Tereszyn

Patrz hasło: Konopnica.

W XIX-XX wieku występowały następujące warianty zapisu nazwy miejscowości: Teresin, Terenin, Tereszczyn, Tereszyn. Jest to nazwa dzierżawcza, oznaczająca miejscowość, która stanowiła kiedyś własność osoby, od imienia której powstała nazwa [Kosyl, 1978, 20]. Określenie Tereszyn powstało od żeńskiego imienia Teresa lub od jego zdrobnień, tj. Tereska, Terenia [Kosyl, 1974, 409].  W wielu przypadkach nazwy utworzone od imion żeńskich upamiętniają konkretne kobiety, np. córki czy żony właściciela wsi [Czopek-Kopciuch, 2017, 45-46].

Tereszyn, jako część składowa dóbr Konopnica C, w 1795 r. znalazł się w granicach cyrkułu lubelskiego Galicji Zachodniej. Od czasów Księstwa Warszawskiego pozostawał w granicach jednej z gmin dominialnych Konopnica. W wyniku reformy samorządu gminnego w 1864 r. Tereszyn wszedł w skład na nowo utworzonej gminy Konopnica. Znajdował się w niej aż do chwili likwidacji gmin w 1954 r. Należy zauważyć, że w 1933 r., w związku z reformą samorządu terytorialnego zostały utworzone gromady. Tereszyn stał się częścią gromady Radawiec Mały gminy Konopnica. Od stycznia 1955 r. Tereszyn znalazł się w jurysdykcji władz gromady Radawiec Duży powiatu lubelskiego. Rok później w związku z utworzeniem powiatu bełżyckiego Tereszyn zmienił przynależność administracyjną wraz z gromadą Radawiec Duży. Po przywróceniu gmin w 1973 r. ponownie wszedł w skład gminy Konopnica i pozostaje w niej do czasów nam współczesnych [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 5v, 22; “LDW” 1933, nr 22, s. 400; DUWRN 1954, nr 15, s. 73; 1972, nr 12, s. 177-178; Spravochnaya, 354].

W trakcie prowadzonych w roku 1982 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 2 stanowiska, na których znaleziono ułamki naczyń ceramicznych z bliżej nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 78-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 3, 131-132].

Nazwa Tereszyn pojawia się w końcu XVIII w. jako element składowy dóbr Konopnica [BJ, rkps 11634 IV, passim; rkps 11635 IV, passim; rkps 11636 IV, passim]. Pierwsze dane urzędowe z XIX w. wskazujące na liczbę ludności w Tereszynie (Teresinie) pochodzą z 1827 r. Wtedy istniało tutaj 12 domów i zamieszkiwało w nich 78 osób [Tabella miast, II, 234]. W 1864 r. podczas tworzenia nowych gmin wiejskich odnotowano obecność w Tereszynie 45 osób [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 5v, 22]. Przeszło 30 lat później (1897 r.) podczas przeprowadzania spisu ludności w Rosji odnotowano w Tereszynie dziewięć domów i 48 mieszkańców [Spravochnaya, 354]. Pierwszy spis w wolnej Polsce w 1921 r. odnotował istnienie 13 domów mieszkalnych i obecność 82 mieszkańców (36 mężczyzn i 46 kobiet) [Skorowidz miejscowości, 64].

