
Holeszów
start
Powiat: włodawski
Gmina: Hanna
Mapa miejscowości
end
Miejscowości – część ekspercka
W świecie cyfrowym
Patrz hasło: Hanna.
Nazwa, przynależność administracyjna
Pierwotnie osada nosiła nazwę Oleszno, Oleszów, czasami zapisywana jako Olesiow, Holieszow. Forma Holeszów, aczkolwiek pojawiająca się także w XVI w., zaczęła upowszechniać się począwszy od przełomu XVII i XVIII w. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana jako Holeszow.
Nazwa pochodzi z języka białoruskiego, od nazwy osobowej Olesza (Aleksiej) z sufiksem -no. Pod koniec XVII w. w nagłosie pojawiło się H- oraz nastąpiła zmiana sufiksu na -ow,-ew [NMP, 1999, t. 3, k. 486]. Możliwe, że nazwa pochodzi od imienia Olechny Taluszkiewicza, który był właścicielem części dóbr dołhobrodzkich, w tym prawdopodobnie Holeszowa w początkach XVI w.
Holeszów położony był na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwotnie należał do powiatu brzeskiego ziemi brzeskiej województwa podlaskiego. Od roku 1566 znalazł się w powiecie brzeskim nowo utworzonego województwa brzesko-litewskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Obojga Narodów miejscowość znalazła się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) w Galicji (zabór austriacki). Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. Holeszów wszedł w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazł się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżał w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdował się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. należał do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W 1923 r. gminę Sławatycze, obejmującą większość dzisiejszej gminy Hanna, w tym i Holeszów, przeniesiono do powiatu włodawskiego. Później okupacyjne władze niemieckie 26 X 1939 r. zlikwidowały powiat włodawski, w wyniku czego gmina Sławatycze znalazła się znowu w powiecie bialskim. W 1944 r. powróciła ona do przywróconego powiatu włodawskiego województwa lubelskiego, chociaż 20 lipca 1944 r. Nikita Chruszczow proponował, aby powiat ten przyłączyć do ZSRR. W latach 1975–1998 Holeszów był w województwie bialskopodlaskim. Potem ponownie w powiecie włodawskim województwa lubelskiego [Mapa, 1803; Mapa, 1805; Ćwik i Reder, 1977; Wawryniuk, 2012b, s. 10–11].
Gmina
Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1809 r. wprowadziła nowe formy ustroju lokalnego. Powstały gminy wiejskie z wójtami na czele. Zostali nimi właściciele ziemscy. Holeszów należał wówczas do gminy Sławatycze [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. wieś włączono w skład gminy Sławatycze [APL, KWPB, sygn. 4]. Od 1933 r. Holeszów był gromadą we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w latach 1954–1959 wchodził w skład gromady Pogorzelec [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Po jej likwidacji w latach 1960–1972 wieś znalazła się w gromadzie Hanna [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. jest sołectwem w gminie Hanna [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].
Mikrotoponimia
Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2023) częściami wsi Holeszów są: Kuczyny, Leszczyce, Studzienice i Worłyszcze [https://eteryt.stat.gov.pl/].
W 1775 r. odnotowano we wsi następujące nazwy: Gaj Budnicki, Hilcza, Kojżany, Lubieszówka, Ostrów, Pastewnik, Pisarzewszczyzna, Podbrzezie, Podhilcze, Podhilice, Podlasie, Podłuże, Ponadbrzeże, Średnie, Turów Kut, Wielkie, Za Koladoju [AGAD, AZ, XXV, sygn. 1164]. Na początku XXI w. odnotowano nazwy: Bliszczycze, Budiaky, Czetwertyny, Dihtiarowo, Końce, Płoszcza, Połom, Proste, Prymirky, Przymiarki, Za Lisom, Zaruka i Złodziejówka [Olejnik, 2014].
