Jedlinki

Patrz hasło: Potok Górny.

Nazwa miejscowości pochodzi od lasu jodłowego, który zapewne rósł tu podczas zakładania osady.

W czasach staropolskich Jedlinki administracyjnie przynależały do powiatu przeworskiego w ziemi przemyskiej, a ta z kolei wchodziła do województwa ruskiego [Przyboś 190; Półćwiartek 12]. Na podstawie decyzji traktatu rozbiorowego z 1772 r. Jedlinki znalazły się pod panowaniem austriackim. Funkcjonowały w latach 1773–1775 w ramach okręgu ulanowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Władze austriackie w 1775 r. dokonały reorganizacji struktur administracji terenowej i Jedlinki znalazły się na obszarze okręgu tomaszowskiego cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). Kolejna reorganizacja nastąpiła w 1782 r. Tym razem osada wchodząca w skład okręgu tomaszowskiego znalazła się na terytorium cyrkułu zamojskiego.

Taki stan rzeczy przetrwał do 1810 r. Wtedy na mocy traktatu w Schönbrunn z 14 października 1809 r. kończącego wojnę francusko-austriacką cyrkuł zamojski został włączony w skład Księstwa Warszawskiego. W nowej rzeczywistości polityczno-administracyjnej Jedlinki znalazły się od 1810 r. w gminie dominialnej Lipiny w powiecie tarnogrodzkim departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 r. zostały objęte władzą komisarza obwodu zamojskiego (od 1842 r. naczelnika powiatu zamojskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W 1864 r. po ogłoszeniu ukazów uwłaszczeniowych przez rząd carski dokonano reorganizacji gmin. Jedlinki znalazły się w gminie Lipiny powiatu zamojskiego guberni lubelskiej [Osiński, Gmina, 48–49, 68, 78; idem, Obwód, 33]. Jednak ten stan nie trwał zbyt długo. Najpierw wieś, wchodząca w skład gminy Lipiny, znalazła się od 13 stycznia 1867 r. na terenie powiatu biłgorajskiego guberni lubelskiej. Następnie pokłosiem akcji odbierania statusu miast różnym ośrodkom na terenie Królestwa Polskiego w latach 1869–1870 było reorganizowanie struktur administracji gminnej. W ten sposób od 1871 r. Jedlinki znalazły się na terenie Gminy Potok Górny wchodzącej w skład powiatu biłgorajskiego. Taka przynależność terytorialna przetrwała do 14 września 1913 r. Wtedy Jedlinki, bez zmiany przynależności gminnej i powiatowej, znalazły się w granicach guberni chełmskiej. Po zajęciu południowych obszarów Królestwa Polskiego przez wojska austro-węgierskie i ukonstytuowaniu się jesienią 1915 r. zarządu okupacyjnego osada (władze przywróciły granice podziału administracyjnego gmin i powiatów sprzed wydzielenia guberni chełmskiej w dniu 14 września 1913 r.) weszła w skład generał-gubernatorstwa lubelskiego [„Dziennik rozporządzeń c. i k. Jeneralnego Gubernatorstwa wojskowego” 1915, nr 1, poz. 1; Ćwik, Reder, 107]. Ten stan rzeczy przetrwał do uzyskania przez Polskę niepodległości. W pierwszych dniach wolności Jedlinki weszły w skład Gminy Potok Górny powiatu biłgorajskiego i województwa lubelskiego (od 1919 r.). 23 marca 1933 r. została ogłoszona ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Na jej podstawie wieś weszła w skład Gromady Jedlinki, która stała się elementem składowym Gminy Potok Górny [APLOK, AGPG, sygn. 119, k. 4; „LDW” 1933, nr 22, s. 361; 1935, nr 30, s. 478]. W czasie okupacji niemieckiej (od 26 października 1939 r. do końca lipca 1944 r.) znajdowały się na terytorium powiatu biłgorajskiego dystryktu lubelskiego. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej przywrócono podział administracyjny sprzed 26 października 1939 r. Taka organizacja przynależności terytorialnej przetrwała aż do chwili likwidacji Gminy Potok Górny. 5 października 1954 r. Jedlinki znalazły się w granicach Gromady Potok Górny [APLOK, AGPG, sygn. 1297, k. 1; „DUWRN” 1954, nr 15, s. 60]. Od grudnia 1972 r. miejscowość znalazła się ponownie w przywróconej do życia Gminie Potok Górny powiatu biłgorajskiego [„DUWRN w Lublinie” 1972, nr 12, s. 174]. Z dniem 1 czerwca 1975 r. , po likwidacji powiatu biłgorajskiego, Jedlinki znalazły się w granicach województwa zamojskiego. Stan ten przetrwał do momentu wprowadzenia reformy podziału administracyjno-terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 r. Od tego momentu osada znajduje się na terenie powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego [Dz.U., 1975, nr 16, poz. 91, s. 160].

