Terebiski

Patrz hasło: Sławatycze.

Nazwa Terebiska jest raczej stabilna i dobrze utrwalona. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana jako Terrabisca. Nazwa pochodzi od słowa ‘trzebienie’ (w języku ruskim), w tym przypadku oznaczające najpewniej wycinkę lasu pod pola uprawne..

Terebiski położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Terebiski znalazły się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 była w składzie województwa bialskopodlaskiego. W 1999 r. znalazła się ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1809 r. wprowadziła nowe formy ustroju lokalnego, m.in. gminy wiejskie z wójtami na czele. Zostali nimi właściciele ziemscy lub osoby przez nich wyznaczone. Terebiski należały wówczas do gminy Sławatycze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. wieś włączono w skład gminy Zabłocie [APL, KWPB, sygn. 3]. Od 1933 r. Terebiski należały do gromady Nowosiółki we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w latach 1954–1959 znalazły się w gromadzie Jabłeczna [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Po jej likwidacji wieś weszła w skład gromady Zabłocie [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. sołectwo w gminie Sławatycze [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Bajko, Boruszik, Charko, Czekiejda, Daniluk, Korniluk, Niczyporuk, Nikoniuk, Romanczuk, Rudzki, Siekierski i Sawoniuk [APL, ZTL, sygn. 102].

W trakcie prowadzonych w roku 1990 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP na odosobnionym stanowisku zebrano ceramikę z wczesnego średniowiecza (XII w.?) oraz okresu nowożytnego (bliżej nieokreślonego) [NID, AZP obszar 65-90].

Miejscowość powstała dopiero pod koniec XVIII w. Najstarszy odnaleziony zapis w źródłach pisanych pochodzi z roku 1796 [APL, CHKGK, sygn. 145].

Wieś powstała w dobrach sławatyckich Radziwiłłów. Ostatni męski ich właściciel z tego rodu Dominik Hieronim Radziwiłł zmarł w 1813 roku. Terebiski wraz z całymi dobrami odziedziczyła wówczas na mocy ukazu cara Rosji Aleksandra I jego kilkuletnia córka Stefania. W 1828 r. wyszła ona za mąż za Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn Wittgensteina, z którym miała dwójkę dzieci Piotra i Marię – w przyszłości żonę Chlodwiga Karla Victora Hohenlohe-Schillingsfürsta. Od śmierci matki w 1832 r. do 1864 r. rodzeństwo było współwłaścicielami obydwu wsi. Po uwłaszczeniu chłopi stali się pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej wcześniej ziemi (2191 morgów) i na terenie wsi nie było już własności dworskiej [APL OCh, HW, sygn. 551; APL OR, HBP, sygn. 400].

W 1814 r. w Terebiskach w 11 domach zamieszkiwało 48 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1]. Słownik Geograficzny informuje o 14 domach i 119 mieszkańcach [SGKP, 1880–1914, t. 12, s. 203]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 12 budynkach zamieszkiwało 76 osób, które zadeklarowały wyznanie prawosławne oraz narodowość polską – 75 i rusińską – jedna [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 5]. W 2021 r. we wsi zameldowanych było 15 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Pierwsi mieszkańcy Terebisek byli unitami należącymi do parafii greckokatolickiej w Jabłecznej. W 1796 r. we wsi odnotowano 8 domów zamieszkiwanych przez unitów [APL, CHKGK, sygn. 145]. Wierni z tej wsi w 1875 r. przeszli na prawosławie. Zdecydowana większość z tym wyznaniem związała swoją przyszłość. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na zmianę wyznania w Rosji, liczba prawosławnych we wsi pomiędzy 1904 a 1908 r. spadła z 134 do 123 osób [APL, KPCH KV, sygn. 103 i 106]. Prawosławni zniknęli z krajobrazu wsi po II wojnie światowej, kiedy to większość Ukraińców dobrowolnie lub pod przymusem, wyjechała do ZSRR w latach 1944–1946 lub została wywieziona w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane w 1947 roku.

Katolicy obrządku rzymskiego pojawili się w Terebiskach dopiero po II wojnie światowej. Należą oni do parafii rzymskokatolickiej w Jabłecznej.

Zdecydowana większość mieszkańców Terebisek na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Swoje powinności pańszczyźniane chłopi z tej wsi odrabiali w folwarku Jabłeczna. W 1814 r. we wsi istniało 11 dymów (gospodarstw) pańszczyźnianych posiadających od 3 do 7 morgów ziemi. W zamian odrabiali oni po jednym dniu męskim pańszczyzny tygodniowo przez cały rok oraz płacili czynsz (1 złoty polski i 1 grosz polski z morgi). Jako ciekawostkę można podać, że posiadali oni wówczas, m.in.: 15 wołów, 12 krów i 34 owiec. We wsi nie było ani jednego konia [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1].

W 1864 r. w we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 11 gospodarstw będących w posiadaniu 19 właścicieli. Gospodarstwa liczyły po 19 morgów. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali w sumie ponad 219 morgów oraz prawa serwitutowe do pastwiska „Gać”, łowienia ryb w Bugu i serwitutu leśnego w lasach domaczewskich położonych za Bugiem. Właściciele uwłaszczonych gospodarstw mieli otrzymywać w miarę potrzeb drewno na poprawę budynków mieszkalnych i gospodarczych, płoty, wozy, sanie oraz posusz na opał (26 wozów rocznie) i łuczynę na oświetlenie (jeden wóz). Serwituty leśne zostały uściślone zapisami z lat 1881 i 1884. Według nich każde z gospodarstw miało otrzymywać na poprawę budynków – jedną sosnę (15 łokci x 13 cali) co trzy lata, 20 osinowych łat co 15 lat; na ogrodzenia – jednokonny wóz dębowych kołków (3 łokcie x 3 cale), tj. 60 sztuk i dwa wozy jednokonny chrustu co 15 lat; na sanie – dwa graby na płozy, na wozy – jedną brzozę i dwa dęby na osie co 15 lat; na oświetlenie – jeden wóz karpiny rocznie [APL, ZTL, sygn. 102].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u zamożniejszych sąsiadów lub właścicieli ziemskich, albo trudniła się innymi zawodami. W latach 20. XX w. w miejscowości działał sklep z artykułami spożywczymi P. Ganiuka [KAP, 1928, s. 631].

O przebiegu i skutkach działań wojennych w okolicach Terebisek do XX w. źródła historyczne milczą. Możemy się domyślać, że wieś mocno ucierpiała podczas odwrotu armii napoleońskiej na przełomie 1812/1813 roku. Okolice wsi stanowiły w latach 1863–1864 rejon działania licznych partii powstańczych, na terenie wsi nie doszło jednak do żadnej odnotowanej w materiałach źródłowych bitwy z wojskami carskimi.

Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach wsi był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska rosyjskiego powołano wielu mężczyzn. Wśród nich był m.in. Iwan Czikienda z Terebisk [https://gwar.mil.ru/heroes/]. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. Armia rosyjska wycofywała się z południa na północ, w kierunku Brześcia. 15 sierpnia 1915 r. wieś w znacznej części została spalona przez wycofujące się wojska rosyjskie a wielu jej mieszkańców udało się na uchodźstwo w głąb Rosji. Uchodźcy zaczęli wracać dopiero w 1918 roku.