Radawiec Duży

Patrz hasło: Konopnica.

W źródłach z końca XIV- oraz z XV stulecia nazwę wsi zapisywano jako Radawyecz [SHGL, 194; DLB, 2, 540], Radawecz, Radowiec [Kosyl, 1974, 329], Radowice [ŹDz 15, 25a]. Nazwa Radawiec najprawdopodobniej jest nazwą dzierżawczą, utworzoną od staropolskiego imienia Rad, będącego skrótem od Radosław [Kosyl, 1974, 329, Kosyl 1978, 26]. Wariant Radawiec jest rezultatem ingerencji typu patronimicznego. Nazwa taka oznacza potomków lub poddanych człowieka, którego imię tkwi w nazwie miejscowej [Kosyl, 1978, 12]. 

W okresie średniowiecza Radawiec leżał na terenie ziemi lubelskiej. W 1474 r. znalazł się na obszarze utworzonego wówczas województwa lubelskiego. W okresie XVI-XVIII w. wieś znajdowała się w powiecie lubelskim.

Z chwilą upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1795 r. i przejęcia tych terenów przez Cesarstwo Austriackie Radawiec znalazł się na terenie cyrkułu lubelskiego [https://rcin.org.pl/dlibra/publication/7479/edition/481/content]. W czasach Księstwa Warszawskiego wieś stanowiła samodzielną gminę dominialną wchodzącą w skład powiatu lubelskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego zachowała samodzielność gminną, ale weszła w skład obwodu lubelskiego (od 1842 r. powiatu lubelskiego) i  województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W związku z przeprowadzeniem reformy gminnej w 1864 r. Radawiec wszedł w skład gminy Konopnica. Pozostał w niej aż do początku lat 50. XX w. Należy zauważyć, że w 1933 r. została ogłoszona ustawa o zmianie samorządu terytorialnego. Postanowiono na terenie gmin wprowadzić podział na gromady. Jedną z gromad gminy Konopnica stał się Radawiec Duży. W skład gromady Radawiec Duży weszły: Radawiec Duży wieś, Radawiec Duży folwark, Rudki kolonia i Pawlin folwark [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 5v, 22v; “LDW” 1933, nr 22, s. 399-400; 1935, nr 30, s. 537]. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 Radawiec Duży pozostał w składzie gminy Konopnica powiatu lubelskiego dystryktu lubelskiego [Gemeindeverzeichnis, 153-154]. Z dniem 1 stycznia 1955 r. likwidacji uległa gmina Konopnica. Wchodząca w jej skład gromada Radawiec Duży wraz z gromadami Radawiec Mały i Pawlin stała się siedzibą władz administracyjnych gromady Radawiec Duży [DUWRN, 1954, nr 15, s. 73]. Gromada Radawiec Duży od 1 stycznia 1956 r. weszła w skład nowo utworzonego powiatu bełżyckiego [Dz. U., 1955, nr 45, s. 425]. Z początkiem stycznia 1969 r. nastąpiło rozwiązanie gromady Radawiec Duży, która dodatkowo została włączona w skład gromady Konopnica w powiecie lubelskim [DUWRN, 1968, nr 13, s. 70]. Po rozwiązaniu gromady Konopnica Radawiec Duży na trwałe wszedł w skład nowo utworzonej gminy Konopnica [DUWRN, 1972, nr 12, s. 177]. Pozostaje w niej do obecnej chwili.

Części składowe: Wygon, Rudki.

W końcu XV stulecia Radawiec dzielił się na następujące części: Hectoris, Puczkonis, Pszonczyn [DLB, 2, 540]. Nazwy sugerują, że części te przynależały do rodzin rycerskich, tj. potomków Hektora z Niedrzwicy i jego żony Małgorzaty, Puczków i Pszonków.

W latach 60. XIX w. funkcjonowała nazwa części gruntów majątku Radawiec Wielki: “Za Dębiną”.

W trakcie prowadzonych w roku 1999 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 20 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały pozostawiła społeczność ze środkowego neolitu (kultura pucharów lejkowatych), kolejne z wczesnej epoki brązu (m.in. kultura trzciniecka). Na kilku stanowiskach zebrano ułamki ceramiki średniowiecznej związanej z bliżej nieokreśloną aktywnością gospodarczą (zakres od VIII do XV w.). Bardziej stabilne osadnictwo zarejestrowano po siedliskach i punktach osadniczych z okresu nowożytnego (XVII-XVIII w.). Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 78-79 i 79-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 331-332 – tam: Radawiec].