Na północ od Jedlinek rozciąga się las Borowiec, zaś na południe Krzaki Potockie [Bazan, 56–57].

W inwentarzu klucza lipińskiego z 1726 r. wymieniano we wsi 14 gospodarzy o nazwiskach: Garcarz, Golik, Hurysz, Pawelec, Słoma, Stępniewski, Szary, Szczech i Znak [Stworzyński 192; APL AOZ 293, k. 9v-10].

U schyłku XVIII w. grunty we wsi były użytkowane przez włościan noszących następujące nazwiska: Bednarz, Ciosmiak, Hurysz, Kowal, Pawelec, Słoma, Stępniowski, Szczęch, Szary [APL, AOZ, sygn. 2.1.9/1199, k. 25v–].

Właścicielami gospodarstw na mocy ukazu z 1864 r. stali się włościanie noszący następujące nazwiska: Byk, Bucior, Cios, Golik, Głowik, Jaśkowski, Klecha, Kowal, Kruk (2 właścicieli), Lipianin, Mazur, Pawelec (2), Rączka, Słoma (6), Sniosek, Stępniewski (5), Urwisz, Wardach (2) i Zawada.

Około 1927 r. właścicielami gospodarstw byli następujący włościanie: Bosko, Bucior (2 właścicieli), Byk (3), Cios (2), Ćwikła, Garbacz (2), Golik (2), Głowik (2), Jaśkowska, Klecha (2), Kruk, Mazur, Pawelec, Pisztal (2), Psuj (2), Rękas, Siek, Słoma (7), Sniosek (2), Stępniowski (9), Struk, Szyszka, Wacyk, Wardach, Wawrzak i Zwolak [APL, OUZL, sygn. 6246, k. 16–17; APLOK, AGPG, sygn. 61; sygn. 64, k. 7].

Na początku lat 30. XX w. w Jedlinkach obecni byli właściciele gospodarstw noszący następujące nazwiska: Bednarz, Bosko, Bucior (2), Byk (2), Cios (2), Czekirda, Dec, Deryło (2), Fedor, Garbacz (3), Golik (3), Jaśkowski, Klecha (3), Kobel, Krzeszowiec, Lipiec, Mazur (2), Mazurek, Pawelec, Pintal, Pisarczyk, Psuj (2), Rękas, Słoma (9), Sniosek (2), Stec, Stępniowski (8), Struk (2), Wacyk, Wardach (3), Wawrzak, Zabłotny, Zawada i Zwolak [APLOK, AGPG, sygn. 2/6].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1987 w ramach AZP [NID, AZP obszar 95-81].

Po raz pierwszy wzmianka o już rozwiniętej wsi pochodzi z inwentarza z 1639 r. Stąd można wnioskować, że była założona wraz z Dąbrówką i Zagródkami przez kanclerza Jana Zamoyskiego już po włączeniu tych obszarów do Ordynacji Zamojskiej w 1589 r., aczkolwiek brak na to poświadczenia źródłowego. W 1639 r. wieś przynależała do wójtostwa potockiego, dzierżonego przez (Stanisława?) Sredzieńskiego [Stworzyński 192]. W XVIII w. Jedlinki były wymieniane raz jako samodzielna wieś, innym razem jako przysiółek Lipin. Jako wieś wymienia je inwentarz z 1726 i 1783 [APL AOZ 293, k. 9v; Orłowski 30], zaś austriacki spis podatkowy z 1785 r. oraz inwentarz z 1789 r. jako przysiółek Lipin [Budzyński 178, 219; APL AOZ 1199, k.1]. W 1783 r. Jedlinki były odnotowane jako wieś z przysiółkiem Babice [Orłowski 30].

Od chwili swego powstania wieś Jedlinki należała do Ordynacji Zamojskiej, zaliczana na przemian do klucza potockiego lub lipińskiego [Orłowski 30]. Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów grunty leżące w Jedlinkach (odrębnej wsi, ale skoncentrowanej z Lipinami) nadal należały do Ordynacji . Były one zazwyczaj oddawane w dzierżawę włościanom, którzy w zamian za korzystanie z areału należącego do Zamoyskich odrabiali pańszczyznę lub płacili czynsz.

