Malennik Kolonia

Patrz hasło: Potok Górny.

Nazwa wsi jest dwuczłonowa. Słowo „kolonia” oznaczało osadę powstałą zwykle w wyniku parcelacji i wyprzedaży ziemi folwarcznej lub jej części chłopom. Szczególne natężenie tego zjawiska miało miejsce po ukazie uwłaszczeniowym z 1864 r., w okresie międzywojennym (realizacja reformy rolnej z 1920 i 1925 roku), i wreszcie dekretu PKWN z 1944 r. Nabywcami mogli być włościanie z sąsiedztwa albo przybysze z bardziej odległych stron,  zza Wisły lub nieodległej Galicji. Zwłaszcza przed I wojną światową  na nasze ziemi masowo napływali też z przyczyn ekonomicznych chłopi niemieccy. Drugi człon nazwy niejasny.

W czasach przedrozbiorowych folwark Malennik z całą okolicą administracyjnie przynależał do powiatu przeworskiego w ziemi przemyskiej [Przyboś 190; Półćwiartek 12]. W latach 20. XIX w. reaktywowany folwark Malennik znajdował się na terenie gminy Krzeszów wchodzącej w skład obwodu zamojskiego (od 1842 r. powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). Po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych w 1864 r. przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Folwark Malennik znalazł się na obszarze zreorganizowanej Gminy Krzeszów powiatu zamojskiego guberni lubelskiej [Osiński, Gmina, 48–49, 68, 78; idem, Obwód, 33]. Jednak ten stan nie trwał zbyt długo. Folwark Malennik, wchodzący w skład Gminy Krzeszów, znalazł się od 13 stycznia 1867 r. na terenie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Taka przynależność administracyjno-terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Malennik, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazł się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskiej i ukonstytuowaniu się w jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego osada (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Malennik pozostał w Gminie Krzeszów powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie miejscowość weszła w skład Gromady Jasiennik Stary, która stała się elementem składowym Gminy Krzeszów [„LDW” 1933, nr 22, s. 360; 1935, nr 30, s. 477]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) folwark Malennik znajdował się na terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Krzeszów. 5 października 1954 r. Kolonia Malennik znalazła się w granicach Gromady Nowa Wieś [„DUWRN” 1954, nr 15, s. 60]. Od grudnia 1972 r. znalazła się w przywróconej do życia Gminie Potok Górny powiatu biłgorajskiego [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. Kolonia Malennik, po likwidacji powiatu biłgorajskiego, znalazła się w granicach województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu wieś znajduje się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1992 w ramach AZP [NID, AZP obszar 95-80].

Pierwsza wzmianka o Malenniku pojawia się pod rokiem 1617, gdy funkcjonował tu folwark ordynacki. Wymieniony został także w inwentarzu z 1638 r. [Stworzyński 265], a następnie wzmianki w źródłach zanikają aż do lat osiemdziesiątych XVIII w. Malennik nie występuje w rejestrach podatkowych z XVII w. i inwentarzach ordynackich z następnego stulecia. Wszystko wskazuje na to, iż w tym czasie nie rozwinęła się wieś. Około 1780 r. zarząd ordynacki na nowo zorganizował tutejszy folwark w kluczu krzeszowskim, lecz już w 1792 r. go zlikwidowano, a grunty pofolwarczne zostały przeznaczone na osadzenie nowych poddanych [Kasperek 18-19]. Akcja osadnicza najwidoczniej nie dała pożądanych rezultatów i kolejna wzmianka o reaktywowanym folwarku Malennik pojawia się na przełomie lat 20. i 30. XIX w. [APL, AOZ, sygn. 7161; sygn. 7165].

Istniejący od co najmniej 1617 r. folwark w Malenniku należał do Ordynacji Zamojskiej. Do końca XVIII w. wchodził do klucza krzeszowskiego dóbr ordynackich [Kasperek 18-19], zaś w wieku XIX do klucza lipińskiego, a następnie księżpolskiego. Zarówno w okresie przedrozbiorowym, jak i później był wydzierżawiany osobom prywatnym.

Folwark główny Malennik posiadał w XIX w. powierzchnię 514 mórg i 154 prętów (w tym 466 mórg i 196 gruntów ornych). Na początku trzeciej dekady XX w. jego powierzchnia wynosiła 566 mórg.

Dzierżawcami folwarku od początku drugiej połowy lat 30. XIX w. byli: Stanisław Kamiński (1837–1857), Gracjan Wybranowski (1857–1877), Tomasz Cambell (obywatel Wielkiej Brytanii) (1881–1893), Emil Rossmann (1893–1900), Tomasz i Teresa Campbell (1900–1911). Ci ostatni odstąpili folwark Andrzejowi Leonardowi Mazurkiewiczowi (1902–1910). W 1911 r. dzierżawcami folwarku Malennik zostało małżeństwo Paszkiewiczów i Witold Horczak. Dwa lata później prawo do dzierżawy przekazali w ręce Gustawa Kiwerskiego a następnie Jan Sabo. W 1923 r. kontrakt na dzierżawę Malennika na 9 lat podpisali Konstanty Świderski i Tadeusz Łuniewski. Ostatnim dzierżawcą folwarku był Uniejewski, który w schyłkowym momencie dekompozycji Ordynacji Zamoyskich dokonał jego zakupu [APKOS, ASCPRK w Krzeszowie, sygn. 22, s. 155; sygn. 46, s. 214; APL, AOZ, sygn. 5415; sygn. 7089; sygn. 7161; sygn. 7162; sygn. 7167; sygn. 7168, sygn. 7169; ASCPRK Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 60, s. 311; APLOK, Akta notariusza Bolesława Wisłockiego w Biłgoraju, sygn. 64, s. 612–641; sygn. 88, s. 1698–1739; Akta notariusza Edwarda Maryewskiego w Biłgoraju, sygn. 1, s. 457–499; APZ, ASCPRK w Szczebrzeszynie, sygn. 6, s. 179; Bazan, 61].

