Zemborzyce Dolne

Patrz hasło: Konopnica.

Zemborzyce Dolne są nazwą dwuczłonową. Pierwszy człon odnosi się do dawnej wsi Zemborzyce. Zemborzyce są nazwą patronimiczną, urobioną od imienia lub nazwiska jakiejś osoby i odnoszą się do jej potomków. Są to więc tzw. nazwy odojcowskie [Szczerbowska-Kopacz, 2011, 180]. Określenie to powstało od staropolskiego imienia Zemborza (Zęborza). Z kolei drugi człon nazwy, wyrażony za pomocą przymiotnika “dolny” zaliczany jest do określeń topograficznych, wskazujących na cechy terenu [Kosyl, 1974, 511].

W przeszłości teren, na którym obecnie znajdują się Zemborzyce Dolne wchodził w skład wsi Zemborzyce (ob. dzielnica Lublina), mającej metrykę średniowieczną. Obszar dzisiejszych Zemborzyc Dolnych leżał w ziemi lubelskiej. W 1474 r. teren ten znalazł się na obszarze utworzonego wówczas województwa lubelskiego. Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów Zemborzyce znalazły się na obszarze cyrkułu lubelskiego stanowiącego jednostkę podziału administracyjno-terytorialnego austriackiej Galicji Zachodniej.

Od 1810 r., po włączeniu tego terytorium do Księstwa Warszawskiego, Zemborzyce, gdzie zaczęła działać gmina dominialna, znalazła się na terenie powiatu lubelskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego, w 1816 r. gmina dominialna Zemborzyce weszła w skład obwodu lubelskiego (od 1842 r. powiatu lubelskiego) województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej) [APL, MSGL, sygn. 167, s. 660-661]. Wiosną 1864 r. zlikwidowano gminę dominialną i Zemborzyce weszły w skład gminy Lublin Donacja. Rok później Zemborzyce przynależały już do gminy Głusk powiatu lubelskiego [APL, KWPL, sygn. 21, k. 6, 29]. Zemborzyce stały się siedzibą gminy o takiej samej nazwie w 1869 r., kiedy to odebrano statusu miasta Głuskowi. Gmina Zemborzyce funkcjonowała do 1954 r. Same Zemborzyce były jedną z największych i najrozleglejszych wsi.

W chwili wprowadzania reformy samorządu terytorialnego w 1933 r. Zemborzyce jako wieś została podzielona na gromady. Jej część nr V stała się gromadą Zemborzyce Dolne [“LDW” 1933, nr 22, s. 404]. Gromada ta nadal wchodziła w skład gminy Zemborzyce. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 Zemborzyce Dolne weszły w skład gminy Zemborzyce powiatu lubelskiego dystryktu lubelskiego [Gemeindeverzeichnis distrikt Lublin, Lublin [b.d.w.], 153-154]. W 1944 r. przywrócono organizację administracyjną sprzed października 1939 r., która przetrwała do 1954 r. Z dniem 1 stycznia 1955 r. gminy uległy likwidacji, zaś utworzono gromadę Zemborzyce w skład, której weszła dotychczasowa gromada Zemborzyce Dolne [DUWRN 1954, nr 15, s. 74]. Dnia 1 stycznia 1973 r. zostały zlikwidowane gromady, zaś w ich miejsce przywrócono gminy. Zemborzyce Dolne jako sołectwo weszło w skład gminy Konopnica [DUWRN 1972, nr 12, s. 177-178, 181]. Zemborzyce Dolne pozostają w składzie gminy Konopnica do dnia dzisiejszego.

W trakcie prowadzonych w roku 1982 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 2 stanowiska śladowe bliżej nieokreślone chronologicznie (półsurowiec krzemienny), także z nieznanej fazy wczesnego średniowiecza (ceramika naczyniowa) [NID, AZP obszar 78-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 3, 258].

Nazwa Zemborzyce Dolne pojawiła się w 1933 r. w trakcie tworzenia gromad wiejskich [“LDW” 1933, nr 22, s. 404]. W 1966 r. w zamieszkiwały tutaj 422 osoby (221 mężczyzn i 201 kobiet) [APL, PGRN w Zemborzycach, sygn. 42, s. 2].

