Puchowa Góra

Patrz hasło: Jabłoń.

Miejscowość od powstania nazywała się Puchowa Góra. Obok wsi znajduje się charakterystyczne wzniesienie o tej samej nazwie. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Puch i rzeczownika góra [NMP, 2013, t. 9].

Województwo i powiat

Po III rozbiorze Polski tereny miejscowości znalazły się w zaborze austriackim, najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim, z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej [Mapa, 1803]. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie radzyńskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu radzyńskiego województwa lubelskiego (1918–1939) a w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie radzyńskim województwa lubelskiego (1944–1954). W 1954 r. włączona w skład nowopowstałego powiatu parczewskiego [Ćwik i Reder, 1977]. W latach 1975–1999 w województwie bialskopodlaskim. Potem ponownie w powiecie parczewskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Folwark Puchowa Góra należał wówczas do gminy Kolano [APL, MSGL, sygn. 167, k. 336–337].

Po utworzeniu ukazem cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. folwark Puchowa Góra wszedł w skład gminy Jabłoń [APL, KWPB, sygn. 4]. W 1933 r. we wspomnianej gminie powstała gromada Puchowa Góra [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w 1954 r. wieś dołączono do gromady Jabłoń [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od 1973 r. sołectwo należy do gminy Jabłoń [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

W połowie XIX w. na obecnym terenie wsi odnotowano następujące nazwy: Borek, Dubowy, Koci Las, Trylowe i Zadni [APR, ZDP, sygn. 14187]. Obecnie (2023 r.) używane są nazwy: Borek, Budziska, Dębownik, Dołha, Grebla, Karczmiska, Łan, Pieróg, Poletka, Smalówka, Syr, Tryb i Wawrzyniec [Informacje Katarzyna Matczuk].

W trakcie prowadzonych w roku 1993 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 23 stanowiska, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Poza kilkunastoma stanowiskami zawierającymi ceramikę starożytną bliżej nieokreśloną, w dwóch przypadkach jej datowanie odniesiono do środkowego neolitu (kultura amfor kulistych), w kolejnym do początku epoki brązu (kultura mierzanowicka?), w następnych trzech do przełomu epoki brązu i żelaza (kultura łużycka), jednorazowo do przełomu er (kultura przeworska). Odnotowano również obecność ceramiki średniowiecznej – z fazy wczesnej i późnej, także okresu nowożytnego (brak bliższego datowania). Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 68-86 i 68-87; Węgrzynowicz 1973, 117].

Na austriackiej mapie Heldensfelda z lat1801–1804 zaznaczono wzgórze Puchowa Góra, ale znajduje się ono w dzisiejszym Wantopolu. W miejscu dzisiejszej wsi Puchowa Góra zlokalizowano natomiast owczarnię.

Tak samo owczarnia zaznaczona jest bez nazwy na tzw. mapie kwatermistrzowskiej z lat 30. XIX w.

Dopiero w połowie XIX stulecia powstał tam folwark Puchowa Góra. Wieś powstała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Dobra Kolano z Puchową Górą w 1842 r. nabył Seweryn Łubieński [APL ORP, HwBP, sygn. 1639]. W 1857 r. Kolano przeszło na własność jego żony Amelii z Jezierskich Łubieńskiej. Następnie przejął je w 1870 r. jej syn Zdzisław Stanisław Łubieński (1845–1896). Podobnie jak brat Kazimierz musiał on jednak opuścić majątek za „mieszanie się” do spraw prawosławia. Zarząd nad dobrami sprawowały kolejno Amelia Łubieńska, a później żona Zdzisława, Jadwiga z Hausnerów Łubieńska (1852–1930) [APL ORP, HwBP, sygn. 1639]. W 1896 r. dobra Kolano obejmowały obszar o powierzchni 2702 morgów [APL ORP, HwBP, sygn. 1633a]. W 1900 r. majątek kupił Leon Lipczyński, który następnie sprzedawał kolejne jego części. W 1913 r. wydzielono z majątku Kolano dobra Puchowa Góra o powierzchni 1084 morgi [APL ORP, HwBP, sygn. 1642].

W 1864 r. odnotowano w awulsie Puchowa Góra dwa domy [APL, BKdsW, sygn. 4]. W 1887 r. w folwarku w 6 domach zamieszkiwało 33 osób [PKSG za 1887]. W 1909 r. w folwarku Puchowa Góra mieszkało 11 czasowych mieszkańców [Powiat radzyński, 2016, s. 403–404]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi Puchowa Góra w 11 budynkach zamieszkiwało 72 Polaków wyznania rzymskokatolickiego [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 88]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 78 osób. Wieś należy do parafii rzymskokatolickiej w Paszenkach.

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa. Zapewne w końcu XVIII w. w miejscu dzisiejszej wsi Puchowa Góra powstała owczarnia, która następnie przekształciła się w folwark należący do dóbr Kolano, w którym pańszczyznę odrabiali chłopi z Paszenek. W połowie XIX stulecia liczył on 1224 morgów powierzchni, ale w tym było tylko 300 morgów ziemi ornej. Zwraca uwagę rozwinięta gospodarka hodowlano-pasterska, bazująca na okolicznych łąkach. W tym czasie utrzymywano w nim 39 sztuk bydła i aż 1110 owiec [APR, ZDP, sygn. 14187].