Jabłoń

INFORMACJE OGÓLNE (gmina, wsie wchodzące w jej skład):

Gmina Jabłoń. Pakiet infomacyjny Pakiet informacyjny. pdf

Gmina Jabłoń/Urząd Gmina/Urząd

Ważne zakładki:

Sławni ludzie z Gminy Jabłoń Znani z Jabłonia (patrz też: Stanisław Potapczuk, (ur. 1914 w Jabłoniu, komendant obwodu Biała Podlaska Okręgu Lublin Batalionów Chłopskich) Stanisław Potapczuk ; Jan Alfred Dudziak (ur. 1930 w Jabłoniu, polityk i technolog, poseł na  Sejm X kadencji) Jan Alfred Dudziak ; Kazimierz Jakubiuk, (ur. w Jabłoniu, profesor Politechniki Gdańskiej) Kazimierz Jakubiuk ; August Zamoyski (ur. 1893 w Jabłoniu, rzeźbiarz)  August Zamoyski Odszedł ksiądz z duszą literata Ksiądz prałat Stanisław Dzyr ks S. Dzyr ; Ksiądz prałat Stanisław Dzyr Ks. prałat S. Dzyr prałat S Dzyr

Historia Dzieje Jabłonia ; Aktualności Bieżące wydarzenia Kultura Kultura w gminie Oświata Oświata w gminie Gospodarka Gospodarka w gminie

Turystyka Atrakcje, turystyka

Jabłoń (wieś w województwie lubelskim) Jabłoń wieś

Wieś Jabłoń w liczbach Jabloń w liczbach

Jabłoń (gmina) Jabłoń gmina

Gmina Jabłoń w liczbach Gmina Jabłoń w liczbach

Gmina wiejska Jabłoń, powiat parczewski Gmina wiejska Jabłoń

Paszenki – Paszenki wieś

Wieś Paszenki w liczbach Paszenki w liczbach

Strategia rozwoju powiatu parczewskiego na lata 2014-2020 Strategia rozwoju powiatu parczewskiego

Kolano (województwo lubelskie) Kolano, wieś

Wieś Kolano w liczbach Kolano w liczbach

Gęś (województwo lubelskie) Gęś wieś

Wieś Gęś w liczbachj: Gęś w liczbach

Dawidy (województwo lubelskie) Dawidy wieś

Wieś Dawidy w liczbach: Dawidy w liczbach

INSTYTUCJE, KOŚCIOŁY, OSWIATA I STOWARZYSZENIA GMINNE:

Radni gminy Jabłoń – Rada Gminy Jabłoń

Muzeum Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu Muzeum A. Zamoyskiego

Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Jabłońskiej Stowarzyszenie Milośników

Szkoła Podstawowa w Paszenkach Oświata SP Paszenki

Szkoła Podstawowa w Dawidach Oświata SP Dawidy

Szkoła Podstawowa w Gęsi Oświata SP Gęś

Szkoła Podstawowa im. Amelii hr. Łubieńskiej 

w Kolanie Oświata SP w Kolanie

Szkoła Podstawowa im. SGO „Polesie” w Jabłoniu Oświata SP w Jabłoniu

Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Jabłoniu Szkoła rolnicza w Jabłoniu

Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu Szkola rolnicza Jabłoń Szkoła rolnicza w Jabłoniu

Gminna Biblioteka Publiczna w Jabłoniu Biblioteka Jabłoń

Parafia św. Jozafata w Gęsi Parafia w Gęsi Parafia Gęś Parafia Św. Jozafata

Kościół św. Jozafata Kuncewicza w Gęsi Kościół w Gęsi Kościół Św. Jozafata

Parafia Imienia NMP w Kolano Kolonia Parafia Kolano Parafia NMP w Kolanie

Kościół pw. NMP w Kolanie

Parafia Trójcy Świętej w Paszenkach https://parafia.com.pl/paszenki Parafia w Paszenkach

Kościół Trójcy Świętej w Paszenkach Kościół w Paszenkach Kościół pw. Św. Trójcy

Parafia Tomasza Biskupa z Willanowy w Jabłoniu Parafia Jabłoń

Parafia Jabłoń fb

Kościół św. Tomasza Biskupa z Willanowy w Jabłoniu Kościół w Jabłoniu Kościół pw. Św. Tomasza

Paszenki 81. Kościół pw. Trójcy Świętej

Gminny Ośrodek Kultury w Jabłoniu

Ośrodek Kultury Jabłoń

Wiejski Dom Kultury w Paszenkach  Dom Kultury Paszenki

Świetlica Wiejska w Kalince Świetlica wiejska

Ochotnicza Straż Pożarna w Jabłoniu OSP w Jabłoniu

Lokalna Grupa Działania „Jagiellońska Przystań” Jagiellońska Przystań

Klub Sportowy „Olimpia” Jabłoń Klub Sportowy „Olimpia” „Olimpia”

Plany Olimpii Jabłoń „Olimpia” Jabłoń

Stowarzyszenie „Szkoła i Wieś„ w Paszenkach Stowarzyszenie w Paszenkach Stowarzyszenie „Szkoła i Wieś”

Koło Gospodyń Wiejskich w Gęsi – kierownik Agnieszka Klimkowicz Koło Gospodyń w Gęsi

Koło Gospodyń Wiejskich w Paszenkach  Koło Gospodyń w Paszenkach (tu liczne filmy)

Zespół ludowy „Kalina” z Jabłonia – kier. Leokadia Kusiuk Zespół „Kalina” (tu dużo filmów)

Młodzieżowy zespół ludowy „Jabłoneczka” działający przy Szkole Podstawowej im. SGO „Polesie” w Jabłoniu – opiekun Justyna Kowalska – Babicz i Marzena Zieńczuk Zespół „Jabłoneczka”

Zespół ludowy „Jarzębina” z Paszenek – kier. Władysława Aleksandrowicz, Wiejski Dom Kultury w Paszenkach, woj lubelskie Zespół „Jarzębina”

Firmy z terenu gminy, Firmy, gmina Jabłoń

WYDARZENIA (prasa lokalna, portale, informacje bieżące, kultura, oświata):

„Słowo Podlasia” – wyniki wyszukiwania: Jabłoń Słowo Podlasia – bieżace wydarzenia

„Wspólnota Parczewska” – wyniki wyszukiwania: Jabłoń Wspólnota Parczewska – bieżące wydarzenia

„Dziennik Wschodni„ – wyniki wyszukiwania: Jabłoń – Dziennik Wschodni – bieżące wydarzenia

REPORTAŻ: Wieś Dawidy – Rolnicy aresztowali weterynarzy i zablokowali drogę

Dawidy, protesty rolników

Gmina Jabłoń: sukces gospodyń wiejskich z Paszenek Koło Gospodyń

Super Gospodynie nagrodzone! Nagroda dla Koła Gospodyń

Powiatowe Dożynki w Jabłoniu już za nami Dożynki w Jabłoniu

Słodkie i wesołe było Święto Seniora w Kolanie Święto Seniora w Kolanie

Jarmark Jagielloński w Parczewie Zespoły ludowe z Jabłoni

100 Rocznica Odzyskania Nipodległości przez Polskę – Występ Zespołu Ludowego „Kalina” z Jabłonia. Zespół „Kalina”

Aktorzy teatrów obrzędowych otrzymali nominacje do sejmiku w Stoczku Łukowskim (film) (galeria) Teatr amatorski Przedstawienia teatralne

Jak zapusty, to tylko w Paszenkach Zapusty w Paszenkach

Gmina Jabłoń: Śpiewamy, bo to jest nasza pasja Amatorskie zespoły ludowe

Jubileusz Koła Przyjaciół KRP w Jabłoniu Koło Przyjaciół w Jabloniu

Poświęcenie kapliczki Matki Bożej w Jabłoniu w miejscu prywatnych objawień Objawienia Maryjne

Pomysł na dworską rezydencję. Dzięki mieszkańcom gmina dostała 1 mln zł Dwór Kolano

ks. Karol Nasiłowski, Historia Objawień Matki Bożej w Jabłoniu

Objawienia, audycja radiowa

Objawienia Matki Bożej w Jabłoniu Objawienia Matki Bozej w Jabloniu

XVIII Ogólnopolski Plener Rzeźbiarski im. Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu pt. „Jabłoń zawsze w moim sercu” Plener rzeźbiarski

W Jabłoniu chciałaby zagrać nawet Barcelona Klub „Olimpia” Jabłoń

Rzeźbiarze z całej Polski na plenerze w Jabłoniu plener w Jabłoniu

ATRAKCJE TURYSTYCZNE, ZABYTKI, MIEJSCA PAMIĘCI

Muzeum Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu, Lubelskie Muzeum Augusta Zamoyskiego

Atrakcje turystyczne gm. Jabłoń atrakcje turystyczne Zabytki w gminie Jabłoń

Ciekawe miejsca we wsi Dawidy i okolicy Atrakcje Dawidy Turystyka Dawidy

„Z Jabłonia w świat. August Zamoyski (1893, Jabłoń, Polska – 1970, Saint-Clar-de-Rivière, Francja) – wystawa ze zbiorów Muzeum Augusta Zamoyskiego w Jabłoniu” Wystawa August Zamoyski