Pierwsza wzmianka o Radawcu pochodzi z 16 sierpnia 1398 r. Wówczas bracia Mroczko i Marek z Radawca wystąpili przeciwko Piotrowi Pszonce z Kurowa o “dziedzictwo” Radawiec [SPPP, 8, nr 7356]. Zapiska ta pozwala stwierdzić, że osada powstała przed końcem lat 90. XIV stulecia. Nie zachowały się informacje na temat przeniesienia osady na prawo niemieckie. Można jednak zakładać, że nastąpiło to w przeciągu XIV w. Jest to o tyle prawdopodobne, że w czasach panowania Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego mamy poświadczone zezwolenia na przenoszenie wsi rycerskich leżących w ziemi lubelskiej, w sąsiedztwie Radawca, na prawo niemieckie. Dotyczyło to takich miejscowości jak m.in. Motycz, Dąbrowica, Zemborzyce, Babin [Obara-Pawłowska, 2014, 230-232; Obara-Pawłowska, 2022, 722-723]. Niewykluczone, że jedną z takich osad był wówczas Radawiec. Niezachowanie się stosownego dokumentu należy uznać za spowodowane czynnikami losowymi.

W okresie średniowiecza Radawiec był wsią rycerską. Jan Długosz w swoich “Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” zanotował, że w roku 1351 właścicielem Radawca i Babina miał być Piotr Pszonka (został on oskarżony przez kronikarza o zdradę ojczyzny, tj. o wskazywanie pogańskim Litwinom dogodnych miejsc przeprawy przez Wisłę w celu umożliwienia im napadów na Królestwo Polskie) [Długosz, Roczniki, ks. 9, 351-351]. Wymieniony przez dziejopisa Piotr Pszonka, w posiadaniu którego w połowie XIV stulecia miał znajdować się Radawiec, nie istniał, postać ta była wymysłem Długosza [Długosz, Roczniki, ks. 9, 351, przyp.10]. Niewykluczone, że kronikarz kreując postać Piotra przeniósł stosunki własnościowe panujące w połowie XV wieku o stulecie wcześniej [Sochacka, 1987, 184]. Pod koniec lat 90. XIV wieku Radawiec był w posiadaniu braci Mroczka i Marka z rodziny Puczków, z którymi procesował się o tę osadę Piotr Pszonka herbu Janina, pierwszy ze znanych członków tej rodziny. W 1418 r. część Radawca była już jego własnością [Sochacka, 1987, 92; Sochacka, 2014, 268]. Właścicielami (części) Radawca z rodziny Puczków byli m.in.: Mroczko [SPPP, 8, nr 7356], Marek [SPPP, 8, nr 7356; Białkowski, 1961, nr 125; ZDM, 5, nr 1273]; Mikołaj, Jan i Paweł [, Jakub [APL, KZL 11, k. 24v], Michał [KZL 9, k. 61], Bernard [KZL 9, 474 v], Jan [KZL, 473 v]. Puczkowie byli ubogą szlachtą, której zamożność począwszy od drugiej połowy XV w. zaczęła wzrastać [Sochacka, 2014, 268].

Wśród XV-wiecznych właścicieli z rodziny Pszonków występowali m.in.: wspomniany wyżej Piotr [SPPP, 8, nr 7536; APL, KZL 5: 183; KZL 10: 221, 317]. Po jego śmierci całość dóbr, w tym Radawiec, odziedziczyli jego synowie: Mikołaj, Jan, Piotr, Wojciech i Marcin. Pod koniec lat 70. XV stulecia część dóbr w Radawcu była w posiadaniu Katarzyny, córki Jana [Sochacka 1987, 92]. Ostatnim średniowiecznym właścicielem wsi był Piotr, sędzia kasztelana lubelskiego w Wąwolnicy, podsędek ziemski oraz – w początkach XVI stulecia – sędzia ziemski lubelski [Sochacka, 1987, 92]. Pszonkowie zaliczali się do grona bogatych rodzin szlacheckich, systematycznie rozszerzających swój stan posiadania w ziemi lubelskiej [Sochacka, 1987, 92].

Działy w Radawcu znajdowały się też w posiadaniu innych rodzin. W połowie lat trzydziestych XV stulecia o część Radawca procesowała się z Pszonkami Małgorzata, żona Hektora z Niedrzwicy. W połowie tego stulecia udziały we wsi znajdowały się w posiadaniu jej męża [APL, KZL 4, 215]. W 1478 r. część wsi kupił Jan Piotrowski [Sochacka, 2014, 268]. Pod koniec lat 90. XV w. Jan wraz z żoną Elżbietą zapisali połowę swoich dóbr w Radawcu synowi Andrzejowi [KZL 12, 100v]. W 1479 r. działy w osadzie nabył Warsz z Michowa herbu Rawa, kasztelan lubelski, przedstawiciel zamożnej rodziny szlacheckiej. Zamienił się z Katarzyną Pszonkówną na część swego majątku leżącego w ziemi sandomierskiej [Sochacka, 1987, 79; Sochacka, 2014, 268-269]. Utrzymujący się przez całe średniowiecze podział własności w Radawcu mógł być spowodowany atrakcyjnością tej wsi. Rycerstwo niechętnie pozbywało się posiadłości leżących w bliskiej odległości od ważnego ośrodka miejskiego, w tym przypadku Lublina. Zazwyczaj osady takie były dobrze rozwinięte pod względem gospodarczym, nierzadko stanowiły centra osadnicze [Sochacka, 1987, 114-115].    