Na początku XX w. w folwarku Malennik istniał 1 dom (dwór), w którym mieszkało 16 osób. W czasie spisu powszechnego odnotowano istnienie 4 budynków mieszkalnych i 64 mieszkańców [Spravochnaya, 33; Skorowidz, IV, 7].

Kościół rzymskokatolicki

Wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego zamieszkujący w Malenniku u schyłku XIX w. i na początku XX w. przynależeli do parafii rzymskokatolickiej w Krzeszowie. Parafia ta miała od początku drugiej połowy lat 60. XIX w. 2-osobowy etat: proboszcza i wikarego. Na początku XX w. na terenie folwarku Malennik obecnych było 14 katolików. Posługę duchowną dla mieszkańców Malennika pełnili proboszczowie parafii krzeszowskiej w osobach następujących księży: Franciszek Skubiszewski, Jan Adamski, Aureliusz Wilczyński, Stanisław Rybka, Aleksander Bartosiewicz, Andrzej Dziubiński. Ponadto posługę pełnili również wikariusze parafii krzeszowskiej m.in.: ks. Bronisław Kucharski, ks. Stanisław Rybka, ks. Stanisław Matraś, ks. Remigiusz Krześniak, ks. Ludwik Molle, ks. Aleksander Czajkowski, ks. Walenty Machoń [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 B IV b 100; APKOS, ASCPRK w Krzeszowie, sygn. 29–49; Catalogus 1894, 33; Catalogus 1898, 33; Catalogus 1902, 35; Catalogus 1906, 35; Catalogus 1910, 37; Catalogus 1914, 29; Catalogus 1917, 29; Catalogus 1919, 24–25; Spravochnaya, 19].

Pierwszy spis powszechny z 1921 r. wykazał obecność 64 katolików. W okresie międzywojennym i powojennym mieszkańcy Malennika nadal pozostali pod opieką księży z parafii krzeszowskiej. Posługę duchową pełnili następujący księża: Łukasz Zezuliński, Antoni Jaworski, Józef Perskiewicz, Adolf Netczyński, Stanisław Wolski, Franciszek Kopeć [Catalogus 1928, 42; Catalogus 1929, 50; Spis kościołów 1935, 46; Spis kościołów 1936, 46; Spis kościołów 1937, 46–47; Spis kościołów 1938, 47–48; Spis kościołów 1939, 68; Spis kościołów 1948, 67; Skorowidz, IV, 7]. Taka przynależność administracyjna istnieje do dnia dzisiejszego.

Dzieci z folwarku Malennik w okresie międzywojennym uczęszczały do szkoły w Jasienniku Starym. Analogiczne rozwiązanie zastosowano w drugiej połowie lat 40. XX w. [APL, C. i K. Komenda Powiatowa w Biłgoraju, sygn. 31, s. 26–27, 35; APLOK, ISB, sygn. 58, s. 132–138; sygn. 155].

Do pierwszej połowy XIX w. nie rozwinęła się tu wieś. Malennik był odnotowywany tylko jako folwark ordynacki, należący do klucza krzeszowskiego. Niezachowany inwentarz z 1617 r. odnotowuje, że hodowano tu pawie dla rezydencji ordynatów w Krzeszowie, zaś następny z 1638 r. mówi o licznych stawach rybnych [Stworzyński 265]. 

Podstawowym źródłem utrzymania mieszkańców Malennika było rolnictwo. Dominowała uprawa zbóż, których rodzaje były uwarunkowane jakością gleb. Stąd też przeważała uprawa żyta i owsa a rzadziej jęczmienia czy pszenicy.

Dochody przynosiła również produkcja alkoholu i jego sprzedaż. Na terenie Ordynacji prawo propinacji i sprzedaży alkoholu do 1866 r. było oddawane w arendę. Odbywało się w ramach wydzierżawiania Propinacji Malennicko-Kamionkowskiej [APL, AOZ, sygn. 7088; sygn. 7162; sygn. 7166].

W Malenniku istnieje odrestaurowany dworek zbudowany w 1850 r. Znajdowała się w nim siedziba dzierżawców folwarku będącego częścią dóbr Ordynacji Zamoyskich. Przy nim zachowały się pozostałości parku dworskiego [Bazan, 60–61].

4 października 1916 r. doszło do pożaru dworu wraz z oficyną w Malenniku [APL, AOZ, sygn. 7167].