Na początku XIX w. Tereszyn wchodził w skład dóbr Konopnica C, które były własnością Tomasza Troiackiego (Trojackiego). Po jego śmierci w 1827 r. dobra te znalazły się w rękach wdowy Marianny Trojackiej de domo Kober (1779-1860), jego dzieci: Maksymiliana (1797-1834), Jana (1806-po 1861), Bruna (1817-po 1861) i Anny (1801-1860) (zamężna z Janem Lewińskim) oraz od 1835 r. Eleonory Węglińskiej (1814-1841) (córka Kacpra Janiszowskiego i Ludwiki de domo Trojackiej (córka Tomasza i Marianny Trojackich), zamężnej ze Stanisławem Węglińskim. Po śmierci Eleonory Węglińskiej w 1841 r. prawo do Tereszyna otrzymali jej ojciec Kacper Janiszowski i mąż S. Węgliński. Wdowa po T. Trojackim – M. Trojacka co najmniej do końca lat 50. XIX w. sprawowała pieczę nad majątkiem.  W 1852 r. Bruno Trojacki, będąc współwłaścicielem majątku (z racji posiadania prawa własności jego żony (od 1842 r.) Seweryny córki Maksymiliana Trojackiego), odkupił 1/5 dóbr Konopnica C od Jana Trojackiego i 1/5 tychże dóbr od wdowy Marianny Trojackiej. Oznaczało to zmniejszenie się liczby właścicieli dysponujących Tereszynem. Wdowa M. Trojacka zmarła w 1860 r., co oznaczało zwiększenie udziałów pozostałych właścicieli dóbr Konopnica C w tym Tereszyna. Majątek Konopnica C w maju 1862 r. został zakupiony przez S. Węglińskiego [BJ, rkps 11634 IV, passim; rkps 11635 IV, passim; rkps 11636 IV, passim; APL, HwL, Wykaz nr 1, sygn. 1312, nlb.; Wykaz nr 3, sygn. 105, nlb.]. Pod koniec pierwszej połowy XIX w. w Tereszynie obecni byli włościanie o nazwiskach: Dorot, Olszewicz, Stanczyk, Szponarowicz, Trojnar i Wieczorek. Zajmowane grunty nie były ich własnością. W zamian za możliwość ich uprawiania i zamieszkiwania na nich zobligowani byli do świadczenia usług na rzecz właściciela majątku [APL, KSWPL, sygn. 484, passim]. W ramach realizacji ukazu uwłaszczeniowego (z 1864 r.) przez rząd carski nadziały gruntów Tereszynie otrzymało w 1867 r. siedmiu chłopów o nazwiskach: Dorot, Płoński, Stanczyk, Szponarowicz, Trojnar i Wieczorek. Łącznie uwłaszczono ich gruntami o powierzchni 62 mórg i 139 prętów. Ponadto chłopi ci uzyskali prawo korzystania z serwitutów (lasu, pastwisk). Sprawę serwitutów S. Węgliński zdecydował się uregulować poprzez odstąpienie włościanom części posiadanych gruntów. Chłopi otrzymali w 1875 r. 30 mórg i 85 prętów ziemi za całkowite zrzeczenie się prawa do serwitutu [APL, ZTL, sygn. 1874, s. 1-9]. Na początku lat 30. XX w. w Tereszynie funkcjonowało 20 gospodarstw rolnych będących własnością następujących włościan: Adamek, Bielak, Dorot, Olszak, Płoński, Poręba, Powszedniak, Staruch, Szponarowicz, Trójnara, Wadowski, Wronka, Wróblewski, Zawiślak [APL, AGwK, sygn. 322, k. 1v-25]. 

Tereszyn od początku XIX w. zamieszkany był przez włościan wyznania rzymskokatolickiego i pochodzenia polskiego. Taką tendencję potwierdził rosyjski spis powszechny z 1897 r., jak i spis przeprowadzony w wolnej Polsce w 1921 r. [Spravochnaya, 354; Skorowidz miejscowości, 64]. Mieszkańcy Tereszyna w XIX i XX w. przynależeli do parafii rzymskokatolickiej w Konopnicy pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Katarzyny Aleksandryjskiej. [APL, ASCPRK w Konopnicy, sygn. 1-16, passim; sygn. 122-133, passim]. Do chwili obecnej przynależność parafialna Tereszyna nie uległa zmianie [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101750].

Pierwsza szkoła powszechna w Tereszynie prawdopodobnie zaczęła funkcjonować w 1919 r. Była to 1-klasowa placówka oświatowa. Zatrudniano w niej jednego nauczyciela. Funkcję tę na przełomie lat 20. i 30. XX w. pełniła Eugenia Rachwalska [APL, AGwK, sygn. 314, k. 6v-7].

Właściciele dóbr posiadali również prawo sprzedaży alkoholu. W Tereszynie w latach 50. i 60. XIX w. działała karczma [APL, HwL, Wykaz nr 3, sygn. 105, nlb.; Akta Notariusza Feliksa Wasiutyńskiego w Lublinie, sygn. 4, passim].

Głównym źródłem dochodów mieszkańców Tereszyna było rolnictwo. Sąsiedztwo Lublina umożliwiło także utrzymywanie się części mieszkańców z pracy w tamtejszych zakładach przemysłowych oraz z pracy umysłowej. W okresie powojennym aktywnością we wspieraniu produkcji rolniczej (prowadzenie magazynu i sprzedaży nawozów sztucznych, prowadzenie punktu skupu zbóż, ziemniaków, owoców i warzyw), hodowli zwierząt (prowadzenie magazynu i sprzedaży pasz, prowadzenie skupu zwierząt) oraz handlu na tym terenie wykazała Gminna Spółdzielnia “Samopomoc Chłopska”. Pod auspicjami spółdzielni działał w Tereszynie sklep spożywczy  [APL, UGwK, sygn. 27, s. 18, 116].

Obelisk na miejscu kaźni i pochówku ofiar II wojny światowej. Cmentarz pochodzi z lat 1939-1944. Pomnik upamiętniający pomordowanych wzniesiono w 1959 r. [GEZ, 8].

Cmentarz pomordowanych w latach 1939-1944 wraz z pomnikiem wzniesionym w 1968 r. [GEZ, 9].