Od początku XVI w. przez cały okres staropolski wieś Radawiec podzielona była na grunty znajdujące się w rękach przedstawicieli kilku rodzin szlacheckich. W 1531 r. jako właściciele występowali Maciej Puczek (1,5 łanu), Andrzej Piotrowski (3/4 łanu) oraz bliżej nieokreśleni Kasper (6,5 łanu), Spinek (1,5 łanu) i Łodza (0,5 łanu) [ŹDz, t. 14, s. 348]. Być może Kasper był przedstawicielem rodziny Radawieckich, która w XVII stuleciu konsekwentnie występowała jako właściciele części Radawca. W 1626 r. łan posiadał Stanisław Radawiecki, a analogicznym obszarem dysponowała Katarzyna z Zarzeckich, wdowa po Mikołaju Radawieckim, który był bratem rodzonym Stanisława. Największa część wsi, bo aż 19,5 łanu, znajdowała się jednak w rękach Maryny Michałowskiej, wdowy po Melchiorze Michałowskim, wojskim lubelskim w latach 1620-1625. Jedynie 0,5 łanu pozostawało w posiadaniu Tomasza Zielińskiego [Rejestr 1626, s. 11].

W kolejnych latach widoczna jest ciągłość posiadania poszczególnych części wsi przez rodziny Radawieckich, Michałowskich oraz Zielińskich. W 1648 r. łan znajdował się w posiadaniu Andrzeja Radawieckiego, syna Mikołaja i Katarzyny. Współwłaścicielem tej części był Paweł Piotrowski. Grunt po Stanisławie Radawieckim odziedziczył natomiast jego syn Andrzej. Obie te części sąsiadowały ze sobą. Obszar po Marynie i Melchiorze Michałowskich odziedziczył natomiast Jacek Michałowski, stolnik różański [APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, s. 23]. Między 1648 a 1650 r. doszło do zmian stanu posiadania w obrębie dotychczasowych właścicieli Radawca. Część, którą dysponowali Andrzej Radawiecki i Paweł Piotrowski powiększyła się o 0,5 łanu, podobnie jak obszar Andrzeja Radawieckiego syna Stanisława. O 1 łan stan posiadania w Radawcu rozszerzył Tomasz Zieliński. Zmiany te odbyły się kosztem Jacka Michałowskiego, którego część zmalała z 19,5 łanu do 17,5 łanu [APL, KGL sygn. 304, k. 8]. Być może zmiany te były przejściowe i wynikały z zastawów, ponieważ już w 1663 r. część należąca do Michałowskich (wówczas Heleny) ponownie liczyła 19,5 łanu. Obszar po Andrzeju Radawieckim i Pawle Piotrowskim przejął natomiast Stanisław Radawiecki [BJ, sygn. 7209, s. 10-11].

Do kolejnych zmian doszło w latach siedemdziesiątych XVII w., kiedy to nastąpiło dalsze rozdrobnienie własności w Radawcu. W 1674 r. poszczególne części wsi należały do Tomasza Radawieckiego, Mikołaja Piotrowskiego, Joachima Drzewickiego, Piotra Kozłowskiego, Stanisława Bychawskiego oraz niejakiego Aleksandra [AGAD, ASK I, sygn. 162, s. 48]. Dwa lata później części wsi po Aleksandrze oraz Stanisławie Bychawskim przejęli Adam Pszonka podkomorzy lubelski, Jeziorowski i Antoni Nosadyni [ŹDz, t. 15, s. 25a].

