarniało grupę do lasku i po pewnym czasie serie wystrzałów dowodziły, że była ona likwidowana. W ową niedzielę trwało to przez kilka godzin.  [Chodakiewicz 2011, 174].