Gmina Jabłoń, atrakcje Atrakcje Jabłoń

Jabłoń pow. parczewski (woj. lubelskie) – Atrakcje

https://www.nocowanie.pl/atrakcje/jablon_2/

Zespół pałacowo-parkowy w Jabłoniu Pałac Jabłoń

Atrakcje- pałac Jabloń

Pałac i park w Jabłoniu [fotografia] Pałac w Jabloniu

Jabłoń, Park pałacowy-krajobrazowy Pałac i park w Jabłoniu

Jabłoń, pałac Zabytek Jabłoń

Pałac Zamoyskich Palac Zamoyskich

Pałac Zamoyskich w Jabłoniu na sprzedaż Pałac Zamoyscy

Rafał Bil, ABC O JABŁONIU. Co warto zobaczyć w Jabłoniu? Jabłoń atrakcje

Pałac Zamoyskich Pałac Zamoyskich Jabłoń

Strategia Rozwoju Gmin Partnerskich Doliny Zielawy na lata 2015-2023, Lublin – Rossosz, listopad 2015 r. Strategia rozwoju – turystyka

Historia: Pałac w Jabłoniu – dom Zamoyskich przez przeszło sześćdziesiąt lat Palac w Jabłoniu – historia

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmina Jabłoń, lubelskie Plany zagospodarowania Jabłoń

Promocja kultury i turystyki na terenie obszaru turystycznego Dolina Zielawy

Promocja kultury i turystyki na terenie obszaru turystycznego Dolina Zielawy

Atrakcje turystyczne gmina Jabłoń Atrakcje gminy Jabłoń

Atrakcje Jabłoń Atrakcje Jabłoń, natura

HISTORIA, PUBLIKACJE (dostępne online):

Archiwum periodyku „Ziemia Parczewska”: miesięcznika społeczno-kulturalnego powiatu parczewskiego Miesięcznik „Ziemia Parczewska”

Gmina Jabłoń: biuletyn informacyjny Nr 1 (2010) Jabłoń Biuletyn Informacyjny (biuletyn, dostępne też inne numery periodyku do 2012)

Karol Nasiłowski, Pobożność maryjna unitów w świetle prywatnych objawień w Jabłoniu w latach 1875-1876, Teologiczne Studia Siedleckie 2019, XVI, s. 152-169, Nasiłowski , Pobożność maryjna…

Kolano, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IV Warszawa 1883, s. 257 Kolano Słownik

Dawidy 1(2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 915. Dawidy Słownik

Gęś, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 540. Gęś Slownik

Ada Ukalska, Jabłoń w historii i wspomnieniach , Jabłoń 2009. Uklalska, Jabłoń

Ukalska Jabłoń online

Parczew i ziemia parczewska 1401-2001, red. S. Jadczak, Parczew 2001, Jadczak Parczew

Powiat parczewski : przewodnik turystyczny, red. S. Jadczak, T. Walęciuk, Parczew 2009, Przewodnik turystyczny

Barbara Wikło, Ada Ukalska, Stanisław Jadczak, Jabłoń 1503-2003, Lublin, Jabłoń 2003, Monografia zbiorowa Jabłoń

III Plener Rzeźbiarski Twórców Ludowych Lubelszczyzny im. Augusta Zamoyskiego, Jabłoń lipiec 2004 Plener rzeźbiarski Jabłoń

Grzegorz Korpysz, Parafia rzymskokatolicka Trójcy Świętej w Paszenkach w latach 1930-1989, Lublin 2010, Korpysz, Parafia w Paszenkach

Festiwale, konkursy, przeglądy a ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego, pod redakcją Anny Weroniki Brzezińskiej i Katarzyny Smyk, Lublin, Wrocław, Warszawa 2019, Festiwale, konkursy…

Publikacje regionalizstyczne bez open access:

ks. Stanisław Dzyr, Poszliśmy za Panem na Jego żniwo. Historia parafii Gęś, Warszawa 2011.

Stanisław Jadczak, Ziemia parczewska. Dzieje, przyroda i turystyka, Parczew 2006

Stanisław Jadczak et al., Cztery pory roku w gminie Jabłoń, Jabłoń: Gminny Ośrodek Kultury 2012 (album fot.)

Ada Ukalska, Jabłoń w historii i wspomnieniach, Jabłoń: Gminny Ośrodek Kultury 2009.

Katarzyna Matczuk (oprac.), Jabłońskie smaki: najlepsze przepisy kulinarne z naszego regionu, Jabłoń: Gminna Biblioteka Publiczna 2012.

Dariusz Tarasiuk (red.), Monografia gminy Jabłoń, Jabłoń: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Jabłońskiej, 2018.

Lechosław Lameński i Elżbieta Błotnicka-Mazur (red.), Nasze bogactwo kulturowe: studia z historii, etnografii i historii sztuki poświęcone Augustowi Zamoyskiemu i ludziom z Jabłonia i okolic, Jabłoń: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Jabłońskiej 2018.

Andrzej Cebulak, Barbara Wikło (red.), Zamoyscy w Jabłoniu, Lublin: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Jabłońskiej; Lubelski Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki 2010.

Karol Nasiłowski, Jabłoń i Maryja z historią w tle, Jabłoń 2021.

VIDEOTEKA:

Gmina Jabłoń – spot promocyjny Gmina Jabłoń – spot promocyjny

Sąsiedzi Zespół JARZĘBINA z Paszenek, woj lubelskie Zespół „Jarzębina” Zespół ludowy „Jarzębina”

Lasy Parczewskie – Zafałszowana historia Pasy Parczewskie II wojna

Okolice Wisznic (wojew. lubelskie) w kadrach Okolice Wisznic

Dolina Zielawy Lubelszczyzna. Film Promocyjny z drona Dolina Zielawy

Rolnicze blokady – Jabłoń 5 02 2015 Rolnicze blokady

Prezentacja ZSCKR w Jabłoniu 2017 Prezentacja szkolna

Jubileusz 65-lecia ZSCKR w Jabłoniu Jubileusz szkoły

August Zamoyski – patron ZSCKR w Jabłoniu August Zamoyski – patron szkoły

Zaduszki szkolne ZSCKR w Jabłoniu Uroczystości szkolne

Dzień otwarty w ZSCKR w Jabłoniu Szkolne dni otwarte

Wystawa Znani – Nieznani Polacy Światu w ZSCKR Jabłoń Wystawa szkolna

III Mistrzostwa Polski w tenisie stołowym nauczycieli Zawody sportowe w Jabłoniu

Okolice Parczewa (powiat ) – Fotogramy 2 – Jabłoń (i Kolano); II 2019 Okolice Parczewa

Zespół ludowy „Kalina” Jabłoń Zespół „Kalina”

DAWIDY GM. JABŁOŃ 17.07.2018r. Protest rolników w zwiazku z ASF Protest rolników

Zespół ludowy „Kalina” Jabłoń. Dożynki Powiatowe w Dębowej Kłodzie Dożynki powiatowe, występy kapel ludowych

Sesje Rady Gminy Jabłoń VIII kadencji Sesje rady Sesje rady gminy Sesje rady gminy Jabłoń

Paszenki Paszenki – film

Zespół Ludowy „Kalina” – Jabłoń, Gminny Ośrodek Kultury w Jabłoniu, woj lubelskie

Zespół Ludowy „Kalina”

Zespół Ludowy „Kalina” – Jabłoń, „Kalina”

Zespół Ludowy „Jarzębina” – Paszenki, Wiejski Dom Kultury w Paszenkach, woj lubelskie Zespół „Jarżębina”

„Jarzębina” z Jabłoni

Zespół ludowy „Kalina” z Jabłonia, facebook z dużą ilością filmów Zespół „Kalina” facebook

Zespół „Jabłoneczka” działający przy Szkole Podstawowej im. SGO „Polesie” w Jabłoniu podczas występu na Eliminacjach Wojewódzkich do 56. Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w kategorii „Mistrz i uczeń”. Eliminacje odbyły się w Muzeum Wsi Lubelskiej. Zespół „Jabłoneczka” facebook

Zespół ludowy „Kalina” Jabłoń Zespół „Kalina Jabłoń”

Biesiada Jabłońska – Jabłoń, 6.10.2019r. Zespoły ludowe – występy

Majątek ziemski Jabłoń Majątek ziemski Jabłoń

Opr. D. Słapek

Pierwotnie osada nosiła nazwę Jablon / Jabłon – 1576 r. [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322]. W spisie mieszkańców z 1662 r. występuje zapis Jabłonia [AVAK, t. 33, s. 460]. W rejestrze pogłównego z 1673 r. – Jabłonna [AGAD, ASK I, sygn. 70, k. 270]. Na tzw. mapie Heldensfelda (1801–1804) zapisana została jako Jablon.

Nazwa wsi pochodzi od nazwy pospolitej – jabłoń, gw. jabłonia lub od nazwy osobowej [NMP, 2001, t. 4, k. 13–14].