W XVIII w. wieś stale należała do kilku rodzin szlacheckich. Wśród nich znajdowali się potomkowie Antoniego Nosadyniego. Prawdopodobnie Radawiec po nim odziedziczył jedyny syn, który dożył wieku pełnoletniego, Jan Nosadyni, chorąży latyczowski, ożeniony z Konstancją Siekierzyńską [Niesiecki, 1841, t. 6, s. 573]. Kolejnym właścicielem był syn Jana, Antoni Nosadyni, łowczy urzędowski i mąż Barbary Rosnowskiej. Radawiec w jego rękach znajdował się na pewno już w 1737 r. [APL, KGL sygn. 266, k. 405-405v]. Jako dziedzic części Radawca występował jeszcze w 1751 r. [APL, KGL, sygn. 314, k. 752v] i prawdopodobnie pozostał nim do śmierci w 1760 r. Właścicielem w Radawcu w latach czterdziestych XVIII w. był również jego brat Józef Nosadyni [APL, KGL, sygn. 280, k. 50-50v]. Jako posesor obligatoryjny części Radawca zwanej Piotrowszczyzna między 1737 r. a 1758 r. występowali natomiast przedstawiciele rodziny Dobrzańskich. Najpierw Antoni Niesza [APL, KGL, sygn. 266, k. 405-405v; APL, KGL, sygn. 280, k. 50-50v; APL, KGL, sygn. 291, k. 295], natomiast później bracia Felicjan i Józef [APL, KGL, sygn. 349, k. 390v-391].

W chwili ostatecznego upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1795 r. dobra położone w Radawcu nie znajdowały się w rękach jednego właściciela. Część dóbr Radawiec (tzw. Radawiec część B z częścią na Radawczyku) na początku XIX w. znajdowały się w rękach Florentyna Jana Górskiego. W wrześniu 1819 r. Górski sprzedał je Janowi Piaskowskiemu. Ten ostatni zdecydował się na adopcję Jana Samuela Finke de Finkenthala (syn Beniamina Finke de Finkenthala). Tym sposobem na mocy testamentu z 1830 r. Jan Samuel Finke de Finkenthal-Piaskowski (1781-1862) stał się właścicielem części dóbr Radawiec. Po dziesięciu latach (kwiecień 1840 r.) J. Finke de Finkenthal-Piaskowski przekazał nieodpłatnie dobra te swojemu synowi Gustawowi Franciszkowi Józefowi Piaskowskimu (1817-po 1846). Jednak z nieznanych przyczyn J. Finke de Finkenthal-Piaskowski z powrotem przejął te dobra od syna we wrześniu 1846 r. Ostatecznie w marcu 1850 r. dobra te zostały zakupione przez hrabiego Pawła Stadnickiego (1788-1867).