W marcu 1864 r. została ogłoszona reforma uwłaszczeniowa przez rząd carski w Królestwie Polskim. Ostateczne zatwierdzenie nadziałów ziemi dla włościan z Jedlinek nastąpiło 3 stycznia 1867 r. Powstało wtedy 31 samodzielnych gospodarstw (o powierzchni od 8,5 do 18,5 morgi) na gruntach (714 mórg i 85 prętów, w tym 692 morgi i 135 prętów użytków rolnych) dotąd należących do Ordynacji . Rodzina Zamoyskich otrzymała za utracony areał odszkodowanie w wysokości 1749,83 rubla. Ponadto wszyscy właściciele gospodarstw w Jedlinkach uzyskali prawo korzystania ze wspólnych pastwisk o powierzchni 326 mórg i 26 prętów. Pastwiska te decyzją gromady Jedlinki z 11 listopada 1925 r., zostały 6 grudnia 1930 r. rozdzielone między istniejące już gospodarstwa. Włościanie z Jedlinek otrzymali również prawo korzystania z serwitutów z lasów Ordynacji . Ostatecznie sprawa serwitutów została uregulowana 12 kwietnia 1930 r. Za całkowitą rezygnację z serwitutów włościanie otrzymali 148,28 ha gruntów (m.in. 77,63 ha lasu, 65,15 gruntów ornych). Oznaczało to wzrost areału każdego gospodarstwa o przeszło 4 ha [APL, ZTL, sygn. 171; OUZL, sygn. 6246; sygn. 6248].

Późną wiosną 1915 r. część włościan wyznania prawosławnego opuściła swoje gospodarstwa udając się ze swoim dobytkiem ruchomym na uchodźstwo w głąb Rosji. Z tego powodu prawie 22% gruntów leżało odłogiem (73 morgi z 333,5 użytkowanych we wsi Jedlinki). Austro-węgierskie władze okupacyjne zaleciły tymczasowe przejęcie tych gruntów przez okolicznych włościan  W 1917 r. w Jedlinkach funkcjonowało 47 gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 4 mórg ziemi. Dekadę później odnotowano w Jedlinkach istnienie 50 gospodarstw.

W świetle inwentarza wójtostwa potockiego z 1639 r. we wsi Jedlinki zamieszkiwało 32 gospodarzy, ale W 1827 r. w istniało tu 21 domów, w których mieszkało 135 osób. Cztery dekady później (1866 r.) odnotowano obecność 227 osób. Na początku XX w. było 25 domów zamieszkanych przez 284 osoby. W styczniu 1920 r. w Jedlinkach funkcjonowało 46 drewnianych budynków mieszkalnych i 104 drewnianych budynków gospodarczych. Rok później w czasie spisu powszechnego odnotowano istnienie 71 budynków mieszkalnych i 270 mieszkańców [APLOK, AGPG, sygn. 62, k. 29; Tabella, I, 178; Spravochnaya, 19; Skorowidz, IV, 8; Osiński, Obwód, 340].

Kościół rzymskokatolicki

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego w Jedlince w XIX w. i w pierwszej połowie XX w. przynależeli do parafii w Potoku Górnym. Podczas sporządzania opisu parafii Potok Górny w 1860 r. wykazano w Jedlinkach 142 wiernych Kościoła rzymskokatolickiego. Na początku XX w. obecnych było 182 katolików. Pierwszy spis powszechny z 1921 r. wykazał obecność 202 wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego. Opiekę duszpasterską nad nimi sprawowali proboszczowie i administratorzy w osobach: Mikołaja Maciejowskiego (1776–1802), Bartłomieja Sobolewskiego (1802–1821), Mateusza Bełcikowskiego (1821–1856), Jana Pawełkiewicza (1856–1857), Tomasza Petrykowskiego (1857–1873), Feliksa Kamińskiego (1873–1876), Franciszka Matrasia (1876–1878), Fryderyka Więckowskiego (1878–1918), Ludwika Kwieka (1918–1920), Józefa Sławińskiego (1920), Kazimierza Siedleckiego (1920–1922), Stanisława Fruga (1922–1923), Seweryna Śluskowskiego (1923–1925), Adolfa Netczyńskiego (1925–1936), Błażeja Nowosada (1936–1943), Ludwika Olechowskiego (1944–1945), Franciszka Surtela (1945–1946), Aleksandra Hawryluka (1946–1962), Józefa Walczaka (1962–1971) i Bogusława Wojtasiuka (1971–1989). oraz wikariusze m.in.: ks. Władysław Petrykowski, ks. Józef Waśkiewicz, ks. Aleksander Urban, ks. Stefan Boćkowski, ks. Antoni Czamarski [AAL, KGL, sygn. Rep. 60 B IV b 84; APL, ASCPRK w Potoku Górnym, sygn. 1–5; APLOK, AGPG, sygn. 2/14, k. 42v–44; APR, ZDP, sygn. 30.25/15051, s. 2; APZ, ASCPRK w Potoku Górnym, sygn. 1–45; Catalogus 1865, 14; Catalogus 1870, 20; Catalogus 1875, 36; Catalogus 1887, 33; Catalogus 1894, 34; Catalogus 1898, 34; Catalogus 1902, 36; Catalogus 1906, 36; Catalogus 1910, 37–38; Catalogus 1914, 30; Catalogus 1917, 30; Catalogus 1919, 25; Catalogus 1920, 70; Catalogus 1928, 43; Catalogus 1929, 51; Spis kościołów 1935, 47; Spis kościołów 1936, 47; Spis kościołów 1937, 47; Spis kościołów 1938, 48; Spis kościołów 1939, 70; Spis kościołów 1941, 161; Spravochnaya, 19; Skorowidz, IV, 8].

