Kalinka

Patrz hasło: Jabłoń.

Nazwa pochodzi od rzeczownika pospolitego kalina [NMP, 2001, t. 4, k. 260].

Województwo i powiat

Dobra opolskie, do których należała Kalinka, w XV w. generalnie znajdowały się granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach w bardzo rozległym województwie trockim. W roku 1513, a ostatecznie w 1520 Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas dobra, znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w roku 1566, z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie. W 1569 r. w związku z unią lubelską, województwo podlaskie zostało wcielone do Korony, zaś brzesko-litewskie pozostało w Wielkim Księstwie Litewskim [Maroszek, 2013, s. 15–139; Wawrzyńczyk, 1951, s. 14–37; Michaluk, 2002, s. 25–51; Flisiński, 2003, s. 34–57]. Granica województw podlaskiego i brzesko-litewskiego stała się jednocześnie granicą między Koroną a Litwą. Jej przebieg budził liczne spory i wątpliwości, ale przynależność administracyjna Kalinki nie budziła większych kontrowersji. Leżała ona w granicach ziemi brzeskiej, więc po 1566 r. znalazła się w nowo utworzonym województwie brzesko-litewskim. Taki stan rzeczy trwał do III rozbioru Rzeczypospolitej.

Po III rozbiorze Polski miejscowość znalazła się najpierw w cyrkule bialskim (od 1796 r.) a potem w cyrkule włodawskim, z siedzibą władz w Białej Podlaskiej (od 1803 r.) Galicji Zachodniej w zaborze austriackim [Mapa, 1803]. Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, w 1810 r. weszła w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego [DPKW, 1811, t. 2, nr 16, s. 148]. Po powstaniu w 1815 r. Królestwa Polskiego, w wyniku reformy administracyjnej z 1816 r., znalazła się powiecie włodawskim obwodu radzyńskiego (złożonego się z powiatów radzyńskiego i włodawskiego) województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej) [DPKP, 1816, t. 1, s. 119]. W latach 1844–1866 leżała w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie radzyńskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279]. W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu radzyńskiego województwa lubelskiego (1918–1939) a w czasie okupacji niemieckiej dystryktu lubelskiego (1939–1944). Ponownie weszła w skład województwa lubelskiego (1944–1954a ściślej powiatu włodawskiego. W 1961 r. włączona w skład nowopowstałego powiatu parczewskiego [Ćwik i Reder, 1977]. W latach 1975–1999 w województwie bialskopodlaskim. Potem ponownie w powiecie parczewskim województwa lubelskiego.

Gmina

Gminy dominialne wprowadzono na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie, na czele których stali wójtowie, którymi zostawali z urzędu właściciele dóbr ziemskich, którzy za zgodą władz zwierzchnich mogli wyznaczać swoich zastępców. Wójtowie byli wykonawcami zarządzeń władz państwowych, opiekowali się majątkiem gminnym, czuwali nad bezpieczeństwem, porządkiem i zdrowiem mieszkańców. Przy tym pełnili swoją funkcję bezpłatnie. Pomocą wójtom w poszczególnych wsiach służyli sołtysi [DPKW, 1809, t. 1, s. 227–236]. Wieś Kalinka należała wówczas do gminy Kalinka [APL, MSGL, sygn. 167, k. 334–335].

Po utworzeniu ukazem cara Aleksandra II gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. wieś planowano włączyć w skład gminy Kodeniec, ale na wniosek mieszkańców w 1865 r. przyłączono ją do gminy Opole [APL, KWPB, sygn. 4]. W 1933 r. weszła w skład gromady Zaliszcze we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w 1954 r. wieś dołączono do gromady Podedwórze [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od końca 1961 r. w gromadzie Przewłoka [DUWRNwL, 1961, nr 54, poz. 304]. Od 1973 r. sołectwo należy do gminy Jabłoń [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 269].

Protestacja właścicieli Kalinki z 1659 r. przeciwko szkodom poczynionym przez oddziały wojskowe dowodzone przez Stefana Greka zawiera nazwiska następujących gospodarzy z Kalinki: Lewko Wieliczko, Tymosz Chodeszczuk, Karp Onosczyk, Lewko Brzeczka, Kuźmik, Hryc Lewczuk, Tymosz Wojtiuk, Panas Kaźnik i Chwedor Breczka [APL, KGL, Relacje, sygn. 84, k. 460–460v].