Druga część dóbr Radawiec (tzw. Radawiec Wielki cz. A z przyległością Sporniak oraz częściami w Radawcu Małym i Radawczyku Szczuszczyzna) w pierwszych dwóch dekadach XIX w. była własnością, wspomnianego już, Beniamina Finke de Finkenthala (1741-1830), który w latach 1803-1805 i 1809-1817 zajmował stanowisko prezydenta miasta Lublina. W końcu grudnia 1822 r. właściciel tych dóbr sprzedał je swojemu synowi J. Finke de Finkenthal-Piaskowskiemu. Ten ostatni był w ich posiadaniu do marca 1850 r., po czym zbył je hr. Pawłowi Stadnickiemu. Tym sposobem hr. Paweł Stadnicki stał się właścicielem obu części dóbr Radawiec, co umożliwiło ich scalenie. Scalone dobra uzyskały miano Radawiec Wielki. Hr. Paweł Stadnicki bardzo szybko, bo jeszcze w 1850 r., odstąpił dobra Radawiec Wielki AB Julianowi Józefowi Napoleonowi Stadnickiemu (1806-1863). Po śmierci tego właściciela dobra Radawiec w spadku odziedziczyły jego dzieci: Stanisław Piotr Tomasz Antoni (1836-1911),  Tomasz Antoni Franciszek Dionizy (1838-1912), Jan Nepomucen Władysław Antoni Tomasz (1843-1902) i Jadwiga Olimpia Maria Urszula Antonina Anna (1845-1916) Stadniccy. W 1866 r. hr. Jan Nepomucen wykupił udziały swojego rodzeństwa w majątku Radawiec Wielki i stał się jego jedynym właścicielem [APL, HwL, Wykaz nr 3, sygn. 215, passim; ASCPRK w Konopnicy, sygn. 55, s. 62; sygn. 94, s. 112; ASCPRK w Zemborzycach, sygn. 31, s. 37; sygn. 33, s. 43; sygn. 38, s. 22-23; APR, USCPRK Michałowice, sygn. 4, s. 46; sygn. 38, s. 103; sygn. 43, s. 67; APW, ASCPE-A w Warszawie, sygn. 3, s. 142-143; ASCPRK św. Krzyża w Warszawie, sygn. 43, nlb., akt zgonu nr 895 z 1867 r.; Mencel, 1961, 61-68; Szlachta wylegitymowana, 159; Orman-Michta, 2002, s. 401-402]. W 1867 r. w Radawcu Dużym wdrożono w życie postanowienia reformy uwłaszczeniowej z 1864 r. Efektem tego było przekazanie 69 włościanom gruntów o łącznej powierzchni 1292 mórg i 25 prętów (w 1876 r. po dokonaniu ponownych pomiarów okazało się, że włościanie otrzymali 1327 mórg i 292 pręty). Grunty otrzymali chłopi noszący następujące nazwiska: Augustowski, Basak, Brodziak, Czernaś, Dudek, Grzybek, Kijan, Kliczka, Kozioł, Łoboda, Matysek, Mazurek, Nalepa, Olszak, Piwnicki, Pliska, Pomorski, Sobczak, Szewczyk, Wawrzczak, Wesołowski, Wilk, Wojciak, Woźniak, Wronka i Żydek. Ponadto wspomniani właściciele gruntów uzyskali prawo do korzystania z serwitutów (lasy i pastwiska). J. N. Stadnicki w 1881 r. zdecydował się na uregulowanie tych kwestii poprzez przekazanie włościanom części gruntów w zamian za zrzeknięcie się prawa do serwitutów. W ten sposób chłopi otrzymali 189 mórg i 176 prętów ziemi (w tym 79 mórg  150 prętów lasu) [APL, ZTL, sygn. 1845, passim]. J. N. Stadnicki zmarł w 1903 r. i cały majątek pozostawił w spadku swoim synom: Józefowi (1879-1923) i Karolowi Andrzejowi Stanisławowi Stadnickim (1885-1937). W maju 1907 r. powiększyli swój majątek o areał 19 mórg i 173 pręty (tzw. “Odpadek” z dóbr Konopnica CBA1/2). Józef Stadnicki wraz z Karolem Andrzejem Stanisławem latem 1907 r. dokonali podziału dóbr. Pierwszy z nich otrzymał Radawiec Wielki (Duży) (1033 morgi i 126 prętów), zaś drugi Radawiec Mały (1125 mórg i 44 prętów) [APL, HwL, Wykaz nr 3, sygn. 215, passim; Wykaz nr 4, sygn. 733, passim; OUZL, sygn. 3353, passim; sygn. 4548, k. 28-29; ASCPRK w Konopnicy, sygn. 71, s. 31; sygn. 77, s. 74; sygn. 122, s. 107-108]. Jesienią 1910 r. rozpoczął się proces powolnej dekompozycji majątku Radawiec Wielki. Powstała wtedy pierwsza kolonia (licząca 13 parcel), w której właścicielami gruntów stali się włościanie noszący nazwiska: Basak, Boruń, Brodziak, Niedźwiedź, Olszak, Sowa, Szewczyk i Żydek [APL, HwL, Wykaz nr 1, sygn. 2342, passim]. W 1922 r. majątek Radawiec Duży został wydzierżawiony Adolfowi Kriegerowi. Wkrótce jednak ów majątek został wytypowany do parcelacji na rzecz realizacji reformy rolnej z 1920 r. Do marca 1926 r. trwała batalia wdowy po J. Stadnickim – Joanny Krystyny o zachowanie majątku dla swych dzieci: Jana Antoniego, Antoniego Mariana Juliusza, Marii Bogumiły, Teresy i Jerzego Mariana. Zakończyła się ona anulowaniem decyzji Okręgowej Komisji Ziemskiej w Lublinie i Głównej Komisji Ziemskiej w Warszawie. Ostatecznie we wrześniu 1931 r. majątek Radawiec Duży został wyjęty spod działania reformy rolnej z 1925 r. i rodzina Stadnickich mogła nim gospodarować bez ograniczeń [APL, OUZL, sygn. 1426, passim; sygn. 4547, passim; sygn. 4548, k. 51-5, 77-78; sygn. 4549, passim; sygn. 4550, passim; sygn. 4703, passim].

Na początku lat 30. XX w. gospodarstwa rolne w Radawcu Dużym (wsi i folwarku) były w posiadaniu osób noszących nazwiska: Adamek, Augustowski, Banaś, Basak, Bielak, Boryc, Brodziak, Burda, Chlebicki, Chlibicki, Ender, Frak, Gałata, Gawrylak, Grzybek, Kazimierski, Kliczka, Kozdroń, Kozioł, Kurnicki, Łoboda, Mazur, Mazurek, Naja, Nalepa, Olszak, Ozimek, Palak, Pałka, Pawłowski, Powszedniak, Ryba, Sobczak, Sowa, Trojnara, Wawszczak, Wesołowski, Wilczek, Wójcik, Wrona, Wronka i Żydek [APL, AGwK, sygn. 316, passim; sygn. 317, k. 1-19v].

