Jabłeczna

Patrz hasło: Sławatycze.

Nazwa Jabłeczna jest raczej stabilna i utrwalona. Czasem stosowana także w formie Jabłoczno, Jabołoczna. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana jako Jableszna. Nazwa pochodzi od przymiotnika jabłeczny ‘jabłkowy’ [NMP, 2001, t. 4, k. 5].

Jabłeczna położona była na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należała do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej, województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazła się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Jabłeczna znalazła się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego w 1810 r. wieś weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 wieś znalazła się w województwie bialskopodlaskim], od 1999 r. ponownie w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1809 r. wprowadziła nowe formy ustroju lokalnego, m.in. gminy wiejskie z wójtami na czele. Zostali nimi właściciele ziemscy lub osoby przez nich wyznaczone. Jabłeczna należała wówczas do gminy Sławatycze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. wieś włączono w skład gminy Zabłocie [APL, KWPB, sygn. 3]. Od 1933 r. Jabłeczna była gromadą we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w latach 1954–1959 istniała gromada Jabłeczna, do której należały wsie: Jabłeczna, Liszna, Mościce Dolne, Nowosiółki, Parośla, Pniski i Terebiski [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Po jej likwidacji wieś weszła do gromady Zabłocie [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. sołectwo w gminie Sławatycze [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) częściami wsi Jabłeczna są Monastyr i Ostrów [https://eteryt.stat.gov.pl/]. W połowie XVIII w. odnotowano następujące nazwy pól uprawianych przez mieszkańców Jabłecznej: Rosochaciec Na Kontach, Zańków Na Kontach, Zańków Obszar, Ostrów oraz łąki (sianożęcia) Krasny Hrud [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802]. Odnotowano także nazwy ostępów leśnych: Krucha Uchoza, Dołha Uchoza, Olszyna i Zankowo [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3804]

Na początku XIX w. zapisano następujące nazwy: Błonie, Hać, Kontek, Mureczyzna, Ochoża, Przeniczyska, Przydatki, Rosochateć, Skoreczczyzna, Toniska, Zasiek i Zasiele [APL, CHKGK, sygn. 349].

W połowie XVIII w. najczęściej spotykamy w Jabłecznej następujące nazwiska: Kozicki, Paszuk, Pilipczuk, Charko, Gradiuk, Maksymiuk, Puszczuk, Prystupa, Kudik, Turuk, Pańko, Demczuk, Kostiuk. Olesiejuk, Jaworski, Daniluk, Sydoruk, Chwedoruk, Kudyn, Tymoszuk, Laszczuk, Poleszuk, Jaworski. Maksymiuk, Demczuk, Andruszczuk, Trociuk [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802, 3804].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Bachłaj, Baj, Chaciuk, Chałaszuk, Chaponiuk, Ciodyk, Dmitr, Dombrowiec, Guszczyński, Jarmosz, Jaworski, Juszczuk, Kaliszuk, Kiryluk, Korniluk, Kozicki, Maksymiuk, Nicowski, Petruczuk, Rudzki, Sawoniuk, Siesiełucha, Szmytko, Szołucha, Troć, Trybuchowicz, Turek, Tymoszuk, Walczuk i Zieńczuk [APL, ZTL, sygn. 27].

Patrz też zakładka: Właściciele.

Pierwsze regularne badania powierzchniowe skoncentrowane na strefie przybrzeżnej Bugu na odcinku Włodawa – Kodeń, prowadził Jan Gurba z zespołem w roku 1962 lokalizując cztery stanowiska. Zebrane nieliczne ułamki glinianych naczyń powiązano z późną epoką brązu – wczesną epoką żelaza (kultura łużycka), kolejne z nieznanym okresem wczesnego średniowiecza. Nie określono chronologii ceramiki naczyniowej i wytworów krzemiennych z kolejnych stanowisk [Dąbrowska 1966, 191; także Żółkowski 1988, 50-51].