Kościół greckokatolicki

Wierni Kościoła greckokatolickiego w Jedlinkach przynależeli do parafii unickiej w Potoku Górnym. Jednak funkcjonowała ona jedynie do 1845 r. Opiekę duszpasterską nad nimi sprawowali jej proboszczowie w osobach ks. Stefana Sajkowicza (1798–1844) i ks. Antoniego Skrobańskiego (1844–1845). W połowie lat 40. XIX w. uniccy mieszkańcy Jedlinek stali się członkami społeczności parafialnej w Lipinach. Należy zauważyć, że niektórzy z unitów dokonali konwersji na prawosławie już w 1842 r. stając się członkami parafii prawosławnej w Potoku Górnym. W Lipinach Górnych funkcjonowała cerkiew drewniana p.w. św. Dymitra, która została wzniesiona jeszcze w XVIII w. W połowie lat 60. XIX w. funkcję psalmisty pełnił Bazyli Jaceczko, zaś starostą cerkiewnym był Jan Wołoszyn. Liczba parafian z Jedlinek wynosiła 71 osób. Do momentu likwidacji Kościoła greckokatolickiego w 1875 r. znajdowali się pod opieką religijną ks. Antoniego Skrobańskiego [RGIA, fond 821, opis 4, dieło 386, k. 2–3v; dieło 387, k. 1–1v; APL, ChKGK, sygn. 227, k. 58v–59, 69v–70; sygn. 237, k. 2–3; KPCh, KV, sygn. 116, s. 64–69; Sęczyk, 574, 586].

Kościół prawosławny

W chwili tworzenia parafii prawosławnej w Potoku Górnym w 1842 r. niektórzy mieszkańcy Jedlinek wyznania greckokatolickiego zdecydowali się na przyjęcie prawosławia. Ta społeczność wyznaniowa uległa wzrostowi z chwilą likwidacji Kościoła unickiego. Wyznawcy unii z Jedlinek stali się członkami społeczności parafii prawosławnej w Lipinach Górnych. W 1877 r. odnotowano obecność 77 wiernych. Przynależeli oni do parafii lipińskiej do połowy lat 80. XIX w. Następnie zostali podporządkowani proboszczowi parafii prawosławnej w Potoku Górnym. W 1912 r. w Jedlinkach było 114 osób wyznania prawosławnego [APL, KGubL, sygn. 4653; KPCh, KV, sygn. 187, s. 44; APZ, ASCPP w Lipinach, sygn. 1–9].

Latem 1916 r. do Jedlinek trafiła kilkudziesięcioosobowa grupa prawosławnych uchodźców ewakuowanych z Wołynia. Zostali oni ulokowani w budynkach pozostawionych przez uchodźców, którzy w czerwcu 1915 r. udali się w głąb Rosji. Wiosną 1917 r. zostali przeniesieni do innych wyznaczonych miejsc pobytu na terenie powiatu tomaszowskiego i zamojskiego [APLOK, AGPG, sygn. 59, k. 41, 42v–43v].