Antroponimia
Najwcześniej odnotowane nazwiska (czasem tylko imiona) mieszkańców Holeszowa pochodzą z roku 1585. Wymienić wśród nich można: Dowbisik, Konrad Babko, Charz, Hryc, Hacz, Marcinczyk, Kościuk, Oksentiej, Sieńko Srzoda, Misko Krziwko [AGAD, AWR, XXV, sygn. 796, k. 5–5v]. W inwentarzach z drugiej połowy XVIII w. pojawiają się najczęściej następujące nazwiska: Jurczuk, Kucharuk, Sołtan, Raban, Kochan, Hołowczuk, Mikitiuk, Niemczuk, Pyszko, Paszejko, Chwedczyna, Kuźmiuk, Semeniuk, Bojarczuk, Chimczuk, Wojczuk, Marczuk, Marciocha, Miszczuk, Korniluk, Kostiuczyk, Donus, Hapun, Haponiuk, Lewczuk, Trochimiuk, Borodziej, Romaniuk, Weremczuk, Dyl, Samczuk, Kowalczuk, Kuc, [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1163, k. 5–6v; ASKrasiczyn, fond 103, opis I, teka 96–97, nr 7047, k. 3v–4v].
W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Babkiewicz, Bajko, Bogdan, Borodej, Chokan, Chrulo, Chudycz, Czelej, Czuj, Desiuk, Dunuś, Dylko, Dzwonkowski, Gaponiuk, Garoniuk, Gołowczuk, Iwanczewski, Jewdoczuk, Jurczuk, Kariluk, Kochan, Korniluk, Kościuk, Kowalczuk, Kuźmiuk, Lewczuk, Lewicki, Litwiniuk, Łobacz, Łuciuk, Maksymiuk, Mazuruk, Niemczuk, Niszuk, Paciechja, Pawluczuk, Poljański, Pyszko, Raban, Romaniuk, Rumiński, Samojluk, Sawczuk, Sołtaniuk, Szkowyda, Tarasiuk, Terech, Tokaruk, Trochimiuk, Tymko, Urcio, Wasilewski, Wereniuk i Wołoczko [APL, ZTL, sygn. 23].
Archeologia o najdawniejszym osadnictwie
Pierwsze zabytki pradziejowe w postaci dwóch toporów kamiennych pochodzą z przypadkowych odkryć uzyskanych w nieznanych okolicznościach i czasie (zbiory szkoły podstawowej w Dołhobrodach). Jeden z nich należy łączyć z ludnością pasterską schyłku neolitu (kultura ceramiki sznurowej), kolejny ze społecznością rolniczą końca epoki brązu lub wczesnego okresu epoki żelaza (kultura łużycka) [Banasiewicz-Szykuła 2003, tabl. II: 1, 2].
W trakcie prowadzonych w roku 2002 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 22 stanowiska, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.
Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze ślady przypisano społecznościom starszych epok kamienia – schyłkowopaleolitycznym łowcom reniferów i mezolitycznym traperom – brak afiliacji kulturowej. Kolejne materiały ceramiczne dotyczą okresów młodszych – schyłku neolitu i wczesnej fazy epoki brązu, następnie młodszego okresu przedrzymskiego – brak afiliacji kulturowej, najmłodsze wczesnego średniowiecza (XII-XIII w.) i bliżej nieokreślonego okresu nowożytnego. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 68-89].

Topór kamienny z końca epoki brązu lub wczesnego okresu epoki żelaza ludności kultury łużyckiej [Banasiewicz-Szykuła 2003, tabl. II: 2].
Pierwsza wzmianka o osadzie
Osada ma zapewne dawną metrykę, sięgającą co najmniej początków XVI w., ale najstarszy odnaleziony zapis w źródłach pisanych pochodzi z roku 1566 [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 154 p. 1, s. 19–21].
Od końca XVIII w. do 1820 r. obok folwarku Holeszów odnotowano istnienie wsi Ogrodniki/Zagrodniki [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1165]. Nie występuje ona jednak w późniejszych spisach [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1166; APL, CHKGK, sygn. 145].