W trakcie prowadzonych w roku 1990 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 14 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Pojedyncze zabytki krzemienne być może należy odnieść do mezolitu – neolitu. Poza bliżej niedatowanymi materiałami pochodzącymi z epoki kamienia – wczesnej epoki brązu, wyróżniono ceramikę z kilku faz wczesnego średniowiecza (IX; XI-XII oraz XI-XIII w.) [NID, AZP obszar 65-90 – tam jedno stanowisko: Jabłeczna-Kolonia; 65-91; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 51-52].

Osada ma dawną, sięgającą średniowiecza metrykę, ale najstarszy odnaleziony zapis w źródłach pisanych odnosi się do roku 1428 [Pietkiewicz 2019, s. 11].

Przed rokiem 1428 książę Witold nadał Jabłeczną Mikołajowi Nasucie, który z kolei przekazał ją swojemu synowi Janowi. Na przełomie XV i XVI w. przeszła wraz z ręką Anny z Nasutów do Zabrzezińskich i na krótko Iliniczów. W drugiej i trzeciej dekadzie XVI w. Jabłeczną zainteresował się Michał Bohusz Bohowitynowicz, marszałek hospodarski, podskarbi ziemski, który w końcu ją przejął. W testamencie z roku 1529 zapisał m. in. Jabłeczną swojej żonie Fedorze oraz córkom [LM 29, nr 59; Pietkiewicz 2019, s. 11; 17–21]. Z trzech córek Michała Bohusza, najstarsza Hanna poślubiła Stanisława Tęczyńskiego, późniejszego wojewodę krakowskiego, mężem najmłodszej Julianny (Uliany zmarłej ok. 1569) był Iwan Hornostaj, marszałek wielki litewski. Skomplikowanych perypeti małżeńskich doświadczyła średnia córka Michała Bohusza – Fedora (zm. ok. 1578), która wychodziła za mąż trzykrotnie: za Semena (Fryderyka) Prońskiego, Mikołaja Trzebuchowskiego, kasztelana gnieźnieńskiego i Michała Działyńskiego, podkomorzego chełmińskiego. W roku 1564 siostry Fedora i Julianna dokonały działu, na mocy którego tej pierwszej przypadły: Jabłeczna, Kościeniewicze, połowa zamku i miasta Sławatycz i połowa miasteczka Hanna. Druga z sióstr uzyskała Dołhobrody, połowę zamku i miasta Sławatycze i połowę miasteczka Hanna [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 175 p. 12, s. 77]. Z czasem do rywalizacji włączyła się Katarzyna z Tęczyńskich, córka Hanny, która scedowała wszystkie swoje prawa i pretensje do tych dóbr na męża – Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”, wojewodę wileńskiego.

W latach 70. i 80. XVI w. dobra sławatyckie i dołhobrodzkie stały się przedmiotem licznych rodzinnych sporów i procesów, z których zwycięsko wyszli Aleksander Proński, syn Fedory z Bohowitynowiczów z pierwszego małżeństwa oraz wojewoda wileński Krzysztof „Piorun” Radziwiłł, którzy podzielili się dobrami. Aleksander Proński ożenił się z Fedorą z Sanguszków, córką kniazia Romana, wdową po wojewodzie podlaskim Stanisławie Radzimińskim. Po śmierci Aleksandra Prońskiego (zm. 1595) wdowę po nim poślubił wojewoda brzesko-kujawski Andrzej Leszczyński, który z czasem przejął także prawa do części Prońskiego. Radziwiłł „Piorun” odsprzedał swoją część ciwunowi wileńskiemu Janowi Pacowi, od Paca zaś odkupił ją w roku 1599 wspomniany wyżej Andrzej Leszczyński [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 154 p. 1, s. 110–195]. W roku 1623 synowie Andrzeja dokonali działu, na mocy którego Rafał Leszczyński, wojewoda bełski otrzymał m.in. „połowicę wsi Dolobrody i folwark, sortes pewne miasteczek Anny i Sławatycz, wieś Oleszów” [AGAD, MK, sygn. 170, k. 563]. Po śmierci Rafała Leszczyńskiego (zm. 1636) interesujące nas dobra przypadły jednemu z jego synów, Władysławowi, podkomorzemu brzeskiemu. Władysław zmarł w roku 1654, pozostawiając żonę Świętosławę z Dunin Rajeckich i małoletniego syna Andrzeja. Wdowa po Władysławie Leszczyńskim kilkukrotnie wychodziła za mąż, co bardzo skomplikowało sytuację własnościową interesujących nas dóbr [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 111 p. 2]. Andrzej Leszczyński po osiągnięciu pełnoletniości postanowił je sprzedać Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, podkanclerzemu i hetmanowi polnemu litewskiemu. Transakcję zawarto w roku 1675, ale wyjaśnianie pretensji różnych osób trwało jeszcze około trzech lat. W realne posiadanie dóbr wszedł Radziwiłł dopiero w roku 1678 [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 111 p. 2]. Trzeba jednak zaznaczyć, że Jabłeczna wraz z Liszną, Neydorfem i Neybrowem, znalazły się w rękach Radziwiłłów jeszcze ponad 20 lat później, bo dopiero w roku 1699. Wynikało to z faktu, że miejscowości te zapisał Władysław Leszczyński Swiętosławie z Rajeckich jako dożywocie. Ta na tyle skutecznie, choć niekiedy w sposób budzący wątpliwości, broniła swoich praw, że dopiero po jej śmierci, w roku 1699, Radziwiłłowie przejęli całość „państwa sławatyckiego”, jak zaczęto nazywać te dobra. W rękach Radziwiłłów (z krótką przerwą) pozostawały one do początków XIX wieku.