Województwo i powiat

Podlasie, do którego zaliczano dobra horodysko-rossoskie w XV w. należały generalnie do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do bardzo rozległego województwa trockiego. W roku 1513 a ostatecznie w 1520 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas dobra, w tym także Jabłoń, znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie. W 1569 r. w związku z unią lubelską, województwo podlaskie zostało wcielone do Korony, zaś brzesko-litewskie pozostało w Wielkim Księstwie Litewskim [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Granica województw podlaskiego i brzesko-litewskiego stała się jednocześnie granicą między Koroną a Litwą. Jej przebieg budził liczne spory i wątpliwości. Jabłoń leżała w granicach ziemi brzeskiej, więc po 1566 r. znalazła się w nowo utworzonym województwie brzesko-litewskim. Bezpośrednio po 1569 r., kiedy województwo podlaskie zostało przyłączone do Korony, Jabłoń pozostawała w województwie brzesko-litewskim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sytuacja zaczęła komplikować się począwszy od lat 70. XVI wieku. Kasper Dembiński, poślubiwszy w 1575 r. Marynę Kopciównę stał się właścicielem dóbr horodyskich, w tym Jabłonia. Słynął z konfliktowego charakteru i częstych procesów sądowych [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842,s. 204–212]. Będąc „koroniarzem” unikał stawania i rozstrzygania swych spraw przed sądami ziemskimi i grodzkimi w Brześciu. Konsekwentnie swoje sprawy kierował do grodu mielnickiego. Szczególnie było to widoczne po 1580 r., kiedy został podkomorzym mielnickim [Urzędnicy podlascy, 1994, s. 115, nr 935]. Jeśli zaznaczymy, że do głównych kompetencji podkomorzego należało rozstrzyganie sporów granicznych, to upór Dembińskiego co do przynależności administracyjnej jego dóbr wydaje się zrozumiały [Ternes, 2018, s. 8]. We „własnym” grodzie mógł bezpośrednio wpływać na wydawanie korzystnych dla siebie wyroków. Upór i konsekwencja Dembińskiego przyniosły skutek. W dokumencie z 1576 r. dobra horodyskie określane były jako leżące w „ziemi podlaskiej” [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322v–324v], w 1578 r. mowa była już wyraźnie o województwie podlaskim [AGAD, MK, sygn. 122, k. 184v–189v]. O ile jeszcze w rejestrach podatkowych województwa podlaskiego z 1580 r. dobra horodysko-rossoskie nie były uwzględnione, o tyle od przełomu XVI i XVII w., aż do III rozbioru Rzeczypospolitej, dobra te, z Jabłoniem, Gęsią, Dawidami, Kolanem, Paszenkami i Kudrami zaliczane były konsekwentnie do ziemi mielnickiej województwa podlaskiego [Ternes, 2018, s. 8]. Zważywszy, że tzw. trakt wohyńsko-łomaski zaliczany był z reguły do Litwy, należy podkreślić, że interesujące nas dobra nie miały bezpośredniej łączności terytorialnej z ziemią mielnicką. Były jej enklawą, otoczoną ziemiami województw brzeskiego i lubelskiego [por. Alexandrowicz, 1990, s. 91–97].

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość znalazła się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim, z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim [Mapa, 1803]. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie radzyńskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu radzyńskiego województwa lubelskiego (1918–1939) a w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Następnie ponownie w powiecie radzyńskim województwa lubelskiego (1944–1954). W 1954 r. włączona została w skład nowopowstałego powiatu parczewskiego [Ćwik i Reder, 1977]. W latach 1975–1999 w województwie bialskopodlaskim, potem ponownie w powiecie parczewskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Wieś Jabłoń należała wówczas do gminy Jabłoń. Jej wójtem, w zastępstwie właścicieli dóbr, był m.in.: Aleksander Jedynakowski (1856) [APL, MSGL, sygn. 167, k. 334–335]. Sołtysami tej wsi byli m.in.: Michał Furmaniuk (1846) [APL, RGL, sygn. adm. 243] i Wasyl Iwanejko (1858) [APR, ZDP, Sukcesje, sygn. 14007, k. 1].

Po utworzeniu na mocy ukazu cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. powstała gmina Jabłoń, która obejmowała wsie: Jabłoń z awulsem Annopol, Kolano, Dawidy, Gęś, Kudry, Paszenki z awulsem Puchowa Góra, Radcze z awulsem Amelin, Rudzieniec z folwarkiem Wandopol [APL, KWPB, sygn. 4]. W 1933 r. Jabłoń został siedzibą gromady, we wspomnianej gminie, obejmującej Jabłoń (wieś, folwark i leśnictwo), folwark Antopol i kolonię Wandopol (!) [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin w 1954 r. do gromady Jabłoń dołączono gromady: Kudry, Puchowa Góra i Paszenki [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64], a w 1961 r. Dawidy, Gęś i Łubno. W 1973 r. przywrócono gminę Jabłoń (Dawidy, Holendernia, Gęś, Jabłoń, Jabłoń – Wantopol, Kalinka, Kolano, Kolano–Kolonia, Kudry, Łubno, Paszenki i Puchowa Góra) [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

W 1854 r. w Jabłoniu odnotowano następujące nazwy fizjograficzne: Boczka, Bolamenic, Borek, Długi Mosiek, Folwark, Gliniszcze, Glinki, Grochowisko, Koniuch, Kopany, Lesok, Moczylec, Morgi, Omelak, Pieczki, Piszki, Podgrobla, Podgrobla Budziska, Sinożać, Smuga, Stawek, Truchun, Zaborkiem, Zadnirów i Zagumienie. Z kolei w 1900 r. zapisano nazwy Budziska, Elżbiecin, Folwark Annopol, Folwark Sewerynów, Fredzin, Gucin, Koszara, Omelak, Ostrówek, Piszczki, Pod Zadusze, Staw, Stawek i Wierzchowa Struga. Obecnie (2023 r.) w użyciu są nazwy: Chmielnik, Ciągła, Dwór, Jamy, Koniuch, Morgi, Peczyska, Piszczuga, Przecinek, Sinożać, Sirkowo, Smuga, W Klonach, Wypas, Zadni Rów, Zagumienie, Zapólki i Zgórki [Informacje Katarzyna Matczuk].

W spisie sporządzonym w roku 1662 na potrzeby wybierania tzw. pogłównego, odnotowano m.in. następujących mieszkańców Jabłonia: Iwan Romanowicz; Mic, Juchim, Stefan Bokało; Połyan Matysik; Iwan Czarylik; Krat Ryzanik; Świryd Ryzanik; Daniło Trociuczyk; Denis Szyluk; Korniło Litwiniuk; Kuźma Czeberak; Klim Onoszczyk; Marko Rewiaczka; Łukasz, Stac, Marko Maczeszczuk; Siemion Demczuk; Iwan, Siemion Kołyszka; Filip, Martin, Lewko Perkowicz; Hapon Łobanko; Juchim Spus; Harasim Polesiuk; Ułas Weremczuk; Stec, Iwan Polubiec; Hryc, Iwan Cyplik; Mikita Iliaszuk; Hryc Haponiuk; Augustyn Jasiński; Korniło Paluszko; Siemion Torkut; Hordej Kosik; Mikita Zaniewicz; Chwedko Wowczyk; Iwan Hulik; Kondrat Dikosz; Chwedko Brekało; Hryc Milianowicz; Niczypor Witryński; Paweł Żuczyk; Dac, Klim z Bulitowicz [Zbulitowicz?]; Niczypor Kuziomka; Piotr Puczyk; Iwan Greń. Wśród najczęściej pojawiającch się nazwisk wymienić można: Matysik, Ryzanik, Kołyszka, Weremczuk, Iljaszuk, Kosik, Maczeszczuk [AVAK, t. 33, s. 460–461].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Burzec, Chwalczuk, Czyżewski, Daniluk, Dokudowiec, Gajko, Gapon, Gierej, Glan, Gładkiewicz, Greń, Groniejszuk, Grzywaczewski, Hurko, Iwanejko, Jacuś, Januszko, Jaszczuk, Kaczan, Kocko, Kondracki, Korpysz, Kowalczuk, Kropiwiec, Krzywda, Kuniszyk, Litwin, Ługanowicz, Matczuk, Miszczuk, Mostowiec, Mucha, Mutwicki, Niescieruk, Pajdosz, Panasiuk, Parczewski, Partyniewicz, Potapczuk, Raboszuk, Romaniuk, Smolarski, Stadnik, Starosta, Sweklej, Szajda, Szuc, Szwaj, Szych, Szypuła, Szyszko, Troć, Wasilewski i Waszczuk [APL, ZTL, sygn. 2442].

W trakcie prowadzonych w roku 1993 i 1998 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 23 stanowiska, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Niewielkie serie artefaktów przypisano najstarszym społecznościom epoki kamienia: łowcom schyłkowopaleolitycznym i myśliwym mezolitycznym – nieokreślonym kulturowo. Kolejny horyzont chronologiczny dotyczy rolników neolitycznych (kultura: pucharów lejkowatych). Ponadto serię zabytków krzemiennych i ceramicznych datowano bardzo ogólnie na epokę kamienia – epokę żelaza. Na kilka stanowiskach wyróżniono ceramikę wczesnośredniowieczną (XII-XIII w.), także nowożytną (bliżej nieznana). Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 67-86 i 68-86].