Właściciele i zarządcy
W 2 poł. XV w., dobra dołhobrodzkie, których częścią był także Holeszów, znajdowały się prawdopodobnie w posiadaniu niejakiego Taluszka, pod koniec tego stulecia były własnością jego synów Jaczka i Michny Taluszkiewiczów. Jaczko miał pięciu synów, którzy podzielili między siebie m. in. dobra dołhobrodzkie. Najwięcej informacji mamy o jednym z nich – Tworianie Dremliku Taluszkiewiczu. Odmówił on udziału w wyprawie wojennej, zbiegł do Korony i „złodziejskim obyczajem” napadał na ziemie litewskie, m. in na działy swojego brata Olechny Taluszkiewicza. Za te wybryki Aleksander Jagiellończyk odebrał Dremlikowi jego części w Dołhobrodach i Hannie (a także Koroszczynie i Berezcach), nadając je Mikołajowi Jundziłłowiczowi [LM 5, nr 239; Pietkiewicz 2019, s. 12–14]. Wydaje się, że z czasem Dremlik powrócił do łask książęcych. W roku 1507 nie tylko odzyskał swoje dobra, ale odkupił także części Dołhobrodów i Hanny od swego brata Olechny [LM 8, nr 231; Pietkiewicz 2019, s. 13]. W drugiej i trzeciej dekadzie XVI wieku Dołhobrodami zainteresował się Michał Bohusz Bohowitynowicz, marszałek hospodarski, podskarbi ziemski, który zaczął skupywać lub brać w zastaw od Taluszkiewiczów poszczególne części Dołhobrodów i Hanny. W testamencie z roku 1529 zapisał te dobra swojej żonie Fedorze oraz córkom, choć poszczególni krewni Taluszkiewiczów występowali ze swoimi pretensjami jeszcze prze kilkadziesiąt lat [LM 29, nr 59; Pietkiewicz 2019, s. 17–21]. Z trzech córek Michała Bohusza, najstarsza Hanna poślubiła Stanisława Tęczyńskiego, późniejszego wojewodę krakowskiego, mężem najmłodszej Julianny (Uliana) (zm. ok. 1569) był Iwan Hornostaj, marszałek wielki litewski. Najbardziej skomplikowane perypetie małżeńskie miała średnia córka Michała Bohusza – Fedora (zm. ok. 1578), która wychodziła za mąż trzykrotnie: za Semena (Fryderyka) Prońskiego, Mikołaja Trzebuchowskiego, kasztelana gnieźnieńskiego i Michała Działyńskiego, podkomorzego chełmińskiego. W roku 1564 siostry Fedora i Julianna dokonały działu, na mocy którego tej pierwszej przypadły: Jabłeczna, Kościeniewicze, połowa zamku i miasta Sławatycz i połowa miasteczka Hanna. Druga z sióstr uzyskała Dołhobrody, połowę zamku i miasta Sławatycze i połowę miasteczka Hanna [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 175 p. 12, s. 77]. Z czasem do rywalizacji włączyła się Katarzyna z Tęczyńskich, córka Hanny, która scedowała wszystkie swoje prawa i pretensje do tych dóbr na męża – Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”, wojewodę wileńskiego.
W latach 70. i 80. XVI w. te dobra stały się przedmiotem licznych rodzinnych sporów i procesów, z których zwycięsko wyszli Aleksander Proński, syn Fedory z Bohowitynowiczów z pierwszego małżeństwa oraz wojewoda wileński Krzysztof „Piorun” Radziwiłł, którzy się nimi podzielili. Aleksander Proński ożenił się z Fedorą z Sanguszków, córką kniazia Romana, wdową po wojewodzie podlaskim Stanisławie Radzimińskim. Po śmierci Aleksandra Prońskiego (zm. 1595) wdowę po nim poślubił wojewoda brzesko-kujawski Andrzej Leszczyński, który z czasem przejął także prawa do części Prońskiego. Radziwiłł „Piorun” odsprzedał swoją część ciwunowi wileńskiemu Janowi Pacowi, od niego zaś odkupił ją w roku 1599 wspomniany wyżej Andrzej Leszczyński [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 154 p. 1, s. 110–195]. W roku 1623 synowie Andrzeja dokonali działu, na mocy którego Rafał Leszczyński, wojewoda bełski otrzymał m.in. „połowicę wsi Dolobrody i folwark, sortes pewne miasteczek Anny i Sławatycz, wieś Oleszów” [AGAD, MK, sygn. 170, k. 563]. Po śmierci Rafała Leszczyńskiego (zm. 1636) interesujące nas dobra przypadły jednemu z jego synów, Władysławowi, podkomorzemu brzeskiemu. Władysław zmarł w roku 1654, pozostawiając żonę Świętosławę z Dunin Rajeckich i małoletniego syna Andrzeja. Wdowa po Władysławie Leszczyńskim kilkukrotnie wychodziła za mąż, co bardzo skomplikowało sytuację własnościową interesujących nas dóbr [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 111 p. 2]. Andrzej Leszczyński po osiągnięciu pełnoletniości postanowił je sprzedać Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, podkanclerzemu i hetmanowi polnemu litewskiemu. Transakcję zawarto w roku 1675, ale wyjaśnianie pretensji różnych osób trwało jeszcze około trzech lat. W realne posiadanie dóbr wszedł Radziwiłł dopiero w roku 1678 [AGAD, AWR, XXXIII, sygn. t. 111 p. 2]. W rękach Radziwiłłów (z krótką przerwą) pozostawały one do początków XIX wieku.