Wspomniana przerwa to lata 1764-1767, kiedy to Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku”, najpotężniejszy magnat Rzeczypospolitej 2 poł. XVIII w. za swój czynny sprzeciw wobec dokonanej przy pomocy wojsk rosyjskich elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego, został pozbawiony urzędów, a jego dobra zasekwestrowano. Tymczasowy zarząd nad dobrami sławatyckimi przejęła komisja, na czele której stał biskup wileński Ignacy Massalski.

Ostatni męski ich właściciel z rodu Radziwiłłów Dominik Hieronim zmarł w 1813 roku.

Jabłeczną wraz z całymi dobrami odziedziczyła wówczas na mocy ukazu cara Rosji Aleksandra I kilkuletnia córka Stefania. W 1828 r. wyszła ona za mąż za Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn Wittgensteina, z którym miała dwójkę dzieci Piotra i Marię – w przyszłości żonę Chlodwiga Karla Victora Hohenlohe-Schillingsfürsta. Od śmierci matki w 1832 r. rodzeństwo było współwłaścicielami dóbr sławatyckich W tym czasie w wyniku uwłaszczenia w 1864 r. obszar dóbr sławatyckich uległ zmniejszeniu, gdyż m.in. chłopi z Jabłecznej stali się pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej wcześniej ziemi dworskiej (1045 morgów). W 1867 r. jedyną właścicielką dóbr sławatyckich, obejmujących i Jabłeczną została Maria. Po jej śmierci na mocy spisanego w 1892 r. testamentu, zatwierdzonego 22 czerwca 1898 r. dobra przeszły na własność jej dzieci Philippa Ernsta, Moritza Karla, Alexandra i Elisabeth Constanzy Leonilli, które musiały je sprzedać jako obcokrajowcy. W tym celu podzielono dobra sławatyckie na kilka części (Jabłeczna znalazła się w dobrach „Folwark Jabłeczna”). Całość dóbr sprzedano 14 marca 1900 r. Aleksandrowi Dziewickiemu, Antoniemu Rostworowskiemu i Wojciechowi Rostworowskiemu, którzy planowali ich parcelację we współpracy z Bankiem Włościańskim [APL OCh, HW, sygn. 551; APL OR, HBP, sygn. 400].