W zbiorach Muzeum Narodowego w Lublinie (773/A/ML) znajduje się przypadkowo znaleziony topór kamienny ludności kultury ceramiki sznurowej lub kultury mierzanowickiej (archiwum J. Libery). Ponadto z tym rejonem jest łączony skarb monet z poł. XVII stulecia [Grochecki, Solecka 2010, ryc. 4 – tam: Jabłoń-Wantopol].

Obiektem wyróżniającym się własną formą jest kopiec o wysokości 3-4 m i średnicy blisko 20 m (porośnięty zagajnikiem) usytuowany na terenie cmentarza epidemicznego, zlokalizowany w roku 1994 przez Mieczysław Bienię, datowany na XVIII-XIX w. [NID, AZP obszar 67-86].

Jedyne prace wykopaliskowe na terenie zespołu pałacowo-parkowego prowadził M. Bienia w roku 2017. W trakcie nadzorów z wykopów budowlanych pozyskano kilkanaście fragmentów ceramiki – pojedynczy ułamek datowany jest na XII-XIII w., pozostałe na XVI-XVIII w. [Banasiewicz-Szykuła i in. 2018, 40].

Pojawienie się po raz pierwszy w źródłach pisanych Jabłonia wiązane jest często z rokiem 1503, kiedy to Aleksander Jagiellończyk nadał kniaziowi Wasylowi Adrejewiczowi Połubińskiemu dobra Polubicze. W nadaniu tym jednak mowa jest tylko o dobrach Polubicze. Wprawdzie z dużym prawdopodobieństwem możemy domniemywać, ze chodzi tu o cały kompleks dóbr, którego Polubicze były centrum, ale inne nazwy w tekście przywileju nie padają [LM, 2007, nr 492, s. 289]. Zresztą nie jest pewne, czy Jabłoń została nadana Połubińskiemu już w 1503 roku. W przywileju króla Zygmunta I z 1508 r., potwierdzającym nadanie z 1503 r. także wymienione były tylko Polubicze [oblata przywileju w księdze grodzkiej lubelskiej za rok 1641 – APL, KGL, Relacje, sygn. 69, k. 1174–1176]. Osobny przywilej dla Wasyla Połubińskiego na Jabłoń wydał król Zygmunt I dopiero w roku 1519 [oblata przywileju w księdze grodzkiej lubelskiej za rok 1641 – APL, KGL, Relacje, sygn. 69, k. 1168–1169]. Gdyby Jabłoń już wcześniej była w jego rękach, czy taki przywilej byłby konieczny? Wracając do kwestii pierwszej wzmianki o Jabłoniu, można ją odnieść do roku 1447, kiedy to Kazimierz Jagiellończyk nadał staroście brzeskiemu Janowi Nasucie „Woin, Lubiczi, Wisznici, Jabłoczno, Kyjanny i polo Horodiszczow” [LM,1998, s. 63]. Wprawdzie przytoczone w źródle Jabłoczno w pierwszej chwili kojarzy się raczej z Jabłeczną nad Bugiem, ale wziąwszy pod uwagę bliskość terytorialną pozostałych dóbr, tworzących dość zwarty kompleks, z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić można, że chodzi o naszą Jabłoń. Ponadto w kontekście sporów o granice dóbr Przewłoka, znajdujemy w dokumentach informacje odnoszące się do czasów panowania na Litwie Aleksandra Jagiellończyka (1492–1506) mówiące o „ludziach Jabłońcach” lub „ludziach Jabłońskich”, naruszających granice Przewłoki [Opis dokumientow,1913, s. 183–184, nr 745]. Bezpośrednio wymienioną Jabłoń spotykamy we wspomnianym już przywileju Zygmunta I z roku 1519.

W XV wieku Jabłoń i okolice należały do domeny monarszej (hospodarskiej). Jeśli przyjmiemy, że została nadana Nasucie w 1447 r., to musiała do niej wrócić. Pierwszym prywatnym właścicielem interesujących nas dóbr, został na mocy z lat 1503, 1508, 1519 Wasyl Andriejewicz Połubiński, dworzanin, marszałek hospodarski, starosta mścisławski i radomylski [Wiśniewski, 1983, s. 370–371]. W 1541 r. Wasyl Połubiński tocząc spór z plebanem parczewskim Mikołajem, domagającym się dziesięciny ze wsi Jasionka, przedstawił cały wywód historyczny, pokazujący, że roszczenia tego ostatniego były bezpodstawne. Stwierdził on, że Jasionka należąca do dóbr jabłońskich wcześniej znajdowała się w domenie książęcej, a jej niedbali dzierżawcy dopuścili do tego, że część gruntów została bezprawnie zajęta przez właścicieli pobliskiej, będącej już w Koronie, Przewłoki. Z tych bezprawnie zajętych terenów zaczęli oni bez zgody i wiedzy księcia płacić dziesięcinę do kościoła parczewskiego. Dopiero gdy dobra jabłońskie zostały nadane na własność Połubińskiemu (za służbu moju), wytoczył on od razu proces bojarom przewłockim o zagarnięte grunty. Sądzący tę sprawę starosta brzeski Jerzy Ilinicz rozstrzygnął ją na korzyść Połubińskiego [LM,2016, nr 39, s. 59–60].Biorąc pod uwagę, że Ilinicz zmarł w 1527 r., zaś starostą brzeskim był w latach 1510–1524, za najbardziej prawdopodobną datę nadania dóbr jabłońskich Wasylowi Połubińskiemu uznać należy rok 1519. Odtąd pozostawał już w prywatnych rękach. Wasyl Połubiński centrum włości uczynił Horodyszcze. Zbudował, czy może rozbudował tam zamek, ufundował przy nim cerkiew p.w. Trójcy Świętej. Zarówno zamek jak i cerkiew spłonęły przed 26 sierpnia 1550 r. [AVAK, t. 33, s. 375–377, nr 268]. Połubiński postanowił je odbudować, lecz w marcu 1551 r. zmarł, a jego następcy nie zdołali wykonać jego woli.

Wasyl miał dwóch synów – Lwa i Iwana. Lew zmarł przed ojcem, zostawiając nieletnią córkę Marynę, która stała się ulubienicą dziadka. Przed śmiercią Wasyl poczynił na rzecz wnuczki liczne zapisy, m.in. klejnoty, złote i srebrne sprzęty, tysiąc kop groszy litewskich i tysiąc złotych polskich oraz zboże i stada w Jabłoniu [AKLS, t. 6, s. 90–93, nry 55, 56, 56, 70, 74]. Po śmierci Wasyla dobra horodyskie objęli Iwan Połubiński, wespół z bratanicą Maryną Lwowną. Iwan ożenił się Rainą (Reginą) Kopciówną, dziedziczką pobliskich Rusił i Opola, zaś nieco później, około roku 1558, Maryna poślubiła Iwana Kopcia, brata Rainy [Wawrzyńczyk, 1951, s. 54]. Iwan Wasylewicz Połubiński zmarł bezpotomnie około roku 1558. Maryna Lwowna z małżeństwa z Iwanem Kopciem miała córkę Marynę. Już w 1563 r. została wdową i dość szybko po raz drugi wyszła za mąż, tym razem za Stanisława Naruszewicza. Doszło do konfliktu rodzinnego zakończonego podziałem dóbr.

Jabłoń z przyległościami stał się główną siedzibą Rainy z Kopciów [AVAK, t. 33, s. 83–84]. Horodyszcze i reszta dóbr znajdowały się w rękach Maryny Lwowny i jej drugiego męża. Konflikt został zażegnany, kiedy ostatnia dziedziczka fortuny Połubińskich Maryna Iwanowna Kopciówna, córka Maryny i Iwana Kopcia, poślubiła w 1575 r. Kaspra Dembińskiego, syna kanclerza koronnego Walentego Dembińskiego. Okazał się on sprawnym gospodarzem, umiejącym dbać zarówno o stan gospodarczy, jak i prawny swych dóbr. Dembińskiemu udało się zawrzeć porozumienie ze zwaśnionymi stronami i od przełomu lat 70. i 80. XVI w. stał się niekwestionowanym właścicielem całości dóbr rossosko-horodyskich, w tym Jabłonia [AGAD, MK, sygn. 114, k. 322v–324v; AGAD, MK, sygn. 122, k. 184v–189v; APL, KGL, Relacje, sygn. 69, k. 1155–1167v].