Spis powszechny z 1921 r. wykazał obecność 63 prawosławnych, którzy deklarowali narodowość ukraińską. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę prawosławni mieszkańcy Jedlinek, w związku z nie wyrażeniem zgody na otwarcie parafii prawosławnej w Potoku Górnym, zasilili społeczność wyznaniową parafii w Kulnie. Od 1925 r. weszli w skład parafii Potok Górny. W lutym 1931 r. w Jedlinkach zamieszkiwało 105 osób wyznania prawosławnego reprezentujących następujące rodziny: Byk, Czekirda, Kobel, Psuj, Rękas, Słoma i Struk [APL, UWL [1919–1939], WSP, sygn. 643, s. 254; APLOK, AGPG, sygn. 2/6; Skorowidz, IV, 8].

Kres obecności osób wyznania prawosławnego w Jedlinkach nastąpił w wyniku ich deportowania do Związku Sowieckiego. Uznani zostali bowiem za ludność ukraińską. Ostatnia osoba prawosławna z Jedlinek reprezentująca rodzinę Czekirdów została zmuszona do wyjazdu w 1948 r. na Dolny Śląsk w okolice Dzierżoniowa [APLOK, AGPG, sygn. 2/6].

W Jedlinkach w okresie międzywojennym funkcjonowała 1-klasowa koedukacyjna szkoła powszechna. Funkcję nauczycieli pełnili w niej m.in. Julia Bek, Maria Chomin, Helena Dziadecka i Józef Michaluk. Polska placówka oświatowa w Jedlinkach działała również w czasie okupacji hitlerowskiej. Nauczycielką była m.in. Janina Elżbieta Keck. W drugiej połowie lat 40. XX w. funkcjonowała 4-klasowa szkoła podstawowa. Kierowała nią nauczycielka Anna Piotrowska. W 1958 r. funkcjonowała 5-klasowa szkoła podstawowa [APLOK, AGPG, sygn. 2/6, k. 20v–21; ISB, sygn. 48, s. 306–307, 633–634; sygn. 58, s. 256–262; PPRNiUPB, sygn. 2880].

Ludność włościańska zajmowała się tradycyjnie rolnictwem oraz zajęciami leśnymi. Dominowała uprawa zbóż, których rodzaje były uwarunkowane jakością gleb. Stąd też przeważała uprawa żyta i owsa a rzadziej jęczmienia czy pszenicy.

Inwentarz z 1639 r. ukazuje tutejszych chłopów jako względnie zamożnych, choć mało przedsiębiorczych. Piszę się tam, że: ,,Bo na niemałej gromadzie często kura i kapłon dostaje się. Mogłaby się też utrzymywać tu obora i owczarnia, bo o paszę dla krów i owiec nietrudno tak w lecie jak i w zimie”. Dawniej utrzymywano przy folwarku stado 20 klaczy ze źrebakami [Stworzyński 192]. Wówczas wójt Średzieński wydzierżawił szlachcicowi Stanisławowi Łysakowskiemu tutejszą karczmę z wolnym wyszynkiem piwa i gorzałki, a także młyn o trzech kamieniach, a także część gruntów we wsi, gdzie dzierżawca osadził dwóch chłopów – ćwiertników. Przy wydzierżawionym młynie znajdowały się dwa stawy, a także dwa sady z jabłoniami, gruszami, śliwami i wiśniami.

W późniejszych dziesięcioleciach wieś mocno podupadła gospodarczo. W 1741 r. odnotowano tu już młyn, starą karczmę i zaledwie kilkanaście gospodarstw. Nie było już pasiek, które licznie tu występowały. Opisanie gromady Lipiny z 1789 r. ukazuje wymiar pańszczyzny rocznej miejscowych chłopów w wysokości 26 dni w roku, z tego połowa sprzężajem wołowym, a połowa pieszo. Mieli też płacić czynsz od gruntów sznurowych [APL AOZ 1199].

W pierwszej połowie XIX w. władze Ordynacji decydowały się na oddawanie w dzierżawę prawa produkcji i sprzedaży alkoholu. W 1841 r. Michał Kurzątkowski wydzierżawił na prawie 12 lat prawo produkcji alkoholu w Jedlinkach oraz ich sprzedaży w tutejszym szynku za sumę 1039 zł [APL, AOZ, sygn. 11100].

W 1933 r. gradobicie i pożar spustoszył część budynków i uprawy mieszkańców Jedlinek [Bazan, 45].

Celem zachowania bezpieczeństwa pożarowego w okolicznych lasach w Jedlinkach pod koniec lat 40. XX w. została utworzona przeciwpożarowa straż leśna. W 1952 r. liczyła ona 25 członków [APLOK, AGPG, sygn. 1303, k. 11].