W latach 1902–1903 folwark Jabłeczna został podzielony na siedem części i rozparcelowany przy pomocy Banku Włościańskiego. W 1902 r. sprzedano kolejno części: „Jabłeczna nr 1” o powierzchni ponad 21 dziesięcin, którą kupiło 14 prawosławnych chłopów z Nowosiółek (Aleksiej Burganowski, Piotr Burganowski, Jakow Gasiuk, Osip Gasiuk, Jakow Kiryluk, Andriej Korneluk, Jakow Korneluk, Zachary Kowalczuk, Iwan Meleniuk, Emelian Onufrijuk, Ilja Onufrijuk, Grigorij Romanczuk, Roman i Demian Simonik); „Jabłeczna nr 2” o powierzchni ponad 16 dziesięcin, którą kupiło 12 prawosławnych chłopów (Nikifor Demediuk, Stepan Demediuk, Jerofiej Kondratiuk, Stepan Kondratiuk, Stepan Korniluk, Paweł Onufrijuk, Naum Prokopiuk, Grigorij Rabczuk, Fiodor Sobczuk, Fiodor Stepaniuk, Mojsiej Stepaniuk i Polikarp Zinczuk); „Jabłeczna nr 3” o powierzchni ponad 23 dziesięcin, którą kupiło 13 prawosławnych chłopów (Iwan Ciodyk, Michaił Ciodyk, Ludwik Czopowski, Konstantin Dawidiuk, Stepan Demediuk, Grigorij Gasiuk, Maksim Korniluk, Wasyl Romanczuk, Stepan Ruszyński, Kondrat Struk, Silwester Struk, Iwan Szczur i Stepan Szczur); „Jabłeczna nr 4” o powierzchni ponad 20 dziesięcin, którą kupiło 18 prawosławnych chłopów (Isidor Charytoniuk, Kirył Chudyński, Nikifor Ignatiuk, Stepan Kiryluk, Paweł Komacho, Emelian Lichaczewski, Gawrił Melniczuk, Iwan Nazaruk, Klimenty Nazaruk, Łuka Nazaruk, Maksim Nazaruk, Nikifor Nazaruk, Wincenty Nazaruk, Iwan Niczyporuk, Fiedor Patejuk, Wikenty Prokopiuk, Piotr Rudski i Ułas Wołoszko); „Jabłeczna nr 5” o powierzchni ponad 23 dziesięcin, którą kupiło 20 prawosławnych chłopów (Iwan Ciodyk, Iwan Gaponiuk (1), Iwan Gaponiuk (2), Semen Gaponiuk, Gawrił Gasiuk, Jerofiej Kondratiuk, Paweł Korniluk, Fadiej Kozicki, Josif Mieliszczuk, Timofiej Pietruczuk, Iwan Rabczuk, Fiodor Sobczuk, Piotr Sobczuk, Grigorij Szmidki, Silwester Szmidki, Timofiej Szmidki, Zachar Szmidki, Justin Timoszuk, Onufry Turuk i Anton Zinczuk); „Jabłeczna A” o powierzchni ponad 30 dziesięcin sprzedano 16 nabywcom (Karl Baum, Michaił G. Baum, Michaił K. Baum, Michaił M. Baum, Michaił Baum-Petruczik, Iwan Bytow, Waleria-Marianna Mulart, Emilia Radecka, Osip Radecki, Fiodor Romańczuk, Iwan Ryl, Krystian Ryl, Benedykt Tymoszuk, Jan-Andrzej Wierzbicki, Adolf Zelent i Michaił Zelent). Resztę majątku pod nazwą „Jabłeczna” o powierzchni ponad 41 dziesięcin, sprzedano w 1903 r. 31 prawosławnym chłopom [APL OR, HBP, sygn. 483].

Ponieważ do parcelacji dobra te wchodziły w skład wielkiej własności ziemskiej, ich właściciele nie zamieszkiwali w nich, ani sami nimi nie zarządzali. Były one oddawane w dzierżawę lub zastaw. Wśród dzierżawców folwarku Jabłeczna byli m.in. Klemens Rząśnicki i Kajetan Dąbrowski (1835) [AGAD, AWR, XXIII, sygn. 114 p. 5].

W inwentarzu z roku 1746 odnotowano w Jabłecznej 22 dymy/gospodarstwa, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 110-130 osób. Niespełna 20 lat później znajdujemy 26 dymów, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 130-150 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802, 3804].

Według wykazu z 1827 r. w Jabłecznej było 40 domów zamieszkanych przez 279 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 164]. Słownik Geograficzny informuje o 170 domach i 570 mieszkańcach [SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 359]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi i osadzie Jabłeczna w 41 budynkach zamieszkiwało 253 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 100 i prawosławne – 153 oraz narodowość polską – 253 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4]. W 1943 r. we wsi doliczono się 363 Ukraińców i 96 Polaków [APL, UOL, sygn. 139]. W 2021 r. w wsi Jabłeczna zameldowanych było 227 osób [https://www.polskawliczbach.pl].

Jabłeczna była i do dziś pozostaje silnym ośrodkiem prawosławia, związanym szczególnie z tamtejszym monasterem św. Onufrego. Jego początki sięgają przełomu XV i XVI w. Po roku 1596, mnisi odrzucili unię brzeską a klasztor stał się jednym z najważniejszych ośrodków prawosławia w tym regionie. W latach 1621–1632 rezydował w nim prawosławny biskup chełmski Paisjusz Czerchawski. W XVII w. cieszył się dużym wsparciem miejscowych dziedziców – Leszczyńskich, którzy jako protestanci z sympatią patrzyli na monaster sprzeciwiający się unii z Rzymem. Kolejni dziedzice z rodu Radziwiłłów, byli już mniej życzliwi wobec jabłeczańskich mnichów. Utworzona w roku 1750 przez Hieronima Floriana Radziwiłła parafia greckokatolicka w Jabłecznej miała być swego rodzaju konkurencją i przeciwwagą dla monasteru, który konsekwentnie pozostawał przy prawosławiu.

Parafię greckokatolicką pw. św. Onufrego w Jabłecznej ufundował 20 lipca 1750 roku Hieronim Florian Radziwiłł. W jej skład weszły wsie: Jabłeczna, Liszna i Ruskie Olendry (Nowosiółki). W protokole wizytacji z 1796 r. pojawiły się ponadto Terebiski, Parośla, Adamki (znikły po 1813 r.) i leżąca za Bugiem Dubica [APL, CHKGK, sygn. 145]. W 1813 r. odnotowano też Pniski [APL, CHKGK, sygn. 349]. W latach 20. XIX w. z kolei oficjalnie odłączono od parafii wsie leżące w Cesarstwie Rosyjskim, tj. Nowosiółki i Dubicę [APL, CHKGK, sygn. 474]. W 1759 r. w Jabłecznej w 29 domach zamieszkiwało 96 unitów zdolnych do spowiedzi (tj. starszych niż 10 lat) [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48]. W 1775 r. do parafii Jabłeczna należało nadal trzy wsie: Jabłeczna (27 domów – 162 unitów), Nowosiółki (52 domów – 295 unitów) i Liszna (16 domów – 88 unitów) [APL, CHKGK, sygn. 122]. Proboszczami parafii greckokatolickiej w Jabłecznej byli m.in. księża: Konstantyn Mazanowski (1750), Daniel Mazanowski (od 1757–1771[lub 1774]), Michał Pirocki (1771–1799), Bazyli Koźmiński (1799–1835), Ignacy Łącki (1835–1875) [APL, CHKGK, sygn. 101; Sęczyk, 2022, s. 723]. W 1875 r. grekokatolicy z Jabłecznej stali się prawosławnymi w wyniku decyzji władz carskich. W 1886 r. zmieniono wezwanie cerkwi prawosławnej w Jabłecznej na Przemienienia Pańskiego [APL, KPCH KV, sygn. 73]. Proboszczami prawosławnej parafii w Jabłecznej byli m.in. księża: Julian Nasalski (1875–1894), Jewgraf Mozolewski (1894–1900), Michaił Rodkiewicz (1900–1906), Władimir Gołyniec (1906–1914) [APL, KPCH KV; Sygowski, 2011a, s. 14–21]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. zezwalającym na porzucanie prawosławia w Rosji, niezbyt wielu mieszkańców Jabłecznej zmieniło wyznanie. Liczba prawosławnych we wsi pomiędzy 1904 a 1908 r. spadła z 571 do 446 osób [APL, KPCH KV, sygn. 103 i 106]. Dowodem na wielowyznaniowość mieszkańców Jabłecznej i okolic są dane z 1914 r., według których na trenie tutejszej parafii prawosławnej mieszkało 1000 prawosławnych i 492 katolików obrządku rzymskiego [APL, RGL, KPCH, sygn. 112]. Po II wojnie światowej, kiedy to część prawosławnych dobrowolnie lub pod przymusem wyjechało do ZSRR w latach 1944–1946 a 212 wywieziono w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane w 1947 roku. Część z nich potem wróciła i odnowiła parafię prawosławną przy klasztorze św. Onufrego w Jabłecznej.