W okresie średniowiecza Radawiec zamieszkiwała ludność polska. Wśród XV-wiecznych kmieci można wymienić: Mikołaja Cranczowicza, Macieja Kulę (Cula) [APL, KZL 10, 202v], Wojciech Dzen, Wojciech Baron [KZL, 2, 277], Albert Drogosa, Mikołaj Bala, Jan Lusszek, Albert Swal, Piotr Lyszor, Jan Bata [KZL, 9, 542], Jan Nathoczny [Sochacka, 2014, 220].

Najczęściej występujące nazwiska wśród mieszkańców wsi w XVIII wieku to: Batog, Budzyński, Czernas, Dąbrowski, Dudek, Duliński, Dzierzek, Grabek, Gruszka, Grzybek, Jaczek, Jarosz, Jasiak, Jedynak, Jóźwik, Karwacki, Kliczka, Kowal, Kozieł, Królik, Kwarciany, Leszczyna, Łączny, Łosek, Łuczak, Łukasik, Macias, Matysek, Mazurek, Nachocki, Nadolski, Nalepa, Nasta, Noszczyk, Olszak, Otroczek, Paliwoda, Parysek, Parzysz, Pasierbek, Piękosz, Pluta, Pruchnicki, Roczkowski, Rola, Roń, Rusinek, Rzepa, Saczek, Sawicki, Skowronek, Skwarek, Stępniowski, Szewczyk, Ślusarczyk, Świtek, Wargula, Waszak, Wilczek, Wilk, Winogrodzki, Wojciak, Woźniak, Wronka, Wyrwas, Żydek [Lubelskie Korzenie. Baza indeksów. Hasło: Konopnica].

Przez stulecia Radawiec należał do parafii Konopnica. Pierwsze informacje o przynależności wsi do tego okręgu parafialnego pochodzą z drugiej połowy XV w. [DLB, 2, 539-540]. Niewykluczone jednak, że osada znalazła się w parafii w momencie jej powstania, co zdaniem większości badaczy miało nastąpić w latach 1374-1400 [Szafran, 1958, 118; Kumor, 2002, 221; Chachaj, 2012, 279]. W kolejnych stuleciach wieś jest konsekwentnie wymieniana jako część składowa konopnickiego okręgu parafialnego [ŹD, t. 14, s. 348; AKMKr, Wizytacja 1595, k. 111; AAL, Wizytacja 1603, 531; AAL, Wizytacja 1675, k. 167; Akta wizytacji 1738-1739, k. 151v; Księga wizytacji 1738-39, k. 22v; Boniewski, 1863, 108; O składzie parafii, 34]. W kwietniu 1983 r. na terenie Radawca Dużego powołano samodzielny ośrodek duszpasterski. Przyłączono do niego część wsi wchodzących do tej pory do parafii w Konopnicy oraz Pawlin z parafii Babin. Dnia 29 kwietnia 1988 r. biskup lubelski Bolesław Pylak wydał dekret powołujący do życia parafię pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Radawcu Dużym. W skład radawieckiego okręgu parafialnego wchodzą: Radawiec Duży, Radawiec Duży kolonia, Radawiec Mały, Pawlin, Pawlin kolonia, Radawczyk II kolonia [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101761]. Na terenie Radawca Dużego obecne były także osoby wyznające judaizm. Rosyjski spis powszechny z 1897 r. wykazał 6 osób tegoż wyznania deklarujących również narodowość żydowską. Miejscowi Żydzi przynależeli do okręgu bóżniczego (gminy wyznaniowej) w Wieniawie  [Spravochnaya, 351]. Pierwszy spis powszechny w wolnej Polsce z 1921 r. potwierdził obecność 10 osób wyznania mojżeszowego i narodowości żydowskiej oraz 13 osób przynależących do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i gminy wyznaniowej baptystów, którzy wykazali pochodzenie polskie [Skorowidz miejscowości, 63]. Kres obecności Żydów nastąpił w latach 1940-1941. Sześciu dorosłych mężczyzn zostało rozstrzelanych 16 czerwca 1940 r. w czasie pacyfikacji Radawca Dużego, pozostałe osoby zostały prawdopodobnie zgładzone w ramach operacji Rainhardt [https://www.konopnica.eu/wp-content/uploads/2010/06/kronika.pdf].

W dobie średniowiecza młodzież z Radawca mogła uczęszczać do szkoły parafialnej funkcjonującej przy kościele w Konopnicy. Istniała ona co najmniej od połowy XV wieku [AAL, AOfL, 2, k. 39; DLB, 2, 539]. W wiekach średnich w placówkach tego typu młodzież pobierała podstawową naukę w zakresie czytania, pisania, rachunków, katechizmu czy śpiewu.

