Nowosiółki

Patrz hasło: Sławatycze.

Pierwotnie osadę nazywano Olędry Ruskie Nowe (1726 r). Nazwa Nowosiółki pojawia się w latach 30. XVIII w. i odtąd jest częściej stosowana, chociaż często w źródłach nazwy Nowosiółki i Ruskie Olendry lub Holendrowie Ruscy występują łącznie. [APL, CHKGK, sygn. 101; AGAD, AWR, XXIII, t. 114 p. 7; AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802]. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana jako Nowo Selki. Człon nazwy Holendry/Olendry odnosi się do faktu, że mieszkańcy miejscowości osadzeni byli na tzw. prawie holenderskim. Człon Ruskie/Ruscy określa albo etnos pierwszych osadników albo nadano go w celu odróżnienia od położonej w innym regionie wsi o nazwie Nowosiółki. Natomiast Nowosiółki to tyle co „nowe sioło”, czyli „nowa wieś”.

Nowosiółki położone były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, w powiecie brzeskim województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w 1795 r., Nowosiółki znalazły się w zaborze rosyjskim. Administracyjnie należały do powiatu brzeskiego guberni grodzieńskiej Cesarstwa Rosyjskiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należały do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 wchodziły w skład województwa bialskopodlaskiego. W 1999 r. znalazły się ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Po uwłaszczeniu chłopów w Cesarstwie Rosyjskim w 1861 r. Nowosiółki znalazły się w gminie Domaczewo. Po odzyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską Nowosiółki włączono w skład gminy Zabłocie. Od 1933 r. wieś należała do gromady Nowosiółki we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w latach 1954–1959 znalazły się w gromadzie Jabłeczna [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Po jej likwidacji wieś weszła w skład gromady Zabłocie [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. sołectwo w gminie Sławatycze [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) częściami wsi Nowosiółki są: Ośrodek i Zaparużyta [https://eteryt.stat.gov.pl/].

W połowie XVIII w. najczęściej spotykamy w Nowosiółkach następujące nazwiska: Romaniuk, Haciuk, Struk, Sawoniuk, Chołod, Charczuk, Gieyno, Demidiuk, Powszuk, Pawluk, Romańczuk, Sawociuk, Charczuk, Wołk, Wołoszuk, Gradowski, Sawczuk, Hryciuk, Kalisiuk i Korneluk [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802, 3804].

Brak informacji o stanowiskach zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1986 w ramach AZP [NID, AZP obszar 66-91].

Osada powstała zapewne między rokiem 1718, a 1726. Inwentarze dóbr sławatyckich z roku 1718 jeszcze jej nie wymieniają, natomiast pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych w roku 1726 (jako Olędry Ruskie Nowe) [APL, CHKGK, sygn. 101].

Wieś powstała w dobrach sławatyckich Radziwiłłów w czasie, gdy ich realną posiadaczką była znana ze swej gospodarności i zapobiegliwości Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (zm. 1746), wdowa po Karolu Stanisławie Radziwille (zm. 1719), kanclerzu wielkim litewskim i matka, m. in. Hieronima Floriana Radziwiłła [Karkucińska 2000, s. 7–56]. W 1814 r. dobra sławatyckie, w tym i wieś Nowosiółki odziedziczyła po Dominiku Hieronimie Radziwille jego kilkuletnia córka Stefania (1809–1832).

W 1828 r. wyszła ona za mąż w Petersburgu za Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn Wittgensteina, z którym miała dwójkę dzieci Piotra (1831–1887) i Marię (1829–1897), żonę Chlodwiga Karla Victora Hohenlohe-Schillingsfürsta. Od śmierci matki w 1832 r. do 1861 r. rodzeństwo było współwłaścicielami Nowosiółek, potem w wyniku uwłaszczenia chłopów w Cesarstwie Rosyjskim ziemia przeszła na własność włościan.