W dawnych czasach we wsi mieszkało niewielu katolików obrządku rzymskiego, należących do parafii rzymskokatolickiej w Sławatyczach. Ich liczba wzrosła od 1905 roku. 1919 r. katolicy przejęli cerkiew w Jabłecznej. Stała się ona początkowo kaplicą rzymskokatolickiej parafii w Sławatyczach, posiadającą jednak własnego duchownego [Katalog kościołów, 1929, s. 273]. Potem 2 lipca 1934 r. we wsi erygowano parafię rzymskokatolicką pw. Przemienienia Pańskiego. Obecnie do parafii należą wierni z Jabłecznej, Nowosiółek, Parośli, Pnisek i Terebisek.

Zdecydowana większość mieszkańców Jabłecznej na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa i gospodarki leśnej. Na przełomie XVIII i XIX w. chłopi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w tutejszym folwarku o powierzchni ok. 1200 morgów.

Do uwłaszczenia chłopów w 1864 r. poza jurysdykcją właściciela wsi znajdowały się tylko majątki nadane wspólnotom religijnym, tj. 60 morgów ziemi dla cerkwi greckokatolickiej wraz z prawem wolnego wrębu lasu na opał i reperację budynków, zwolnienie od opłat, danin i podatków dworskich oraz prawo produkcji piwa i wódki na potrzeby parafialne. Kolejne 45 morgów znajdowało się w posiadaniu monastyru prawosławnego, który miał też prawo utrzymywania karczmy i produkcji piwa [APL OR, HBP, sygn. 400].

W 1814 r. we wsi istniało 35 dymów (gospodarstw), w tym 28 pańszczyźnianych posiadających po jednej ósmej włóki ciągłej ziemi odrabiało po dwa dni męskie i jeden dzień kobiecy pańszczyzny tygodniowo przez cały rok. Do tego chłopi dysponowali zwykle taka samą powierzchnią ziemi czynszowej. Włościanie w oparciu o inwentarz spisany 23 kwietnia 1778 roku składali również daniny. Mieli oddawać rocznie do dworu z każdej włóki ciągłej (pańszczyźnianej) [ok. 16,8 ha] na św. Marcina (11 listopada) 220 garnców owsa, 196 garnców żyta, 96 garnców chmielu, jedną gęś, jednego koguta, cztery kury, 20 jaj kurzych, cztery kopy grzybów, osiem sążni sieci niewodowej z nici kręconej. Do tego dochodziła pańszczyzna wynosząca tygodniowo z ćwierci włóki ciągłej – latem: po trzy dni męskie i żeńskie, a zimą dwa dni męskie i jeden żeński, zaś z jednej ósmej włóki dwa dni męskie i jeden żeński przez cały rok. Do tego dochodziło: 10 dni tzw. gwałtów (dwa do orania wiosną, dwa do koszenia łąk, dwa do żniwa, dwa do orania jesienią – które obowiązywały jedną osobę z domostwa, oraz dwa dni do zbierania zboża – które obowiązywały wszystkich dorosłych, poza jedną osobą z domu), stróża tygodniowa w dworze i folwarku (według kolejki), obowiązek wyrabiania talków z włókna dworskiego i udzielenia podwód (odliczane od pańszczyzny). Jako ciekawostkę można podać, że posiadali oni wówczas, m.in.: 5 koni, 37 wołów, 45 krów i 191 owiec [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1].

W Jabłecznej mieszkali również włościanie oczynszowani, np. w 1814 r. byli nimi: Mikołaj Jaworski, Michał i Zachar Kondratiuk [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1].