W 1864 r. we wsi uwłaszczono włościan o następujących nazwiskach: Dominiuk, Hulewicz, Momot, Motornyj, Nadoba, Polenko, Semeniuk, Smal i Sołon [APL, ZTL, sygn. 3215].

Prowadzone systematyczne badania powierzchniowe w roku 1993 w ramach AZP ujawniły jedynie 4 stanowiska śladowe, na których znaleziono pojedyncze zabytki krzemienne. W trzech przypadkach są to rdzenie (bryłki służące do uzyskiwania półsurowce odłupkowego), w kolejnym okruch retuszowany – materiały pochodzące z bliżej niesprecyzowanego czasu epoki kamienia – wczesnej epoki żelaza [NID, AZP obszary 68-86 i 69-86].

Osada ma zapewne dawną, sięgającą średniowiecza metrykę, ale najstarszy odnaleziony zapis w źródłach pisanych pochodzi z roku 1521 [AVAK, t. 3, s. 8–9].

Dobra opolskie w obrębie których znajdowała się Kalinka, związane były przede wszystkim z rodziną Kopciów (Kopotów). Skupił je w swoim ręku w latach 20. XVI w. Michał Wasylewicz Kopeć [Wawrzyńczyk, 1951, s. 55, 128]. Odtąd, na ponad 200 lat były w posiadaniu tego rodu. Kolejnymi właścicielami dóbr opolskich byli synowie Michała Wasylewicza: Timofiej, Iwan (zm. 1563), Fedor (zm. 1567) i Wasyl [Tarasiuk, 2010, s. 18]. Warto podkreślić bliskie związki rodzinne (poprzez małżeństwa), łączące przedstawicieli tego pokolenia Kopciów z Połubińskimi, właścicielami sąsiednich dóbr horodyskich [patrz hasło: Jabłoń]. Następni właściciele dóbr opolskich to m.in. Łukasz Kopeć (zm. 1621), jego syn Aleksander (zm. 1651), syn Aleksandra, Franciszek Aleksander. Ostatnim męskim przedstawicielem rodu był syn Franciszka Aleksandra – Grzegorz (Hrehor) Kopeć, po którego śmierci (1720 r.) całość dóbr przeszła na jego siostrę Franciszkę [Tarasiuk, 2010, s. 19]. Franciszka z Kopciów Załuska po drugim mężu Karolu (zm. 1756 r.) miała córkę Ludwikę, która w 1735 r. wyszła za mąż za Józefa Sierakowskiego, który stał się właścicielem m.in. Kalinki. Jego córka Urszula (s. Ignacego) wyszła za mąż za Kajetana Bentkowskiego (Bętkowskiego), który kupił od teścia dobra Chmielów obejmujące m.in. Kalinkę. Zmarł on bezpotomnie w 1772 r. Jego spadkobiercą został brat Roch Bentkowski, żonaty z Julianną z Sieniutów. W tym miejscu można dodać, że przez wiele lat on i jego spadkobiercy toczyli spór z Ignacym Sierakowskim (s. Józefa), któremu swoją część spadku po Kajetanie sprzedać miały siostry Kajetana i Rocha, Teresa po mężu Górska i Agata po mężu Koniecka [APL OCh, HW, sygn. 3/29, 2/290]. Roch Bętkowski zmarł między 1813 a 1818 r.

W testamencie z 1813 r. przekazał on cały majątek nieruchomy synowi Kazimierzowi z obowiązkiem wypłaty pozostałym jak to określił „niegodnym” spadku synom (Ksaweremu, Ignacemu i Wincentemu) po 25 tys. złotych polskich zachowku. Ostatecznie po podważeniu testamentu i podziale spadku z 1820 r. podzielono go na cztery części: jedną otrzymała była żona Rocha Julianna, która w 1818 r. wyszła ponownie za mąż za młodszego od niej o 35 lat Wincentego Zaorskiego, pozostałe części otrzymali synowie. Wydzielone wówczas dobra Kalinka stały się własnością Kazimierza Bętkowskiego. Ten wyrokiem Trybunału Cywilnego Województwa Podlaskiego stracił je na rzecz Daniela Rościszewskiego, który w 1824 r. sprzedał je Józefowi Bętkowskiemu, który z kolei w 1833 r. sprzedał je Cecylii z Jankowskich małżonce Tomasza Turskiego. W ten sposób dobra te stały się na lata własnością rodziny Turskich.