Wspomniana przerwa to lata 1764–1767, kiedy to Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku”, najpotężniejszy magnat Rzeczypospolitej 2 poł. XVIII w. za swój czynny sprzeciw wobec dokonanej przy pomocy wojsk rosyjskich elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego, został pozbawiony urzędów, a jego dobra zasekwestrowano. Tymczasowy zarząd nad dobrami sławatyckimi przejęła komisja, na czele której stał biskup wileński Ignacy Massalski.

Książę Dominik Hieronim Radziwiłł (ordynat nieświeski i ołycki) zmarł w 1813 roku. Dobra sławatyckie, w tym i wieś Holeszów, odziedziczyła po nim na mocy ukazu cara Aleksandra I wydanego w Chaumont w marcu 1814 r. jego kilkuletnia córka Stefania (1809–1832). W 1828 r. wyszła ona za mąż w Petersburgu za Ludwika Adolfa Fryderyka Sayn Wittgensteina, z którym miała dwójkę dzieci Piotra (1831–1887) i Marię (1829–1897), żonę Chlodwiga Karla Victora Hohenlohe-Schillingsfürsta. Od śmierci matki w 1832 r. do 1867 r. rodzeństwo było współwłaścicielami dóbr sławatyckich. Potem ich jedyną właścicielką została Maria. Po jej śmierci na mocy spisanego w 1892 r. testamentu, zatwierdzonego 22 czerwca 1898 r. dobra przeszły na własność jej dzieci: Philippa Ernsta, Moritza Karla, Alexandra i Elisabeth Constanzy Leonilli. One z kolei podzieliły dobra sławatyckie na kilka części (wydzielono m.in. dobra „Folwark Holeszów”) i sprzedały je 14 marca 1900 r. Aleksandrowi Dziewickiemu, Antoniemu Rostworowskiemu i Wojciechowi Rostworowskiemu [APL OCh, HW, sygn. 551; APL OR, HBP, sygn. 400]. Wydzielone dobra Folwark Holeszów już 7 grudnia 1901 r. sprzedali oni Lejbko Gelbertowi. Ten z kolei 26 września 1907 r. sprzedał większość z nich Romanowi i Sewerynowi Wysokińskim, cztery lata później Roman odkupił część brata Seweryna. Potem 16 marca 1912 r. majątek ten nabyła Łucja Targońska (żona Józefa Ignacego). Jednak, już 5 listopada tego roku sprzedała Folwark Holeszów Wacławowi Marianowi Ciemniewskiemu, który 16 lipca 1913 r. odsprzedał go Adamowi Alfonsowi Ciemniewskiemu. Ostatni z wymienionych właścicieli przeprowadził parcelację dóbr w latach 1922–1923. W ten sposób powstała nowa miejscowość Kolonia Holeszów (szczegóły parcelacji – patrz Nowy Holeszów) [APL OCh, HW, sygn. 3.137].
W związku z faktem, że dobra wchodziły w skład wielkiej własności ziemskiej ich właściciele nie mieszkali w nich, ani sami nimi nie zarządzali. Były one oddawane w dzierżawę lub zastaw.
Po uwłaszczeniu w 1864 r. chłopi stali się pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej wcześniej ziemi.