W 1864 r. w we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 36 gospodarstw będących w posiadaniu 47 właścicieli. Z kolei w oparciu o samo prawo z 1864 r. uwłaszczano kolejnych 3 gospodarzy, wygon wiejski (59 morgów) i nieużytki. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali ponad 1045 morgów oraz prawa serwitutowe do pastwiska dworskiego, łowienia ryb w Bugu i serwitutu leśnego w lasach domaczewskich położonych za Bugiem. Właściciele uwłaszczonych gospodarstw mieli otrzymywać w miarę potrzeb drewno na: poprawę budynków mieszkalnych i gospodarczych, płoty, wozy, sanie oraz posusz na opał (26 wozów rocznie) i łuczynę na oświetlenie (jeden wóz). Serwituty leśne zostały uściślone zapisami z lat 1881 i 1884. Według nich każde z gospodarstw miało otrzymywać na poprawę budynków – jedną sosnę (15 łokci x 13 cali) co trzy lata, 20 osinowych łat co 15 lat; na ogrodzenia – jednokonny wóz dębowych kołków (3 łokcie x 3 cale), tj. 60 sztuk i dwa wozy jednokonny chrustu co 15 lat; na sanie – dwa graby na płozy, na wozy – jedną brzozę i dwa dęby na osie co 15 lat; na oświetlenie – jeden wóz karpiny roczni [APL, ZTL, sygn. 27].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u zamożniejszych sąsiadów lub właścicieli ziemskich, albo trudniła się innymi zawodami. W połowie XVIII w. spotykamy np. trzech rybaków (Martin Kozicki, Iwan Charko, Iwan Maksymiuk) i dwóch tkaczy (Anton Harmaniuk, Anton Poleszuk) [AGAD, AWR, XXV, sygn. 3802, 3804]. Niektórzy rolnicy dorabiali zajmując się rzemiosłem. W 1814 r. we wsi karczmarzem był Azryl Herszkowicz, leśnikiem Mikita Trociuk, kowalem Chwedor Chrol a sternikiem Michałem Jaworski [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1473/1]. W latach 20. XX w. w miejscowości pracowali: lekarz Aleksander Tarasof, cieśla E. Bój, kowal J. Bojarski oraz młyny-wiatraki W. Pietruczuka i będący współwłasnością S. Pietruczuka i J. Wernera [KAP, 1928, s. 631].

O przebiegu i skutkach działań wojennych w okolicach Jabłecznej do XX w. źródła historyczne milczą. Możemy się domyślać, że wieś mocno ucierpiała w czasie Wojny Północnej na początku XVIII w. i podczas odwrotu armii napoleońskiej na przełomie 1812/1813 roku. Okolice wsi stanowiły w latach 1863–1864 rejon działania licznych partii powstańczych, na terenie wsi nie doszło jednak do żadnej odnotowanej w materiałach źródłowych bitwy z wojskami carskimi.

Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach wsi był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska rosyjskiego powołano wielu mężczyzn. Wśród rannych byli m.in.: Awmrosij Gasiuk, Anton Kozicki, Łukian Kozicki i Sylwester Szmydtke z Jabłecznej [https://gwar.mil.ru/heroes/]. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. Armia rosyjska wycofywała się z południa na północ, w kierunku Brześcia. 15 sierpnia 1915 r. wieś w znacznej części została spalona przez wycofujące się wojska rosyjskie a wielu jej mieszkańców udało się na uchodźstwo w głąb Rosji, m.in. Anna Ignatiuk i Anna Dmitriewa znalazły się w guberni kałuskiej [AAN, CKO, sygn. 329]. Uchodźcy zaczęli wracać dopiero w 1918 roku.

W 1946 r. władze komunistyczne zorganizowały referendum mające być wyrazem poparcia społeczeństwa dla nich. Postawiono w nim pytania: „1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?; 2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?; 3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?”. Władze nawoływały do głosowania „3 x TAK”. Tak też według oficjalnych wyników w zdecydowanej większości zagłosowało społeczeństwo. Przeczą temu jednak zachowane wyniki z lokali wyborczych. W komisji wyborczej w Jabłecznej spośród 1442 uprawnionych do głosowania zagłosowało aż 1347 osób. Na pierwsze pytanie „za” głosowało 492 a „przeciw” 852 osób. Na drugie pytanie „za” głosowało 491 a „przeciw” 848 osób. Na trzecie pytanie „za” głosowało 572 a „przeciw” 774 osób [APL, WiN, sygn. 59].