Parośla-Pniski

Patrz hasło: Sławatycze.

Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisane jako Pareslow i Pnisco. Nazwa Parośla pochodzi od słowa z gwary białoruskiej paroslja ‘młody, sosnowy las’ [NMP, 2009, t. 8, k. 311]. Nazwa Pniski pochodzi od słowa pnisko ‘duży pień’ w liczbie mnogiej [NMP, 2009, t. 8, k. 560]. W XIX i pierwszej połowie XX wieku Parośla i Pniski traktowano jako oddzielne miejscowości. Obecnie tworzą jedną osadę, która w swojej nazwie zachowała pierwotną dwudzielność.

Parośla i Pniski położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Parośla i Pniski znalazły się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego się z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 była w składzie województwa bialskopodlaskiego. W 1999 r. znalazła się ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1809 r. wprowadziła nowe formy ustroju lokalnego, m.in. gminy wiejskie z wójtami na czele. Zostali nimi właściciele ziemscy lub osoby przez nich wyznaczone. Obie wsie należały wówczas do gminy Sławatycze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. wieś włączono w skład gminy Zabłocie [APL, KWPB, sygn. 3]. Od 1933 r. Parośla i Pniski należały do gromady Jabłeczna we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w latach 1954–1959 pozostały w gromadzie Jabłeczna [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Po jej likwidacji wieś weszła w skład gromady Zabłocie [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. sołectwo w gminie Sławatycze [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) wieś nie ma części składowych [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W 1864 r. w Parośli uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Chrul, Gasiuk, Korniluk, Patejuk, Pawlik, Petruczuk, Romanczuk, Rudzki, Sawczuk i Szmytki [APL, ZTL, sygn. 78].

W 1864 r. w Pniskach uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Kiryluk, Patejuk i Rudzki [APL, ZTL, sygn. 82].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1986 w ramach AZP [NID, AZP obszar 65-91].

Miejscowość Parośla powstała dopiero pod koniec XVIII w. Najstarszy odnaleziony zapis w źródłach pisanych pochodzi z roku 1796 [APL, CHKGK, sygn. 145]. Nazwa „Pniszcze” pojawia się wprawdzie w inwentarzu z roku 1764, ale nie w odniesieniu do osady, a uroczyska, leżącego przy granicy dóbr sławatyckich z Zabłociem [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3804]. Osada Pniski powstała najprawdopodobniej na początku XIX w.

Wsie powstały w dobrach sławatyckich Radziwiłłów. Ostatni męski ich właściciel z tego rodu Dominik Hieronim Radziwiłł zm. w 1813 roku. Parośla i Pniski wraz z całymi dobrami odziedziczyła wówczas na mocy ukazu cara Rosji Aleksandra I wydanego jego kilkuletnia córka Stefania.

W 1828 r. wyszła ona za mąż za Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn Wittgensteina, z którym miała dwójkę dzieci Piotra i Marię – w przyszłości żonę Chlodwiga Karla Victora Hohenlohe-Schillingsfürsta. Od śmierci matki w 1832 r. do 1864 r. rodzeństwo było współwłaścicielami obydwu wsi. Po uwłaszczeniu chłopi stali się pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej wcześniej ziemi (159 morgów – Parośla i 69 morgów – Pniski) i na terenie omawianych wsi nie było już własności dworskiej [APL OCh, HW, sygn. 551; APL OR, HBP, sygn. 400].

Parośla

W 1814 r. w Paroślach w 8 domach zamieszkiwało 38 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1]. Słownik Geograficzny informuje o 14 domach i 120 mieszkańcach [SGKP, 1880–1914, t. 7, s. 870]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 18 budynkach zamieszkiwało 114 osób, które zadeklarowały wyznanie prawosławne oraz poza jedną osobą narodowość polską [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 5].

Pniski

W 1814 r. w Pniskach w 3 domach zamieszkiwało 19 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1]. Słownik Geograficzny informuje o 5 domach i 47 mieszkańcach [SGKP, 1880–1914, t. 8, s. 337]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 8 budynkach zamieszkiwało 49 osób, które zadeklarowały wyznanie prawosławne oraz narodowość polską [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 5].

W 2021 r. w Parośli i Pniskach zameldowanych było w sumie 41 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Pierwsi mieszkańcy Parośli i Pnisek byli unitami należącymi do parafii greckokatolickiej w Jabłecznej. W 1796 r. w Parośli odnotowano 9 domów zamieszkiwanych przez unitów [APL, CHKGK, sygn. 145]. W spisie wizytacyjnym z 1813 r. pojawiły się też Pniski [APL, CHKGK, sygn. 349]. Wierni z Parośli i Pnisek w 1875 r. przeszli na prawosławie i z tym wyznaniem związali swoją przyszłość. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na zmianę wyznania w Rosji wszyscy pozostali przy prawosławiu [APL, KPCH KV, sygn. 103 i 106].