W 1860 r. w spadku po Cecylii odziedziczyły je jej dzieci: Edmund, Klementyna, Michał, Waleria, Bronisław i Mieczysław. W 1865 r. całość wykupiła Klementyna po mężu Rusiecka. W wyniku kolejnych zmian własnościowych ich właścicielem w 1874 r. został Piotr Michał Turski a po nim w 1899 r. jego córka Sabina – od 1900 r. żona Zdzisława Pytkowskiego. W 1908 r. majątek Kalinka podzielono na siedem części z myślą o ich parcelacji [APL OCh, HW, sygn. 3/29, 2/290]. Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. stali się oni pełnoprawnymi właścicielami użytkowanych wcześniej gospodarstw.

Niestety nie zachowały się spisy ludności Kalinki z czasów I Rzeczypospolitej. Lukę częściowo wypełnia pochodząca z 1659 r. protestacja przeciwko krzywdom, nadużyciom i rabunkom poczynionym w dobrach opolskich przez oddziały rotmistrza Stefa Greka, podczaszego mielnickiego. Wymieniono w niej 12 poszkodowanych gospodarzy z Kalinki [APL, KGL, Relacje, sygn. 84, k. 460–460v].

Według wykazu z 1827 r. we wsi Kalinka znajdowało się 16 domów zamieszkanych przez 64 osoby [Tabella miast, 1827, t. 1, s. 190]. W 1864 r. odnotowano we wsi 7 domów zamieszkałych przez 72 mieszkańców [APL, BKdsW, sygn. 4]. Słownik Geograficzny informuje zaś o 18 domach i 116 mieszkańcach w 1876 r. [SGKP, 1880–1914, t. 3, s. 679]. W 1887 r. we wsi w 25 domach zamieszkiwało 143 osoby [PKSG za 1887]. Według spisu powszechnego z 1921 r. we wsi Kalinka w 17 budynkach zamieszkiwało 88 osób, które deklarowały wyznanie: rzymskokatolickie – 9 i prawosławne – 79 oraz narodowość polską – 9 i rusińską – 79 [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 118]. W 2021 r. we wsi było zameldowanych 319 osób.

Co najmniej od 1521 r. należała do parafii prawosławnej a po unii brzeskiej (1596 r.) greckokatolickiej w Opolu. W 1875 r. grekokatolicy z Kalinki bez większego oporu stali się prawosławnymi. Zdecydowana większość z nich w następnych latach uległa wpływom prawosławia i po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na zgodne z prawem przyjmowanie obrządku rzymskokatolickiego, niewielu mieszkańców wsi zmieniło wyznanie. Liczba prawosławnych między 1904 a 1906 r. spadła z 122 do 104 osób [APL, KPCH, KV, sygn. 993, 995]. Pojedyncze osoby wyznające obrządek rzymskokatolicki należały do parafii w Opolu a od 1921 r. w Kolanie. Sytuacja wyznaniowe we wsi uległa zmianie dopiero po II wojnie światowej, kiedy to wysiedlono z niej większość ludności prawosławnej.

Zdecydowana większość mieszkańców wsi na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa i gospodarki leśnej. W XIX w. chłopi z tej wsi odrabiali swoje powinności pańszczyźniane w folwarku Kalinka. W 1846 r. we wsi było 7 gospodarstw włościańskich mających 22 lub 26 morgów ziemi. W zamian zobowiązani byli oni do odbywania dwóch dni pańszczyzny sprzężajnej i dwóch dni pańszczyzny pieszej tygodniowo [APL, RGL, sygn. adm. 243].

W 1864 r. w we wsi w oparciu o prawo z 1846 i 1864 r. uwłaszczono 7 gospodarstw będących w posiadaniu 14 właścicieli. Każde z gospodarstw otrzymało od 24 do 28 morgów ziemi. W sumie w wyniku uwłaszczenia chłopi otrzymali łącznie ok. 188 morgów ziemi. Gospodarstwa miały następujące uprawnienia serwitutowe leśne: 24 wozy drzewa na opał, z prawem używania siekiery w lesie, materiał leśny na poprawę budynków, studni, koła w miarę potrzeb oraz serwitut pastwiskowy. Włościanie zrezygnowali ze swoich praw serwitutowych w 1884 r. w zamian za 149 morgów ziemi [APL, ZTL, sygn. 3215].