W wiekach średnich Zemborzyce były własnością monarszą [SHGL, 288]. Jako wieś królewska pod koniec 1795 r. stała się własnością skarbu państwa austriackiego. W okresie Księstwa Warszawskiego oraz w pierwszych dwóch dekadach funkcjonowania Królestwa Polskiego dobra te należały również do skarbu państwa. Następnie w 1835 r. została przekazana w formie donacji rosyjskiemu generałowi pochodzenia niemieckiego Fiodorowi Rüdigerowi [Kaczkowski, 1917, 87, 430]. Pozostawała ona własnością rodziny Rüdigerów do 4 listopada 1918 r., kiedy to Rada Regencyjna Królestwa Polskiego swoim dekretem przejęła pod zarząd państwowy wszystkie donacje nadane rosyjskim wysokiej rangi oficerom i urzędnikom. Ostatecznie Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej 25 lipca 1919 r. uchwalił ustawę, która wszystkie donacje przekazała skarbowi państwa [Dz. U., 1919, nr 72, s. 779-782].

Zgodnie z ustawą uwłaszczeniową z 1864 r. 162 chłopów z Zemborzyc otrzymało grunty z obszaru majątku donacyjnego [APL, ZTL, sygn. 1904, s. 1-18, 47-49]. 10 sierpnia 1921 r. mieszkańcy Zemborzyc podjęli uchwałę o przeprowadzeniu scaleniu gruntów. Wolę mieszkańców 22 listopada 1921 r. zatwierdził Okręgowy Urząd Ziemski w Lublinie. Umożliwiło to rozpoczęcie prace nad komasacją gruntów chłopów z Zemborzyc. Scaleniem objęto grunty o powierzchni przeszło 2710,5 ha. Komasacja umożliwiła zorganizowanie na nowo gospodarstw chłopskich. Proces komasacji ostatecznie zakończył się 27 listopada 1926 r. i objął 371 gospodarstw.

W związku z dość dużą powierzchnią wsi Zemborzyce (przeszło 20 km²) wprowadzono wewnętrzny podział administracyjny na 8 części [APL, OUZL, sygn. 1448-1455; ZTL, sygn. 1904, s. 25-37, 259-283]. W części nr V Zemborzyc powstało 64 domostwa. Gospodarstwa znalazły w się w rękach rolników o następujących nazwiskach: Goljanek, Wójcik, Sołtys, Szydłowski, Mącik, Zarajczyk, Pyszniak, Klimek, Kruk, Maliszewski, Łyda, Gieroba, Muszyński, Jachacz, Zieliński, Łoziński, Adamek, Rejak, Gano, Gołębiowski, Jakubowski, Tomczyk, Podsiadły, Borowski, Kowalczyk, Żmuda, Kubecki, Chyła, Wilczek, Tatara, Kępiński, Dąbrowski, Frąk, Krzewiński, Berecki, Krzyżak, Stolecki i Zalewski [APL, AGwZ, sygn. 1582]. Część nr V stała się podstawą do utworzenia w 1933 r. gromady Zemborzyce Dolne.  W styczniu 1955 r. Zemborzyce Dolne znalazły się w jurysdykcji Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Zemborzycach.

Zemborzyce Dolne należą do lubelskiej parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. Marcina [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101757]. Gospodarstwa powstałe w części nr V Zemborzyc zostały objęte przez rolników będących pochodzenia polskiego i wyznania rzymskokatolickiego [APL, AGwZ, sygn. 1582, passim].

Aktywność gospodarcza mieszkańców Zemborzyc Wojciechowskich koncentrowała się na rolnictwie. Władzom komunistycznym nie udało się w czasach stalinowskich (1948-1956) zniszczyć indywidualnej własności chłopskiej. Dlatego też prywatni właściciele zdołali zachować w nienaruszonym stanie swoje gospodarstwa. W celu zwiększenia efektywności rolnictwa podejmowano inicjatywy np. w postaci zakładania kółek rolniczych [APL, UGwK, sygn. 47, passim].