Demografia
W roku 1585 w Holeszowie odnotowano 20 gospodarzy, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 100–120 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 796, k. 5–5v]. Inwentarz z roku 1767 wymienia w Holeszowie 96 gospodarzy, co pozwala szacować liczbę mieszkańców na ok. 480–580 osób [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1163, k. 5–6v]. Podobny spis z roku 1785 uwzględnia 83 gospodarzy [ASKrasiczyn, fond 103, opis I, teka 96–97, nr 7047, k. 3v–4v]
Według wykazu z 1827 r. w Holeszowie znajdowało się 121 domów zamieszkanych przez 678 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 160]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 114 domach i 779 mieszkańcach [SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 101]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi w 130 budynkach zamieszkiwało 742 osoby, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 82, prawosławne – 542 i mojżeszowe – 118 oraz oficjalnie narodowość polską – 687 i żydowską – 55 osób [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 5]. W 1943 r. w czasie okupacji niemieckiej we wsi doliczono się 817 Ukraińców i 147 Polaków [APL, UOL, sygn. 139]. W marcu 1947 r. we wsi pozostawało m.in. 526 osób narodowości ukraińskiej, które nie wyjechały do ZSRR [APL OCh, Starostwo Powiatowe we Włodawie, sygn. 219]. W 1966 r. zarejestrowano tam 665 osób [Wawryniuk, 2012b, s. 64]. W 2021 r. we Holeszowie zameldowanych było 352 osoby [https://www.polskawliczbach.pl].
Stosunki etniczne i wyznaniowe
Początkowo mieszkańcy Holeszowa byli prawosławni i należeli do parafii prawosławnej w Dołhobrodach. Zostali zmuszeni do przejścia na obrządek greckokatolicki w końcu XVII w. Wówczas to Karol Radziwiłł ufundował parafię greckokatolicką pw. Michała Archanioła w Holeszowie [AVAK, 1870, t. 3, s. 108–109]. W jej skład, oprócz Holeszowa, wchodziły Dańce. Potem na kilka lat przyłączono do niej też wiernych z Lacka i Dołhobrodów, wobec trwania przy prawosławiu parafii w Dołhobrodach do 1701 roku [Buczyło, 2014, s. 239]. W 1759 r. w Holeszowie w 97 domach zamieszkiwało 420 unitów zdolnych do spowiedzi (tj. starszych niż 10 lat) [LVIA, f. 634, ap. 1, b. 48].
Proboszczami parafii greckokatolickiej i prawosławnej w Holeszowie byli m.in. księża: Eliasz Markiewicz (1726), Leon Snitka (1751–?), Andrzej Szymański (1815–1821), Jan Szymański (1821–1824), Joachim Wasilewski (1828–1831), Stefan Żypowski (1832–1846), Porfiry Diakowski (1846–1856), Leon Łącki (1856–1868), Józefat Urban (1868–1872), Jan Zański (1872–1895 [przeszedł na prawosławie w 1875]), Michał Mazanowski i Zachary Susłoparow [APL, CHKGK, sygn. 101; Sęczyk, 2022, s. 720].
Unici z Holeszowa w 1875 r. przyjęli bez sprzeciwu prawosławie. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r. prawie wszyscy pozostali przy prawosławiu. Liczba prawosławnych między 1904 a 1906 r. spadła jedynie z 1033 do 987 osób [APL, KPCH, KV, sygn. 941 i 942]. W tym czasie miejscowi prawosławni wrogo odnosili się do ludności rzymskokatolickiej i nie pozwolili na postawienie we wsi krzyża katolickiego. Prawie cała ludność wsi udała się na „bieżeństwo” w głąb Rosji w 1915 roku. Spłonęła wówczas cerkiew. Nową wybudowano w 1927 r., poprzez dobudowanie przybudówki do dzwonnicy ocalałej w czasie I wojny światowej. W 1932 r. prawosławny metropolita warszawski Dionizy erygował w Holeszowie parafię prawosławną, niezatwierdzoną jednak przez administrację państwową, która uważała, że prawosławni z Holeszowa powinni należeć do parafii w Sławatyczach. 13 lipca 1938 r. cerkiew w Holeszowie została zburzona z rozkazu władz polskich. Po jej zburzeniu miejscowa ludność prawosławna urządziła kaplicę w budynku miejscowej szkoły powszechnej. Liczba prawosławnych we wsi radykalnie spadła po II wojnie światowej, kiedy to większość z nich dobrowolnie lub pod przymusem, wyjechała do ZSRR w latach 1944–1946 lub została wywieziona w dniach 8–10 czerwca 1947 r. w ramach akcji „Wisła” na tzw. Ziemie Odzyskane. Po 1958 r. odrodziła się we wsi parafia prawosławna. Nową murowaną świątynię prawosławną konsekrowano w 1983 r. [http://www.lublin.cerkiew.pl].




W dawnych czasach we wsi mieszkało niewielu katolików obrządku rzymskiego, należących do parafii rzymskokatolickiej w Sławatyczach. Większa liczba ludności rzymskokatolickiej pojawiła się w Holeszowie dopiero po II wojnie światowej i wysiedleniu ze wsi Ukraińców. Obecnie należą oni do parafii rzymskokatolickiej w Motwicy. We wsi znajduje się kaplica pw. Matki Boskiej Anielskiej i Chrystusa Króla.

Do II wojny światowej w Holeszowie zamieszkiwała dosyć liczna grupa wyznawców religii mojżeszowej.
Gospodarka w dziejach
Zdecydowana większość mieszkańców Holeszowa na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa i gospodarki leśnej. We wsi istniał folwark o powierzchni ok. 2000 morgów. Odrabiali w nim swoje powinności pańszczyźniane włościanie z Holeszowa i Dańców. W 1785 r. płacili oni roczny czynsz w wysokości odpowiednio 17 złotych polskich z włóki [ok. 16,8 ha] ciągłej i 20 złotych polskich z włóki czynszowej oraz oddawali do dworu cztery kury i 20 jaj kurzych co roku. Ponadto z ćwierci włóki ciągłej (pańszczyźnianej) odrabiali tygodniowo trzy dni męskie i dwa dni kobiece, dziewięć dni tzw. gwałtów (trzy dni orania wiosną, trzy dni do żniwa latem i trzy dni orania jesienią). Obowiązywała ich także warta nocna w dworze (według kolejki) i przędzenie talków zimą w ramach dni pańszczyzny). Chłopi musieli również obowiązkowo najmować się jako flisacy do spławów do Gdańska [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1164].
W 1820 r. we wsi istniało 103 dymów (gospodarstw) posiadających po jednej ósmej włóki ciągłej ziemi, za którą odrabiali dwa dni męskie i jeden dzień kobiecy tygodniowo przez cały rok. Do tego posiadali zwykle tyle samo ziemi czynszowej a niektórzy jeszcze uprawiali tzw. pustki. Jako ciekawostkę można podać, że posiadali oni wówczas m.in.: 15 koni, 112 wołów, 120 krów, 135 świń i 306 owiec [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1165].
W 1864 r. w we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 80 gospodarstw będących w posiadaniu 94 właścicieli. Większość gospodarstw otrzymała 27–28 morgów ziemi, w tym 15 morgów ziemi ornej. Z kolei w oparciu o samo prawo z 1864 r. uwłaszczano trzy pastwiska o łącznym areale 1160 morgów. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi dostali na własność ponad 3461 morgów. Otrzymali też prawa serwitutowe do pastwiska dworskiego i serwitut leśny w lasach domaczewskich położonych za Bugiem. Właściciele uwłaszczonych gospodarstw mieli otrzymywać w miarę potrzeb drewno na: poprawę budynków mieszkalnych i gospodarczych, płoty, wozy, sanie oraz posusz na opał (26 wozów rocznie) i łuczynę na oświetlenie (jeden wóz rocznie). Serwituty leśne zostały doprecyzowane w latach 1881 i 1884. Według nowych zapisów każde z gospodarstw miało otrzymywać na poprawę budynków – jedną sosnę (11,5 łokci x 12 cali) co trzy lata, 20 osinowych łat co 15 lat; na ogrodzenia – jednokonny wóz dębowych kołków (3 łokcie x 3 cale), tj. 60 sztuk i dwa wozy jednokonne chrustu co 15 lat; na sanie – dwa graby na płozy, na wozy jedną brzozę i dwa dęby na osie co 15 lat; na oświetlenie – wóz karpiny corocznie [APL, ZTL, sygn. 23].
Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u zamożniejszych sąsiadów lub właścicieli ziemskich, albo trudniła się innymi zawodami. Niektórzy rolnicy dorabiali też zajmując się rzemiosłem. W 1820 r. Semen Chudicz był leśnikiem a Pietrok Chrol kowalem [AGAD, AWR, XXV, sygn. 1165]. W latach 20. XX wieku w miejscowości działały: kaszarnia S. Sobelmana, olejarnie S. Sobelmana i S. Wasermana, sklepy z artykułami spożywczymi L. Sobelmana i A. Tokaruka i młyny wiatraki R. Werta, A. Trochimiuka i J. Zaciora [KAP, 1926, s. 523].
Zabytki i miejsca pamięci
Stary cmentarz prawosławny z nagrobkami z początku XX stulecia.







Ważne wydarzenia
O przebiegu i skutkach działań wojennych w okolicach Holeszowa do XX wieku źródła historyczne milczą. Możemy się domyślać, że wieś mocno ucierpiała w czasie Wojny Północnej na początku XVIII w. i odwrotu armii napoleońskiej na przełomie 1812/1813 roku. Okolice wsi stanowiły w latach 1863–1864 rejon działania licznych partii powstańczych. Na terenie wsi nie doszło jednak do żadnej odnotowanej w materiałach źródłowych bitwy z wojskami carskimi. Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach wsi był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska rosyjskiego powołano wielu mężczyzn. Spośród nich ranni zostali m.in.: Iwan Dubyp, Stepan Kochan, Stepan Kożewin, Josif Samojluk, Adam Szepel, Josif Trofimiuk i Nikołaj Trofimiuk [https://gwar.mil.ru/heroes/]. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. Armia rosyjska wycofująca się z południa na północ, 13 sierpnia 1915 r. zajęła pozycje obronne na linii Rożanka–Mosty, które tego samego dnia zostały przełamane. Następnego dnia Holeszów w znacznej części został spalony przez wycofujące się wojska rosyjskie a wielu jego mieszkańców udało się na uchodźstwo w głąb Rosji. Przełomowym wydarzeniem w dziejach Holeszowa była II wojna światowa. W 1939 r. po kilkudniowej okupacji radzieckiej wieś znalazła się pod okupacją niemiecką, która skończyła się w lipcu 1944 r. W tych latach we wsi nastąpił rozwój ukraińskiej aktywności narodowej. Wieś stanowiła silny ośrodek działalności UPA. 11 maja 1946 r. w obławie milicji i UB we wsi zabito od 6 do 15 członków UPA [Zajączkowski, 2016, s. 412]. Po zakończeniu wojny ludność ukraińska została wysiedlona ze wsi.
Małe ojczyzny – strefa regionalistów
Współczesność, strategie rozwoju
Punkt 1
Punkt 2
Punkt 3
Samorząd, organizacje
Kościoły i związki religijne
Życie kulturalne
Oświata i szkolnictwo
Sport
Wybitne postacie
Władysław Łobacz (ur. 1949)
Biogram Władysława Łobacza opracowany przez Instytut Pamięci Narodowej:
,,Ur. w 1949 roku w m. Holeszów. Był przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy WSS „Społem” w Białej Podlaskiej. Został zatrzymany 13 grudnia 1981 r. a następnie internowany od 17 grudnia 1981 r. Przebywał w Ośrodkach Odosobnienia w Białej Podlaskiej, Włodawie, a później w Lublinie. Został zwolniony z internowania w dniu 28 maja 1982 r. Przez kolejne lata pozostawał w stałym zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa w związku z podejrzeniami o „propagowanie wrogich poglądów”, dodatkowo w ramach represji zastrzeżono mu możliwość wyjazdów zagranicznych w okresie od 21 stycznia 1982 r. do 16 września 1985 r. (zastrzeżenie ostatecznie anulowano w grudniu 1985 r.)”.
Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności ( postanowieniem Prezydenta RP nr 133/2012).
Fotografie i materiały pochodzą z archiwum prywatnego Pana Władysława Łobacza.
Rodziny – pamiątki
Wspomnienia, albumy rodzinne
Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa
Walory turystyczne
Folklor
Miejsca pamięci