Przejdź do treści

Zemborzyce Tereszyńskie

    Herb gminy Konopnica.

    Zemborzyce Tereszyńskie

    Powiat: lubelski

    Gmina: Konopnica

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Konopnica.

    Nazwa – geneza i znaczenie

    Zemborzyce Tereszyńskie są nazwą dwuczłonową. Pierwszy człon odnosi się do dawnej wsi Zemborzyce. Zemborzyce są nazwą patronimiczną, urobioną od imienia lub nazwiska jakiejś osoby i odnoszą się do jej potomków. Są to więc tzw. nazwy odojcowskie [Szczerbowska-Kopacz, 2011, 180]. Określenie to powstało od staropolskiego imienia Zemborza (Zęborza). Z kolei drugi człon nazwy, wyrażony za pomocą przymiotnika “tereszyński” zaliczany jest do określeń topograficznych, wskazujących na cechy terenu, lub dzierżawczych, odnoszących się do założyciela lub właściciela miejsca [Kosyl, 1974, 511]. W pierwszym przypadku “tereszyńskie” oznaczałoby bliskie położenie wobec Tereszyna. W drugim zaś mogłoby wskazywać, że część wsi Zemborzyce Tereszyńskie leżała kiedyś na terenie Tereszyna. 

    Przynależność administracyjna

    W przeszłości teren, na którym obecnie znajdują się Zemborzyce Tereszyńskie wchodził w skład wsi Zemborzyce (ob. dzielnica Lublina), mającej metrykę średniowieczną. Obszar dzisiejszych Zemborzyc Tereszyńkich leżał w staropolskiej ziemi lubelskiej. W 1474 r. teren ten znalazł się na obszarze utworzonego wówczas województwa lubelskiego. Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów Zemborzyce znalazły się na obszarze cyrkułu lubelskiego stanowiącego jednostkę podziału administracyjno-terytorialnego austriackiej Galicji Zachodniej.

    Od 1810 r., po włączeniu tego terytorium do Księstwa Warszawskiego, Zemborzyce, gdzie zaczęła działać gmina dominialna, znalazła się na terenie powiatu lubelskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego, w 1816 r. gmina dominialna Zemborzyce weszła w skład obwodu lubelskiego (od 1842 r. powiatu lubelskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 660-661]. Wiosną 1864 r. zlikwidowano gminę dominialną i Zemborzyce weszły w skład gminy Lublin Donacja. Rok później Zemborzyce przynależały już do gminy Głusk powiatu lubelskiego [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 6, 29]. Zemborzyce stały się siedzibą gminy o takiej samej nazwie w 1869 r., kiedy to odebrano statusu miasta Głuskowi. Gmina Zemborzyce funkcjonowała do 1954 r.

    Same Zemborzyce były jedną z największych i najrozleglejszych wsi. W chwili wprowadzania reformy samorządu terytorialnego w 1933 r. Zemborzyce jako wieś została podzielona na gromady. Jej część nr VI stała się gromadą Zemborzyce Tereszyńskie [“LDW” 1933, nr 22, s. 404]. Gromada ta nadal wchodziła w skład gminy Zemborzyce. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 Zemborzyce Tereszyńskie weszły w skład gminy Zemborzyce powiatu lubelskiego dystryktu lubelskiego [Gemeindeverzeichnis distrikt Lublin, Lublin [b.d.w.], 153-154]. W 1944 r. przywrócono organizację administracyjną sprzed października 1939 r., która przetrwała do 1954 r. Z dniem 1 stycznia 1955 r. gminy uległy likwidacji, zaś utworzono gromadę Zemborzyce w skład której weszła dotychczasowa gromada Zemborzyce Tereszyńskie [DUWRN 1954, nr 15, s. 74]. Dnia 1 stycznia 1973 r. zostały zlikwidowane gromady, zaś w ich miejsce przywrócono gminy. Zemborzyce Tereszyńskie jako sołectwo weszło w skład gminy Konopnica [DUWRN 1972, nr 12, s. 177-178, 181]. Zemborzyce Tereszyńskie pozostają w składzie gminy Konopnica do dnia dzisiejszego.

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie prowadzonych w roku 1982 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 7 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

    Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały pozostawiła społeczność ze środkowego i późnego neolitu (kultura: pucharów lejkowatych i amfor kulistych), kolejne z wczesnej epoki brązu (m.in. kultura trzciniecka), najmłodsze z bliżej nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 78-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 3, 260-261; Taras 1995, 197].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Nazwa Zemborzyce Tereszyńskie pojawiła się w 1933 r. w trakcie tworzenia gromad wiejskich [“LDW” 1933, nr 22, s. 404]. W 1966 r. w zamieszkiwało tutaj 445 osób (222 mężczyzn i 223 kobiety) [APL, PGRN w Zemborzycach, sygn. 42, s. 2].