Pierwsza szkoła elementarna w dobie niewoli narodowej pojawiła się w Radawcu w 1916 r. Pod auspicjami austro-węgierskich władz okupacyjnych powstała 2-klasowa koedukacyjna szkoła ludowa z językiem polskim jako wykładowym. Zatrudniono w niej 2 nauczycieli. Pod koniec roku szkolnego 1916/1917 naukę w tej placówce oświatowej pobierało 96 uczniów i uczennic [APL, CKKP w Lublinie, sygn. 234, s. 52]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 r. został wprowadzony obowiązek szkolny. Istniejąca szkoła ludowa została przekształcona w szkołę powszechną. Ta placówka oświatowa przetrwała cały okres międzywojenny oraz okupacji hitlerowskiej. Następnie po 1944 r. została przekształcona w szkołę 7-klasową. Od 1 września 1966 r. w Radawcu zaczęła funkcjonować 8-klasowa szkoła podstawowa. Dziewięć lat później szkoła podstawowa w Radawcu stała się elementem składowym Zbiorczej Szkoły Gminnej w Konopnicy. [“Monitor Polski”, 1965, nr 54, s. 579; APL, UGwK, sygn. 27, s. 90].  

Liczbę ludności w połowie XVII w. na podstawie areału uprawianego gruntu można szacować na około 220 osób [APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, s. 23; BJ, sygn. 7209, s. 10-11]. W 1787 r. w Radawcu mieszkało 249 osób (185 dorosłych, 53 dzieci i 11 Żydów) [Kumor, 1979, 265]. Pierwsze dane statystyczne odnośnie liczby ludności w Radawcu pochodzą z 1827 r. Do publicznej wiadomości podano, że w Radawcu (Dużym i Małym) funkcjonowało 49 domów, w których egzystowały 503 osoby [Tabella miast, II, 129]. W 1864 r. władze rosyjskie zarejestrowały obecność 526 osób [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 22v]. Pierwszy spis powszechny na terenie Rosji przeprowadzony w 1897 r. wykazał w Radawcu Wielkim (Dużym) 142 domy oraz 1097 mieszkańców [Spravochnaya, 351]. Spis powszechny przeprowadzony w 1921 r. w Polsce wykazał w Radawcu Wielkim 141 domy i 1097 mieszkańców [Skorowidz miejscowości, 63].

Podstawą gospodarki Radawca w okresie średniowiecza, podobnie jak i innych wsi obecnej gminy Konopnica, było rolnictwo. W XV stuleciu we wsi występował staw, młyn [APL, KZL 10, 303; KZL 4, k. 38v] oraz karczma [SHGL, 195; KzL 5, 257 v].

Cała wieś w okresie XVII-XVIII w. liczyła 22 łany, czyli około 550 hektarów [APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, s. 23; BJ, sygn. 7209, s. 10-11]. Mieszkająca tutaj ludność zasadniczo zajmowała się rolnictwem. W Radawcu przez cały okres XVI-XVIII w. istniał młyn [ŹD, t. 14, s. 348; APŁ, Arch. Bart., sygn. 48, s. 23]. W połowie XVIII w. w części Radawca należącej do Antoniego Nosadyniego znajdował się dwór. Obok niego stał drewniany budynek mieszkalny z kuchnią i piecem do wypiekania chleba. Dalej był sad z pasieką, stodoła, a następnie browar ze słodownią i już za wsią, przy drodze do Opola, karczma [APL, KGL sygn. 349, k. 393-395].

Gospodarka rolna w dobrach Radawiec na przełomie XVIII i XIX w. opierała się wciąż na pańszczyźnie na co wskazuje zachowany inwentarz tych dóbr z 1802 r. Na terenie wsi mieszkało i użytkowało grunty w zamian za konieczność odrabiania pańszczyzny i inne powinności: 16 łanników o nazwiskach – Gałat, Kliczka, Kozioł, Kwarciany, Matysek, Mazurek, Parysek, Pastusiak, Szewczyk, Włodarczyk, Wronka, Żydek; 16 półłanników – Brodziak, Grzybek, Jusiak, Kowalczyk, Mazurek, Olszak, Osuch, Stęplowski, Wawrzczak, Wiśniewski, Wojciak, Wronka, Żydek; 36 zagrodników – Grzybek, Kliczka, Koźmiński, Kwarciany, Łagodzien, Łączniak, Łosek, Matysek, Mazurek, Murawski, Nalepa, Olszak, Osuch, Palak, Sobczak, Stęplowski, Szewczyk, Wawrczuk, Wawrzczak, Wesołowski, Wilk, Woźniak, Wronka, Żydek [APL, HwL, Spis roboczy nr 1, sygn. 13, s. 1].