Małżeństwo Kaspra i Maryny Dembińskich doczekało się trzech córek: Agnieszki, Zofii i Doroty. Pierwsza z nich poślubiła Stanisława Trzcińskiego, późniejszego kasztelana sochaczewskiego. Zofia poślubić miała Aleksandra Koniecpolskiego. Zanim doszło jednak do ślubu zmarła Maryna Dembińska. Zofia wraz z siostrą Dorotą, czas żałoby po matce postanowiły spędzić w klasztorze bernardynek na Stradomiu. Okazało się jednak, że siostry na tyle zasmakowały w klasztornym żywocie, ze postanowiły tam pozostać i złożyć śluby zakonne. Zdesperowany Aleksander Koniecpolski postanowił siłą odzyskać narzeczoną. W Wielki Piątek 1612 r. dokonał napadu na klasztor, wysadził drzwi „petardami” i uprowadził siostry Dembińskie [Pamiętniki o Koniecpolskich, 1842, s. 162–163; 204–212]. Wkrótce w Koniecpolu poślubił Zofię Dembińską, która urodziła syna Jana Przedbora, lecz niedługo potem zmarła. Aleksander Koniecpolski poślubił jej młodszą siostrę Dorotę, z którą miał synów Jakuba i Stanisława oraz córki Barbarę i Zofię. Małżeńskie perypetie Aleksandra Koniecpolskiego nie tylko wywołały skandal obyczajowy na skalę całej Rzeczpospolitej, ale także ściągnęły na jego głowę kary kościelne (ekskomunikę) i świeckie (infamia). Dopiero za wstawiennictwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego, sejm w 1625 r. zniósł z Aleksandra infamię.

Po śmierci pierwszej żony Kasper Dembiński poślubił Krystynę z Uhrowieckich. Z małżeństwa tego urodziła się córka Franciszka Katarzyna. W 1620 r. Kasper Dembiński zmarł, pozostawiając dość skomplikowaną sytuację majątkową. Do schedy po nim zgłosiły swe pretensje jego dwie wnuczki Bełżecka i Rzeczycka (córki Agnieszki z Dembińskich Trzcińskiej), córka Dorota, wnuk Jan Przedbor Koniecpolski oraz oczywiście wdowa Krystyna z Uhrowieckich. Około czterech lat trwały kłótnie spory i procesy między stronami [Wiele szczegółów związanych z tymi sporami znaleźć można w księgach grodzkich lubelskich, np. APL, KGL, Relacje, sygn. 50, k. 162–163, 192–193; sygn. 51, k. 246–256, 423–424; sygn. 52, k. 60–63, 319–320]. Sytuacja uspokoiła się dopiero, kiedy kuratelę nad dobrami horodysko-rossoskimi przejęli hetman Stanisław i kasztelan chełmski Samuel Koniecpolscy. Dzięki ich pośrednictwu zakupił je w 1625 r. Mikołaj Firlej, kasztelan wojnicki i starosta lubelski. W ten sposób interesujące nas dobra na ponad sto lat znalazły się w rękach Firlejów [ANK, ZZG, sygn. 180, k. 17–28]. Zaznaczyć jednak należy, że była to transakcja zwana potocznie wyderkafem. W jej wyniku za zapłaconą kwotę Firlej nie zyskiwał pełni praw do dóbr, a prawo do pobierania rocznych procentów, Koniecpolski zachowywał zaś prawo ich odkupu za pierwotną kwotę. Sytuacja ta zmieniła się dopiero 3 marca 1642 roku. Wówczas hetman Stanisław Koniecpolski przekazał dobra swoim bratankom i bratanicom, dzieciom Aleksandra Koniecpolskiego i Zofii oraz Doroty Dembińskich, ci zaś tego samego dnia, ostatecznie, bez prawa odkupu, przekazali je synowi Mikołaja Firleja (zm. 1636), Zbigniewowi Firlejowi (zm. 1649), staroście lubelskiemu [AGAD, MK, sygn. 185, k. 658v–674]. Następnym właścicielem Jabłonia i okolic był syn Zbigniewa Mikołaj Andrzej, rotmistrz wojsk królewskich, starościc lubelski (zm. ok. 1678). Mikołaj Andrzej Firlej mając spore kłopoty finansowe dość często zastawiał, zadłużał, bądź puszczał w dzierżawę poszczególne dobra. W 1676 r. jako właściciele różnych części Jabłonia wymienieni byli, np. Malcher Tomaszewski, pan Kochanowski i pan Maiowski [BCz, rkps 1099, s. 691]. Byli oni jednak tylko dzierżawcami lub zastawnikami, a formalnie wieś pozostawała w rękach Firleja.

Kolejnym właścicielem dóbr był Józef Stanisław Firlej, ostatni męski przedstawiciel tej linii Firlejów. Zmarł on w 1697 r., przekazując wszystkie swe dobra żonie Elżbiecie z Frąckiewiczów i córce Mariannie (Marii Kazimierze) [Leśniewska, s. 99–116]. Na początku XVIII wieku jednolite dotąd pod względem własnościowym dobra horodysko-rossoskie zaczynają ulegać podziałowi. Horodyszcze i Rossosz przeszły w ręce Potockich (przejściowo także Sapiehów i Ossolińskich) natomiast dobra jabłońskie przeszły na inną linię Firlejów, potomków wojewody lubelskiego Piotra Firleja (zm. 1619). Jego wnuk Mikołaj Henryk Firlej, kanonik krakowski w testamencie z 1707 r. zapisał Jabłoń, Kolano, Paszenki, Kudry, Dawidy, Rudzieniec i Radcze swojemu bratankowi Andrzejowi Firlejowi, kasztelanicowi sanockiemu, a później kasztelanowi kamieńskiemu [APL, KGL, Zapisy, sygn. 147, k. 141–141v]. Ten umarł w 1718 r., a dobra jabłońskie przeszły ostatecznie na jego córkę Werenę (Weronikę), która poślubiając Józefa Scipio del Campo, starostę lidzkiego, wniosła mu je w posagu. W posiadaniu Scypionów będą do schyłku XVIII wieku. Weronika zmarła w 1738 r., jej mąż pięć lat później. Józef i Weronika Scypionowie pozostawili dwoje dzieci – Ignacego i Annę. Dobra jabłońskie przypadły Annie, która poślubiła Konstantego Felicjana Szaniawskiego, starostę małogoskiego. Po rozwodzie z chorym umysłowo mężem brylowała na warszawskich salonach, będąc osobą bardzo popularną w kręgach dworu Stanisława Augusta [Czeppe, 2009–2010, s. 609–611]. Pod koniec lat osiemdziesiątych XVIII w. przekazała prawdopodobnie dobra jabłońskie bratu Ignacemu. W każdym razie od początków lat dziewięćdziesiątych ich właścicielką była wdowa po Ignacym Scypionie – Marianna z Wodzickich wraz z synami. W tym charakterze występuje jeszcze w roku 1797 [APL, KZP, sygn. 1, k. 258; sygn. 3, k. 11].

Prawdopodobnie w 1803 r. dobra jabłońskie stały się własnością Seweryna Potockiego (1762–1829), który wedle aktu sporządzonego w Petersburgu w 1806 r. darował Rudzieniec, Radcze, Dawidy, Gęś, Jabłoń, Kudry, Paszenki i Kolano swoim córkom, jednak z obowiązkiem wypłacania przez nie jego matce – Annie Teresie z Ossolińskich – corocznie 1000 złotych czerwonych [APL, Akta notariusza Erazma Łuniewskiego w Biłgoraju, sygn. 1]. Na mocy kolejnych zapisów Seweryna z 1815 r. wydzielono cztery działy. Dobra Jabłoń z wsiami Jabłoń, Dawidy i Kudry otrzymała Emma po mężu Strzyżowska [APR, ZDP, Sukcesje, sygn. 14187, k. 46–56]. Bezdzietna Emma w 1853 r. przekazała dobra Jabłoń Amelii (1813–1885), żonie swojego siostrzeńca Seweryna Łubieńskiego (1812–1885) z zapewnieniem jednak dożywocia swojemu mężowi Piotrowi Strzyżewskiemu (zm. 1854) [APL ORP, HwBP, sygn. 1644]. Następnie w 1872 r. dobra Jabłoń stały się własnością syna Amelii i Seweryna, Kazimierza Łubieńskiego (1843–1906) [APL ORP, HwBP, sygn. 96]. W 1884 r. Kazimierz w wyniku decyzji władz carskich musiał sprzedać dobra w guberni siedleckiej. Dobra Jabłoń (2484 morgów) nabył wówczas Tomasz Zamoyski (1861–1935) [APL ORP, HwBP, sygn. 1644]. W 1935 r., po śmierci ojca Jabłoń odziedziczył August Zamoyski (1893–1970). W 1944 r. majątek został znacjonalizowany.

W XIX w. w Jabłoniu znajdowała się ponadto jeszcze prawie 60 morgowa cząstka szlachecka, tzw. Mazanowszczyzna, należąca do rodziny miejscowych parochów unickich. Mikołaj Andrzej Firlej podarował ją 14 stycznia 1672 r. Filimonowi Mazanowskiemu, prawdopodobnie ówczesnemu parochowi jabłońskiemu. Kolejnymi jej właścicielami byli jego potomkowie: Konrad, Antoni, Piotr i Eliasz [APL ORP, HwBP, sygn. 1644].

Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. stali się oni pełnoprawnymi właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw.

O mieszkańcach interesujących nas terenów w okresie staropolskim wiemy raczej niewiele. Bardziej szczegółowe informacje zachowały się dla 2 połowy XVII i XVIII wieku. Najciekawszym źródłem są imienne spisy mieszkańców sporządzane na potrzeby poboru podatku, tzw. pogłównego. Takimi spisami objęci byli teoretycznie wszyscy mieszkańcy bez względu na płeć, czy stan społeczny. Wyjątek czyniono jedynie dla dzieci poniżej 10 roku życia oraz żebraków i generalnie osób starych, schorowanych, niezdolnych do pracy. Szczęśliwie dla interesujących nas miejscowości zachował się dość szczegółowy spis z roku 1662 i bardziej ogólnikowe rejestry pogłównego z lat 1673, 1674 i 1676. W 1662 r. spisano w Jabłoniu 388 osób. Ponadto w folwarku jabłońskim odnotowano 21 osób czeladzi i służby [AVAK, t. 33, s. 455, 460–461]. Rejestr podatku pogłównego z 1673 r. odnotowuje 344 mieszkańców, podobny rejestr z roku następnego mówi tylko o 146 mieszkańcach. Ponadto w 1674 r. odnotowano, że we dworze jabłońskim należącym do Mikołaja Firleja zamieszkiwało łącznie 15 osób (6 szlachty i 9 czeladzi) [AGAD, ASK I, sygn. 70, k. 270, 312]. Według rejestru pogłównego z roku 1676 pobrano podatek łącznie od 133 poddanych. Ponadto mieszkało wówczas we wsi 12 osób szlachty oraz 11 czeladzi [BCz, rkps 1099, s. 691]. Według akt wizytacji parafii unickich z 1775 roku, w Jabłoniu w 64 domach mieszkało 336 osób, w tym 179 kobiet i 157 mężczyzn [APL, ChKGK, sygn. 121, s. 32–35]. Zaznaczyć trzeba, ze dane te dotyczą oczywiście tylko unitów, ale w miejscowych realiach, obejmują zapewne ponad 90 procent mieszkańców.

Według wykazu z 1827 r. we wsi znajdowało się 78 domów zamieszkanych przez 515 osób [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 164]. W 1864 r. odnotowano we wsi 63 domy i jeden w awulsie Annopol zamieszkałych przez 552 mieszkańców [APL, BKdsW, sygn. 4]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 97 domach i 780 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 339]. W 1887 r. we wsi w 115 domach zamieszkiwało 782 osób a w folwarku w 16 budynkach 52 osób [PKSG za 1887]. W 1909 r. w Jabłoniu mieszkało już 1608 osób, w tym 118 w dworze [Powiat radzyński, 2016, s. 403–404]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi Jabłoń w 171 budynkach zamieszkiwało 894 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 836, prawosławne – 15 i mojżeszowe – 43 oraz narodowość polską – 841, żydowską – 43, rusińską – 9 osób i jedna inną. W tym czasie w folwarku Jabłoń w 18 budynkach zamieszkiwało 291 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 286 i mojżeszowe – 5 oraz narodowość polską – 286 i żydowską – 5. W leśniczówce Jabłoń mieszkało wówczas 9 rzymskich katolików, Polaków [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 88]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 1125 osób.

W okresie przedrozbiorowym ludność zamieszkująca tereny dzisiejszego Jabłonia to w ogromnej większości wyznawcy chrześcijaństwa wschodniego – prawosławni, a po unii brzeskiej grekokatolicy (unici). Pod względem administracji kościelnej tereny te należały do prawosławnej (a po 1596 r. unickiej) diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Po przyłączeniu Jabłonia do powiatu mielnickiego parafia Jabłoń znalazła się w dekanacie mielnickim diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Po rozbiorach Rzeczypospolitej znalazła się w dekanacie wisznickim, od 1810 r. przyłączonym do diecezji chełmskiej. Po 1866 r. parafia należała do dekanatu radzyńskiego, by potem w 1900 r. jako prawosławna znaleźć się w dekanacie włodawskim.

Parafia prawosławna w Jabłoniu pod wezwaniem Świętej Trójcy została ufundowana w 1571 r. przez Reginę (Reinę) z Kopciów, wdowę po Iwanie Połubińskim. Wasyl Połubiński w roku 1550 r. postanowił odbudować spaloną cerkiew zamkową w Horodyszczu pod wezwaniem Trójcy Świętej [AVAK, t. 33, s. 375–376]. Wkrótce jednak zmarł. Zamiar ten kontynuować chciał jego syn Iwan, ale i on w niedługim czasie umarł. Wdowa po Iwanie, Reina postanowiła zadośćuczynić woli teścia i męża. Będąc pozbawiona na skutek działów rodzinnych Horodyszcza, postanowiła dopełnić fundacji w Jabłoniu. Na potrzeby parafii przeznaczyła trzy włóki gruntu. Pierwszym proboszczem został Ławretij Łukaszewicz [AVAK, t. 33, s. 83–84]. W 1753 r. Anna ze Scypionów Szaniawska dodała cerkwi jabłońskiej jeszcze pół włóki gruntu dla diaka „z obowiązkiem śpiewania co środa i sobota godzinek Niepokalanego poczęcia Panny Maryi” [APL, ChKGK, sygn. 351, k. 83]. Do parafii w Jabłoniu należeli wierni z Jabłonia, Kolana a do 1717 r. także Kuder i Paszenek. W roku 1717 Marianna z Firlejów wraz z Andrzejem Firlejem kasztelanem kamieńskim ufundowali cerkiew w Paszenkach pod wezwaniem Szymona Słupnika, która była filią parafii jabłońskiej. Prócz samych Paszenek obsługiwała ona również Kudry [APL, ChKGK, sygn. 101, k. 319v].

Parochami jabłońskimi i paszenkowskimi, co najmniej od 1672 r., byli przedstawiciele rodziny Mazanowskich, m.in.: Piotr Mazanowski (do 1782), Eliasz Mazanowski (1784–1834) i Ludwik Mazanowski (1834–1873) [Tarasiuk, 2018a, s. 53–54, 60].

Wierni z tej wsi stawiali w latach 60.–70. XIX stulecia opór przeciwko przymusowemu przejściu z unii na prawosławie. W 1875 r. doszło do objawień Matki Bożej w Jabłoniu. Lwowska „Gazeta Narodowa” pisała: „we wsi Jabłoń objawiła się też sama Najświętsza Panna wiernemu ludowi; prócz tego ujrzano na ziemi światłość tworzącą znak męki Zbawiciela i inne podobne nadprzyrodzone zjawiska. Tłumy pobożnych gromadzą się z sąsiednich wiosek, z okolicznych powiatów, a nawet zza Buga. Pielgrzymka ta do cudownego miejsca nie została dotąd przez władzę moskiewską wzbronioną – sprowadzono jednak oddział piechoty i sotnię kozaków dla utrzymania porządku, wyczekując rozkazów od wyższej władzy”. Ksiądz Karol Nasiłowski pisze: „Od kwietnia 1875 r. do marca 1876 r. przybywali do Jabłonia bogaci i biedni, tłumy rosły. Kozacy siłą rozpędzali tłumy ludzi. Kolbami i bagnetami bili pielgrzymów. Władze carskie za wszelką cenę starały się uniknąć rozgłosu wydarzeń. Miejsce objawień maryjnych z rozkazu cara Aleksandra II miało być zaorane i zapomniane. Jednak pamięć o miejscu uświęconym modlitwą przodków − unitów oraz kultu maryjnego była przekazywana z pokolenia na pokolenie. A po 144 latach w 2019 r. została wzniesiona kapliczka ku czci Matki Bożej Królowej Pokoju i Pojednania (Jabłoń, ul. Jaśminowa)” [Nasiłowski, 2021].

Pomimo stawianego oporu, decyzją administracyjną w 1875 r. grekokatolicy zostali uznani przez władze carskie za prawosławnych. Proboszczami parafii prawosławnej w Jabłoniu byli kolejno księża: Grzegorz Łazurkiewicz (1874–1879), Józef Mazanowski (1879–1913), Aleksander Reszetiłowicz (1913–1915) [Latawiec, 2016, s. 169].

Tylko niewielka część byłych unitów w następnych latach uległa wpływom prawosławia. Dwadzieścia lat później, w 1895 r. władze carskie odnotowały, że w parafii prawosławnej w Jabłoniu spośród 673 wiernych za opornych uznawano 545 i aż 271 z nich nie było ochrzczonych w cerkwi prawosławnej [Szabaciuk, 2016, s. 194]. Po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego większość mieszkańców Jabłonia zmieniła wyznanie. Liczba prawosławnych między 1904 a 1906 r. spadła z 697 do 176 osób [APL, KPCH, KV, sygn. 993, 995]. Prawosławni praktycznie zniknęli z krajobrazu wsi po 1915 roku.