Prawosławni zniknęli z krajobrazu wsi po II wojnie światowej, kiedy to większość Ukraińców dobrowolnie lub pod przymusem, wyjechała do ZSRR w latach 1944–1946 lub została wywieziona w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane w 1947 roku. Katolicy obrządku rzymskiego pojawili się w Parośli i Pniskach dopiero po II wojnie światowej. Należą oni do parafii rzymskokatolickiej w Jabłecznej.

Zdecydowana większość mieszkańców Parośli i Pnisek na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Swoje powinności pańszczyźniane chłopi z tych wsi odrabiali w folwarku Jabłeczna.

W 1814 r. w Parośli istniało 8 dymów (gospodarstw) pańszczyźnianych posiadających po 6 lub 13 morgów ziemi. W zamian odrabiali oni po jednym lub dwa dni męskie pańszczyzny tygodniowo przez cały rok oraz opłacali czynsz (1 złoty polski i 1 grosz polski z morgi). Jako ciekawostkę można podać, że posiadali oni wówczas, m.in.: 2 konie, 8 wołów, 9 krów i 37 owiec [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1].

W 1814 r. w „uroczysku Pniski” istniało 3 dymy (gospodarstwa) pańszczyźniane posiadające po 6 lub 14 morgów ziemi. W zamian odrabiali oni po jednym lub dwa dni męskie pańszczyzny tygodniowo przez cały rok oraz opłacali czynsz (1 złoty polski i 1 grosz polski z morgi). Jako ciekawostkę można podać, że posiadali oni wówczas, m.in.: jednego konia, 6 wołów, 4 krowy i jedną owcę [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1].

W 1864 r. w Parośli w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 8 gospodarstw będących w posiadaniu 15 właścicieli. Gospodarstwa miały powierzchnię ok. 19–20 morgów ziemi. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi z tej wsi otrzymali ponad 159 morgów. W oparciu o to samo prawo w Pniskach uwłaszczono trzy gospodarstwa będące w posiadaniu 6 właścicieli. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi z tej wsi otrzymali ponad 69 morgów Chłopi z obydwu wsi otrzymali takie same prawa serwitutowe, tj. do pastwiska dworskiego w uroczysku „Gać”, łowienia ryb w Bugu i serwitutu leśnego w lasach domaczewskich położonych za Bugiem. Właściciele uwłaszczonych gospodarstw mieli otrzymywać w miarę potrzeb drewno na: poprawę budynków mieszkalnych i gospodarczych, płoty, wozy, sanie oraz posusz na opał (26 wozów rocznie) i łuczynę na oświetlenie (jeden wóz). Serwituty leśne zostały uściślone zapisami z lat 1881 i 1884. Według nich każde z gospodarstw miało otrzymywać na poprawę budynków – jedną sosnę (15 łokci x 13 cali) co trzy lata, 20 osinowych łat co 15 lat; na ogrodzenia – jednokonny wóz dębowych kołków (3 łokcie x 3 cale), tj. 60 sztuk i dwa wozy jednokonny chrustu co 15 lat; na sanie – dwa graby na płozy, na wozy – jedną brzozę i dwa dęby na osie co 15 lat; na oświetlenie – jeden wóz karpiny rocznie. W 1914 r., co zatwierdzono jednak dopiero w 1927 r., chłopi z prezentowanych wsi zrezygnowali z praw do serwitutu pastwiskowego w zamian za ponad 20 ha ziemi (wieś Parośla) i 11 ha ziemi (wieś Pniski) [APL, ZTL, sygn. 78, 82; APL OCh, HW, sygn. 3/551].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u zamożniejszych sąsiadów lub właścicieli ziemskich, albo trudniła się innymi zawodami.

O przebiegu i skutkach działań wojennych w okolicach Parośli i Pnisek do XX wieku źródła historyczne milczą. Możemy się domyślać, że wieś mocno ucierpiała podczas odwrotu armii napoleońskiej na przełomie 1812/1813 roku. Okolice wsi stanowiły w latach 1863–1864 rejon działania licznych partii powstańczych, na terenie wsi nie doszło jednak do żadnej odnotowanej w materiałach źródłowych bitwy z wojskami carskimi.

Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach wsi był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska rosyjskiego powołano wielu mężczyzn. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. Armia rosyjska wycofywała się z południa na północ, w kierunku Brześcia. 15 sierpnia 1915 r. wsie w znacznej części zostały spalone przez wycofujące się wojska rosyjskie a wielu jej mieszkańców udało się na uchodźstwo w głąb Rosji. Uchodźcy zaczęli wracać dopiero w 1918 roku.