Tuż przed wybuchem I wojny światowej działało Radawieckie Kółko Wiejsko-Gospodarcze, którego prezesem był hrabia Józef Stadnicki. W swojej działalności koncentrowało się na wspieraniu rolnictwa, handlu i hodowli zwierząt [PKLG, s. 147]. W 1930 r. na terenie dzisiejszego Radawca Dużego funkcjonowały: cegielnia “Radowiec” (sic!), sklep z artykułami spożywczymi J. Mazurka, wiatraki P. Borunia i J. Palaka [KAP 1930, 586].  W okresie międzywojennym obecni w Radawcu Dużym przedstawiciele społeczności żydowskiej trudnili się handlem m.in. Mordko-Hersz Cejg. Źródła wspominają także o rzemieślnikach: Jan Rojek – stelmach; Ignacy Pietraś – kowal, zaś np. Agnieszka Bec była krawcową [APL, AGwK, sygn. 316, k. 4v-6, 265v-266].

Po II wojnie światowej właścicielom prywatnych gospodarstw rolnych udało się utrzymać swoją własność pomimo akcji kolektywizacyjnej propagowanej w czasach stalinowskich (1948-1956). Głównym źródłem dochodów mieszkańców Konopnicy nadal było rolnictwo. Sąsiedztwo Lublina umożliwiło także utrzymywanie się części mieszkańców z pracy w zakładach przemysłowych oraz pracy umysłowej. Aktywnością we wspieraniu produkcji rolniczej (prowadzenie magazynu i sprzedaży nawozów sztucznych, prowadzenie punktu skupu zbóż, ziemniaków, owoców i warzyw), hodowli zwierząt (prowadzenie magazynu i sprzedaży pasz, prowadzenie skupu zwierząt) oraz handlu na tym terenie wykazała się Gminna Spółdzielnia “Samopomoc Chłopska”. Pod auspicjami spółdzielni działał sklep spożywczy. Jednym z zakładów produkcyjnych była tuczarnia. Działalnością usługową dla rolników zajmowało się Spółdzielcze Kółko Rolnicze w Konopnicy z siedzibą w Radawcu Dużym. Zrzeszało ono kilkudziesięciu członków w tutejszej filii  [APL, UGwK, sygn. 27, s. 7-8, 24, 52-54, 116, 123]. 

Ważną inwestycją w okresie międzywojennym było wybudowanie w Radawcu Dużym lotniska. Przed II wojną światową oraz w pierwszej połowie września 1939 r. służyło za obiekt pomocniczy dla polskiego lotnictwa wojskowego. W 1952 r. lotnisko w Radawcu zostało przekazane w ręce Aeroklubu Lubelskiego. Służy mu do dnia dzisiejszego [Kucharski 1962, 3-5]

Wśród zabytków zlokalizowanych w Radawcu Wielkim wymienić można pozostałości zespołu dworsko-parkowego z drugiej połowy XIX w., w szczątkowym dzisiaj stanie zachowania. Współcześnie zachowały się pozostałości zadrzewienia otaczającego niegdyś dwór, część alei wjazdowej i bocznej alei kasztanowej [GEZ, 15].

Znajduje się również zbiorowa mogiła mieszkańców wsi zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Obok mogiły stoi pomnik, na którym widnieje napis “W hołdzie pomordowanym mieszkańcom Radawca 1940-1942” [GEZ, 16].

W pierwszych dniach września 1939 r. lotnisko w Radawcu służyło za tymczasową bazę polskich samolotów myśliwskich operujących na prawym brzegu Wisły [https://biblioteka.teatrnn.pl/Content/9366/Belzyce_Jadczak.pdf].

16 czerwca 1940 r. w odwecie za zabicie Wilhelma Bufala niemieckiego pełnomocnika w Stasinie został spacyfikowany Radawiec Duży. Według naocznego świadka Franciszka Wawszczaka, który uniknął egzekucji, śmierć poniosło 31 mężczyzn z Radawca Dużego [https://www.konopnica.eu/wp-content/uploads/2010/06/kronika.pdf]. 

Na wiosnę 1944 r. władze niemieckie urządziły egzekucje karne za nie oddanie obowiązkowego kontyngentu. Spalili pięć domów mieszkalnych. Hitlerowcy zrabowali lub poniszczyli inwentarz żywy i martwy. Część mieszkańców została wywieziona do Lublina. Niektórzy mieli trafić do Niemiec. Pozostali byli tygodniami przetrzymywani na ul. Krochmalnej [APKon., Kronika, bez paginacji].