Struktury kościoła katolickiego na tym terenie były znacznie słabsze. Administracyjnie należał on do archidiakonatu brzeskiego diecezji łuckiej. Do schyłku XVI w. najbliższe parafie katolickie funkcjonowały w Łosicach i Parczewie. Dopiero kiedy właścicielem dóbr horodyskich został katolik Kasper Dembiński, ufundował i w latach 1584–1585 w Rossoszu kościół pw. Św. Stanisława Biskupa Męczennika wraz z kolegium czterech mansjonarzy. Uposażeniem parafii oprócz pewnych gruntów w Rossoszu była wieś Kudry [Królik, 1983, s. 286, 296 (tam mylnie podana data 1558); Michaluk, 2002, s. 102]. Fundacja została potwierdzona przez biskupa łuckiego Bernarda Maciejowskiego w roku 1600 [Królik 1983, s. 296]. Od momentu fundacji parafii w Rossoszu, Jabłoń należała właśnie do niej. W dawnych czasach we wsi mieszkało niewielu katolików obrządku rzymskiego. Byli to wyłącznie pracownicy administracji dworskiej, w większości pochodzenia szlacheckiego. Dopiero w 1905 r. setki byłych unitów wpisało się do Liber conversorum parafii rzymsko-katolickiej w Rossoszu, obsługiwanej wówczas przez proboszcza parafii w Wisznicach. Z inicjatywy ówczesnego właściciela dóbr hr. Tomasza Zamoyskiego w latach 1909–1912 zbudowano we wsi kościół rzymskokatolicki. Podjęto również starania o utworzenie parafii przy nowo powstałej świątyni. Parafię rzymskokatolicką pod wezwaniem św. Tomasza z Villanowy, biskupa, powołano dopiero 29 marca 1919 r. Należeli do niej wierni z Jabłonia, Kuder, folwarku Jabłoń oraz do 1930 r. z Paszenek i Puchowej Góry [Katalog kościołów, 1929, s. 173–174]. Proboszczami parafii w Jabłoniu byli kolejno księża: Kazimierz Rabczewski (1919–1925), Ludwik Zaorski (1925–1927), Tomasz Słonecki (1927–1931), Antoni Wielgosz (1932–1935), Jan Terlikowski (1935–1946), Mikołaj Kijewski (1946–1948), Piotr Piskozub (1948–1955), Zygmunt Syroczyński (1956–1961), Antoni Abramowicz (1961–1967), Władysław Zwierz (1967–1973), Eugeniusz Moczulski (1973–1975), Stanisław Maksymowicz (1976–1986), Stanisław Bieńko (1986–1992), Adam Patejuk (1992–2003), Andrzej Jaczewski (2003–2007), Robert Mączka (2007–2017) i Zbigniew Szyprowski (od 2017) [Ukalska, 2018, s. 121–134].

We wsi do II wojny światowej zamieszkiwała również nieliczna społeczność żydowska.

Zdecydowana większość mieszkańców Jabłonia na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa i gospodarki leśnej. W XIX w. chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w folwarku Jabłoń, który w 1858 r. miał powierzchnię ok. 1154 morgów, przy nim znajdowały awulse (folwarki pomocnicze) Annopol (323 morgi) i Sewerynów (288 morgów) [APR, ZDP, Sukcesje, sygn. 14007]. W gospodarstwach folwarcznych hodowano zwierzęta. W 1858 r. było to 31 koni roboczych, 5 źrebiąt, 24 wołów roboczych, 6 buhajów, 84 krów dojnych, 67 cieląt, 20 świń i 2179 owiec). Dzierżawca z uzyskanego mleka wyrabiał sery szwajcarskie, masło, które sprzedawano do Parczewa, Radzynia, Białej, Brześcia i Lublina. Owce z kolei strzyżono w czerwcu a uzyskaną wełnę sprzedawano w Warszawie [APR, ZDP, Sukcesje, sygn. 14 007]. W porównaniu z okolicznymi dobrami folwark Jabłoń był nowoczesny, o czym świadczyły murowane budynki, rasowe zwierzęta czy nowoczesne maszyny rolnicze, np. w 1872 r. była tam młocarnia przenośna na kołach z młynkiem i kieratem. Dobra Jabłoń obejmowały również prawie 1020 morgów lasów dominialnych [APL ORP, HwBP, sygn. 1644].

Duże gospodarstwo wymagało zatrudniania wielu pracowników. Na początku XIX stulecia w majątku w Jabłoniu pracowali m.in.: Andrzej Wolski (gubernator), Wiktor Turski, Mateusz Zamoyski, Klemens Maleciński, Kazimierz Telatyński (ekonomowie), Michał Sadowski (leśniczy). Wieloletnim zarządcą majątku od lat czterdziestych XIX wieku był Stanisław Nozdrowicz. Ze spisu pracowników folwarku Jabłoń z 1858 r. wiemy, że nadzorcą był Stanisław Nozdrowicz, kasjerem Aleksander Jedynakowski, gorzelnikiem Ignacy Korwini, ekonomem Jan Proszyński, dozorcą Marcin Skrabeliński, pisarzem Jan Pułkowski, leśniczym Wojciech Zakrzewski, gajowym Niczypor Matczuk, gumiennym Wojciech Kowalski, mularzem Filip Szwaj, owczarzem Piotr Adamczuk, owczarczykami: Misiej Hurko, Andrzej Hurko i Piotr Grzeszczuk, fornalami Maciej Greń, Stefan Potapczuk, Iwan Denysiuk i Semen Głań, parobkami do wołów: Hryć Szaniawski, Hawryło Szejda, Daniło Sweklej, Sylwester Romaniuk, Maciej Kozak, Niczypor Szać, Łukasz Korpysz, pastuchami Mikita Greń i Kuźma Hućko, pastuchem świń Jakub Grzeszczuk, stróżami Mikołaj Szyszko i Semen Szyszko, służącymi Katarzyna Bujalska, Urszula Bujalska i Wiktoria Krukowska. Ponadto w dworze pracował wybitny ogrodnik Witus Hrubant. Jego pomocnikami byli Aleksy Hućko i Antoni Szypulski [Tarasiuk, 2018a, s. 27; APR, ZDP, Sukcesje, sygn. 14007].

Do 1864 r., czyli ukazu uwłaszczeniowego znaczna część ziemi była użytkowana przez chłopów pańszczyźnianych. Według tabel prestacyjnych z 1846 r. gospodarstwa pełnorolne w Jabłoniu posiadały po 21 morgów ziemi [APL, RGL, sygn. adm. 243]. W 1846 r. każdy z pełnorolnych gospodarzy był zobowiązany do odbywania dwóch dni sprzężajnych i tylu samo dni pieszych tygodniowej pańszczyzny. Pełny gospodarz musiał też opłacać czynsz pieniężny: siedzialny – 7 złp, talkowy – 1 złp i kolejkowy – 0,5 złp rocznie. Osoby posiadające pszczoły musiały płacić po 6 gr. rocznie od pnia (ula). Do tego dochodziły daniny w naturze: 1,5 korca żyta, 10 słomianych mat, dwie kury i sześć jaj rocznie od gospodarstwa. W 1846 r. zlikwidowano zaś daremszczyzny, tj.: stróże nocne w dworze i folwarkach oraz latem przy pilnowaniu zboża na polu; wyplatanie mat słomianych a gwałty, czyli wyjście do pracy przy żniwach w folwarku dworskim wszystkich domowników w wieku od 13 do 50 roku życia, zamieniono na 6 dni pańszczyzny pieszej rocznie. Ponadto zniesiono obowiązek przymusowego najmu za opłatą. Obowiązkami publicznymi włościan była posługa w gminie przy roznoszeniu pism urzędowych i straż nocna na drodze, dwa dni sprzężajne szarwarku drogowego oraz opłacanie 3,38 rb. różnych podatków i ponad 30 kop. składki ogniowej [APL, RGL, sygn. adm. 243]. W zamian oprócz użytkowanej ziemi chłopi otrzymywali następujące świadczenia z dworu: darmowe drewno na opał i remonty budynków, w razie klęski żywiołowej zboże na siew i wyżywienie, których wartość musieli jednak później odpracować [APL, RGL, sygn. adm. 243].

W 1864 r. we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 59 gospodarstw będących w posiadaniu 74 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało ok. 14 lub 29 morgów ziemi. Z kolei w oparciu tylko o prawo z 1864 r. uwłaszczano 46 gospodarstw, w tym 16 właścicieli gospodarstw rolnych i posiadaczy placów oraz szkołę i wspólne pastwisko o powierzchni 21 morgów. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali 1989 morgów ziemi. W Jabłoniu 90 gospodarstw, posiadających ponad 14 morgów, posiadało następujące serwituty: prawo otrzymywania z lasów dworskich materiału na poprawę budynków w miarę potrzeb, 24 fur rocznie suszu na opał, bez prawa wchodzenia z siekierą do lasu, chrust na płoty w miarę możliwości i drewno na budowę nowych studni. Mogli też paść swoje bydło na pastwisku Kociubki i na jabłońskich pustkach. Kolejne cztery osady mogły paść bydło jak pozostali i otrzymywać z lasu jedynie chrust na ogrodzenia w miarę możliwości. Kolejnych 11 włościan miało prawo do połowy opału. Z kolei 16 osad mogło paść tylko 1 sztukę bydła na dworskim pastwisku oraz otrzymywać chrust na ogrodzenia. Szkoła miała prawo do 12 fur opału rocznie i materiału na remont w miarę potrzeb. W Jabłoniu serwituty zlikwidowano w 1884 r. Za rezygnację z nich chłopi otrzymali ok. 123 morgów lasu w Smudze oraz ok. 74 morgi pastwiska Kociubki. W sumie dawało to ok. 197 morgów [APL, ZTL, sygn. 2442].

Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami. Spis z 1858 r. pozwala na poznanie nazwisk rzemieślników pracujących w Jabłoniu. Młynarzem był wówczas Benedykt Kochanowski, kowalem Wojciech Kowalski, szynkarzem Jan Sikorski, krawcami Hordej Szajda i Szloma Zajtchewter, mularzem Filip Szwaj, ogrodnikiem Oleksa Jaroszuk, strycharz Stefan Lipiecki, szewcem Lejba Zajtchewter [Tarasiuk, 2018a, s. 28]. W 1929 r. w miejscowości prowadzili działalność zawodową: bławatnicy (bracia Cieślińscy, S. Korn, Sz. Szerman), cieśla (F. Panasiuk), kowal (B. Martyckiewicz), krawiec (J. Hurko), murarz (R. Potapczuk), stolarz (J. Dokudowiec), szewc (G. Alaburda) i ślusarz (S. Sawicki). Ponadto działały tam sklepy spożywcze (S. Korna, I. Szermana i W. Wolnego), wiatrak (A. Osipiuka) i młyn motorowy (J. i M. Gierejów) [KAP, 1930, s. 526].

Zespół pałacowo-parkowy (pałac, kaplica, brama wjazdowa z domkiem odźwiernego, oficyna, park krajobrazowy)

Wyjątkowy w skali kraju neogotycki pałac w stylu późnego gotyku angielskiego z elementami renesansowymi i manierystycznymi. Wybudował go w latach 1904–1905 Tomasz Zamoyski. Jego projektantem był Ferdynand Fellner. Został on połączony z istniejącą wcześniej oficyną z 1891 roku. W łączniku powstała w 1908 r. niewielka kaplica pałacowa. Założenie pałacowe uzupełniono bramą zjazdową z kordegardą. W okresie budowy rozszerzono znacznie park angielski oraz postawiono szereg budynków gospodarczych, m.in. tzw. czworaki [Cebulak, 2004]. W 1944 r. pałac został upaństwowiony. Od 1952 r. użytkowała go szkoła rolnicza. W 1968 w. został częściowo zniszczony przez pożar. Remontowany w latach 1969–1971. Obecnie jest on własnością prywatną.

Zespół kościoła par. pw. św. Tomasza z Villanowy (Kościół parafialny pw. św. Tomasza z Villanowy i plebania)

Kościół jest usytuowany na północno-wschodnim krańcu wsi. Zbudowany w latach 1909–1912 przez Tomasza Zamoyskiego w stylu angielskiego neogotyku. Budowla jednowieżowa na planie krzyża z wychodzącą na południowy zachód fasadą. Murowany z cegły, wsparty na graniastym cokole, obustronnie otynkowany. Wnętrze skromne, gwiaździste sklepienie, dekoracyjna balustrada chóru i witraże. W podziemiach kościoła znajduje się krypta fundatora a w kościele relikwie św. Tomasza Biskupa z Villanuevy [Ukalska, 2018, s. 122; Żywicki, 1998].

Cmentarz parafialny w Jabłoniu

Założony na przełomie XVIII–XIX w. Zachowały się na nim nagrobki m.in. Piotra Strzyżewskiego (zm. 1854) oraz księdza unickiego Ludwika Mazanowskiego (zm. 1873).

Państwo Tokarscy przybyli do Jabłonia po roku 1935, czyli po śmierci Tomasza Zamoyskiego. Piotr Tokarski został wtedy zarządcą majątku Augusta Zamoyskiego. Po wojnie był nauczycielem zawodu w Szkole Rolniczej i przez krótki czas bibliotekarzem. Jadwiga Tokarska córka Piotra i Jadwigi z Jabłoniem połączyła swoje losy aż do śmierci w 1988 r. Była naocznym świadkiem wkroczenia do Jabłonia wojsk sowieckich we wrześniu 1939 r. Po bitwie pod Jabłoniem 29 IX 1939 r. opiekowała się rannym w tej bitwie Franciszkiem Frankowskim, a następnie była świadkiem Jego śmierci. Mieszkając w Jabłoniu widziała okupację hitlerowską i działania oddziałów partyzanckich na tutejszym terenie. Po wojnie była początkowo nauczycielką w Szkole Podstawowej, a w latach 1956–1972 kierowniczka tejże szkoły. Kładła wielki nacisk na uwrażliwianie młodzieży na pamięć historyczną i opiekę nad grobami poległych żołnierzy. W 1990 r. na mocy uchwały Rady Gminy Jabłoń jej imieniem została nazwana jedna z ulic w Jabłoniu.

O przebiegu i skutkach działań wojennych w okolicach Jabłonia do XX wieku źródła historyczne milczą. Pierwszym znanym wydarzeniem politycznym, w które zaangażowali się mieszkańcy Jabłonia, pomijając opór wobec przyłączenia do Cerkwi prawosławnej, były protesty przeciwko utworzeniu guberni chełmskiej na przełomie 1908/1909 r. Zorganizowano wtedy zakrojoną na dużą skalę akcję pisania protestów przeciwko przyłączeniu do niej Południowego Podlasia. Z gminy Jabłoń do Koła Polskiego w rosyjskiej Dumie Państwowej napłynęło pismo protestacyjne, które podpisało 834 mieszkańców Jabłonia [GARF, f. 5122, op. 1, d. 40].

---

Ważnym wydarzeniem politycznym w dziejach Jabłonia był wybuch I wojny światowej. Już w 1914 r. sytuacja ekonomiczna ludności uległa pogorszeniu, mimo braku działań militarnych, gdyż do wojska powołano wielu mężczyzn. Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce w połowie sierpnia 1915 r., gdy przez tereny te przeszła linia frontu. W tym czasie wieś została spalona przez wojska rosyjskie a wielu jego mieszkańców udało się na uchodźstwo do Rosji. Pałac w Jabłoniu został wówczas częściowo zniszczony, mimo to stał się na kilka miesięcy (18 IX 1915–15 VI 1916) kwaterą gen. Alexandra von Linsingena, dowódcy Grupy Armii, składającej z niemieckiej Armii Bug i austro-węgierskiej 4 Armii [Tarasiuk, 2018a, s. 68]. W listopadzie 1918 r. Jabłoń znalazł się w granicach odrodzonego państwa polskiego.

---

Przełomowym wydarzeniem w dziejach Polski była II wojna światowa. W okolicach Jabłonia 28 września 1939 r. doszło do walk oddziałów Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga z Sowietami. Szwadrony 5. Pułku Ułanów Zasławskich pod dowództwem mjr. Strubla rozbiły atak kawalerii sowieckiej, a dalszy pościg za uciekającym nieprzyjacielem uniemożliwiła polskim ułanom opadająca mgła. Polskie jednostki zniszczyły cztery sowieckie czołgi. Wymiana ognia trwała przez całą noc. W okolicach wioski Puchowa Góra polskie formacje zostały zaatakowane przez jednostki sowieckie wspierane ogniem broni pancernej i ciężkich karabinów maszynowych. Po wyparciu nieprzyjaciela ze wsi 182 pp. rez. pod dowództwem ppłk Franciszka Targowskiego, wspierany przez marynarzy z flotylli pińskiej, wyprowadził w kierunku pozycji sowieckich uderzenie wspomagane ogniem polskiej artylerii, zaś oddziały gen. Kmicic-Skrzyńskiego zaatakowały Sowietów z kierunku Milanów–Dawidy. Polscy żołnierze szybko przełamali sowieckie natarcie i zepchnęli czerwonoarmistów do wsi Jabłoń. Sowieci chronili się wśród zabudowań, porzucając w polu broń, rannych i zabitych. Do polskiej niewoli dostało się też około 50 sowieckich jeńców. Żołnierze polegli podczas walk w okolicach Jabłonia zostali pochowani w zbiorowej mogile po uroczystej mszy świętej odprawionej przez księdza J. Terlikowskiego [Kłapeć, 2018, s. 80–81].

W boju polegli: STRZ. PELAGIUSZ BARANOWSKI; PPOR. ANTONI BOROWSKI; UŁ. FRANCISZEK FRANKOWSKI; PPOR. REZ. RAFAŁ GÓRECKI; STRZ. STEFAN HAWIŃSKI; PPOR. REZ. JÓZEF KAŁUŻNY; KPR. JAN KUSZYK; PPOR. REZ. BOHDAN MOŚCICKI; PLUT. JAN NAPIERALSKI; STRZ. PURGAL; KPR. PCHOR. ANTONI PYKAŁO; STRZ. RADZISZEWSKI; PLUT. SERWACH; STRZ. STEFAN SŁAWIŃSKI; KPR. KAZIMIERZ/KAROL SZTUFT; STRZ. WACŁAW WYSOCKI.