W inwentarzu z roku 1746 odnotowano w Nowosiółkach 25 dymów/gospodarstw, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 125–150 osób. Niespełna 20 lat później znajdujemy już 37 dymów, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 185–220 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802, 3804]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 68 budynkach zamieszkiwało 399 osób, które deklarowały wyznanie: prawosławne – 383 i rzymskokatolickie – 16 oraz narodowość polską [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 5]. W 1943 r. we wsi doliczono się 591 Ukraińców, 35 Białorusinów i 28 Polaków [APL, UOL, sygn. 139].W 2021 r. we wsi zameldowanych było 105 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Początkowo ludność Nowosiółek była prawosławna i należała do parafii w Sławatyczach. W 1698 r. parafia ta stała się greckokatolicką. W 1750 r. Nowosiółki przeniesiono do nowo utworzonej parafii greckokatolickiej w Jabłecznej. W 1759 r. we wsi w 32 domach zamieszkiwało 150 unitów zdolnych do spowiedzi (tj. starszych niż 10 lat) [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48]. W 1775 r. we wsi było 52 domów zamieszkanych przez 295 unitów [APL, CHKGK, sygn. 122].W latach 20. XIX w. w związku ze zmianami granic administracyjnych Nowosiółki znalazły się w parafii greckokatolickiej (od 1839 r. prawosławnej) w Domaczewie. Po 1918 r. wieś należała do parafii prawosławnej w Sławatyczach. Większość prawosławnych zniknęła z krajobrazu wsi po II wojnie światowej, kiedy to część z nich dobrowolnie lub pod przymusem wyjechała do ZSRR w latach 1944–1946 a 434 osób zostało wywiezionych w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane w 1947 roku. Część z tych ostatnich w późniejszych latach wróciła do rodzinnej wsi.

W dawnych czasach we wsi zamieszkiwało niewielu katolików obrządku rzymskiego, należących do parafii rzymskokatolickiej w Sławatyczach. Dominować zaczęli oni dopiero po II wojnie światowej. Obecnie należą oni do parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego w Jabłecznej.

Ze względu na specyfikę terenów na jakich zakładano osady na prawie holenderskim (tereny podmokłe i zalewowe), ich mieszkańcy w mniejszym stopniu zajmowali się uprawą roli, ale przede wszystkim hodowlą bydła. Specjalizowali się też w pracach melioracyjnych i „hydrotechnicznych” oraz usługach transportowych. Osadnicy na prawie holenderskim byli oczynszowani i nie byli pociągani do pańszczyzny. W roku 1764 mieszkańcy Nowosiółek zobowiązani byli do płacenia czynszu w wymiarze jednego złotego z morga oraz szarwarków do tam, grobel i mostów [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3804].

Część mieszkańców wsi trudniła się innymi zawodami. W połowie XVIII w. odnotowano w Nowosiółkach dwóch bednarzy (Chwedor Haciuk i Wasyl Chołod). Niektórzy rolnicy dorabiali zajmując się rzemiosłem. W latach 20. XX w. w miejscowości działał sklep spożywczy M. Semeniuka i szewc – A. Burdon [KAP, 1928, s. 631].

W tym miejscu kilka słów należy poświęcić zmianie głównego koryta rzeki Bug w 1821 roku. W jego wyniku Nowosiółki i część Neudorfu znalazły się na jego zachodnim brzegu. Była to jednak tylko zmiana fizyczna, nie niosła z sobą zmian natury administracyjnej. Formalnie do 1918 r. Bug płynął nadal starym korytem. W związku z tym administracyjnie wspomniane miejscowości nadal leżały na jego wschodnim brzegu i nigdy nie były częścią powstałego w 1815 r. Królestwa Polskiego. Do 1851 r. starym korytem Bugu biegła granica celna między wspomnianym Królestwem a Cesarstwem Rosyjskim. Wieś Nowosiółki przyłączono administracyjnie do miejscowości leżących po prawej stronie Bugu dopiero w XX wieku.

Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach wsi był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska rosyjskiego powołano wielu mężczyzn. Wśród nich byli m.in.: Wasilij Anufriew, Iwan Lalko, Maksim Machniewicz, Iwan Sawostiuk i Andriej Semeniuk z Nowosiółek [https://gwar.mil.ru/heroes/]. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. Armia rosyjska wycofywała się z południa na północ, w kierunku Brześcia. 15 sierpnia 1915 r. wieś w znacznej części została spalona przez wycofujące się wojska rosyjskie a wielu jej mieszkańców udało się na uchodźstwo w głąb Rosji. Uchodźcy zaczęli wracać dopiero w 1918 roku.