    Stosunki własnościowe

    W wiekach średnich Zemborzyce były własnością monarszą [SHGL, 288]. Zemborzyce jako wieś królewska pod koniec 1795 r. stała się własnością skarbu państwa austriackiego. W okresie Księstwa Warszawskiego oraz w pierwszych dwóch dekadach funkcjonowania Królestwa Polskiego należały również do skarbu państwa. Następnie w 1835 r. została przekazana w formie donacji rosyjskiemu generałowi pochodzenia niemieckiego Fiodorowi Rüdigerowi [Kaczkowski, 1917, 87, 430]. Pozostawała ona własnością rodziny Rüdigerów do 4 listopada 1918 r., kiedy to Rada Regencyjna Królestwa Polskiego swoim dekretem przejęła pod zarząd państwowy wszystkie donacje nadane rosyjskim wysokiej rangi oficerom i urzędnikom. Ostatecznie Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej 25 lipca 1919 r. uchwalił ustawę, która wszystkie donacje przekazała skarbowi państwa [Dz. U., 1919, nr 72, s. 779-782]. Zgodnie z ustawą uwłaszczeniową z 1864 r. 162 chłopów z Zemborzyc otrzymało grunty z obszaru majątku donacyjnego [APL, ZTL, sygn. 1904, s. 1-18, 47-49]. 10 sierpnia 1921 r. mieszkańcy Zemborzyc podjęli uchwałę o przeprowadzeniu scalenia gruntów. Wolę mieszkańców 22 listopada 1921 r. zatwierdził Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie. Umożliwiło to rozpoczęcie prace nad komasacją gruntów chłopów z Zemborzyc. Scaleniem objęto grunty o powierzchni przeszło 2710,5 ha. Komasacja umożliwiła zorganizowanie na nowo gospodarstw chłopskich. Proces komasacji ostatecznie zakończył się 27 listopada 1926 r. i objął 371 gospodarstw. W związku z dość dużą powierzchnią wsi Zemborzyce (przeszło 20 km²) wprowadzono wewnętrzny podział administracyjny na 8 części [APL, OUZL, sygn. 1448-1455; ZTL, sygn. 1904, s. 25-37, 259-283]. W części nr VI Zemborzyc powstało 67 domostw. Gospodarstwa znalazły w się w rękach rolników o następujących nazwiskach: Wojciechowski, Gieroba, Mącik, Robak, Stec, Kowalczyk, Staruch, Zalewski, Kruk, Leszcz, Goljanek, Karczmarczyk, Ochowski, Górka, Staszczak, Jachacz, Madejczyk, Galiński, Stanikowski, Berecki, Konarzewski, Maliszewski, Gęca, Podgórski, Stolecki, Jóźwiak, Dalmata, Cieślik, Mazurek, Cnota, Gąszczyk, Zarajczyk, Dąbrowski, Wilczek, Kubecki, Jasiński, Szydłowski, Kwiecień, Krzewiński, Marek, Adamek, Bartoszcze, Sołtys, Birski, Frąk, Pastusiak, Krzysiak, Kalicki, Ardasiński, Sobczak, Zieliński, Nieoczym i Wadowski [APL, AGwZ, sygn. 1583, passim]. Część nr VI stała się podstawą do utworzenia w 1933 r. gromady Zemborzyce Tereszyńskie. W styczniu 1955 r. Zemborzyce Tereszyńskie znalazły się w jurysdykcji Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Zemborzycach. 

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Zemborzyce Tereszyńskie częściowo należą do parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Katarzyny Aleksandryjskiej w Konopnicy, częściowo do lubelskiej parafii pod wezwaniem św. Marcina https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101750

    Gospodarstwa powstałe w części nr VI Zemborzyc zostały objęte przez rolników będących pochodzenia polskiego i wyznania rzymskokatolickiego [APL, AGwZ, sygn. 1583, passim].

    Oświata

    Na początku 1962 r. do 7-klasowej Szkoły Podstawowej w Zemborzycach Tereszyńskich uczęszczało 70 uczniów [APL, PPRN w Lublinie, sygn. 43, k. 201-202]. Od 1 września 1966 r. w Zemborzycach Tereszyńskich zaczęła funkcjonować 8-klasowa szkoła podstawowa. Dziewięć lat później ta szkoła podstawowa stała się elementem składowym Zbiorczej Szkoły Gminnej w Konopnicy [“Monitor Polski”, 1965, nr 54, s. 579; APL, UGwK, sygn. 27, s. 90].  

    Gospodarka w dziejach

    Aktywność gospodarcza mieszkańców Zemborzyc Tereszyńskich koncentrowała się na rolnictwie. Władzom komunistycznym nie udało się w czasach stalinowskich (1948-1956) zniszczyć indywidualnej własności chłopskiej. Dlatego też prywatni właściciele zdołali zachować w nienaruszonym stanie swoje gospodarstwa. W celu zwiększenia efektywności rolnictwa podejmowano inicjatywy np. w postaci zakładania kółek rolniczych. Takie właśnie powstało w Zemborzycach Tereszyńskich w 1967 r. [APL, UGwK, sygn. 46, s. 12]. Aktywnością we wspieraniu produkcji rolniczej (prowadzenie magazynu i sprzedaży nawozów sztucznych, prowadzenie punktu skupu zbóż, ziemniaków, owoców i warzyw), hodowli zwierząt (prowadzenie magazynu i sprzedaży pasz, prowadzenie skupu zwierząt) oraz handlu na tym terenie wykazała się Gminna Spółdzielnia “Samopomoc Chłopska”. Pod auspicjami spółdzielni działał w Zemborzycach Tereszyńskich sklep spożywczy. Na początku lat 80. XX w. działał również kiosk “Ruch”  [APL, UGwK, sygn. 27, s. 13, 70]. Działalnością usługową dla rolników zajmowało się w latach 70. i 80. XX w. Spółdzielcze Kółko Rolnicze w Konopnicy z siedzibą w Radawcu Dużym. W Zemborzycach Tereszyńskich funkcjonowała filia tego kółka  [APL, UGwK, sygn. 27, s. 54]. 

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci