Motycz Leśny

Patrz hasło: Konopnica.

Nazwa miejscowości jest dwuczłonowa. Pierwszy człon odnosi się do wsi Motycz, która  po raz pierwszy pojawiła się w źródłach w 1317 r. W XV i XVI w. spotyka się następujące warianty zapisu nazwy wsi: Mothicz, Moticz, Mothicze, Mothycz [SHGL, 156; Rymut 2007, 267]. Współczesna forma zaczęła upowszechniać się od pierwszej połowy XVII wieku [Rymut 2007, 267]. Nazwa Motycz jest nazwą dzierżawczą, pochodzi od Motyka [Kosyl, 1974, cz. 2, 261; Nazwy miejscowe Polski, t. 7, 267]. Została urobiona od bliżej nieokreślonego człowieka o imieniu/przezwisku Motyka, który pozostawał w jakiś sposób związany z osadą. Mógł to być np. dawny właściciel osady lub jakakolwiek inna osoba, prawdziwa lub legendarna, która z jakiś przyczyn uchodziła za bardzo ważną dla osady i jej mieszkańców. [Kupisz, Obara, Pękała, 2017, 12]. Z kolei drugi człon w nazwie wywodzi się od przymiotnika leśny, od rosnącego tu lasu.

W okresie średniowiecza i czasów nowożytnych obszary, na których powstał dzisiejszy Motycz Leśny leżały na terenie wsi Motycz (patrz: Motycz).

W czasach Księstwa Warszawskiego (1810-1815) wieś Motycz stanowiła samodzielną gminę dominialną wchodzącą w skład powiatu lubelskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego zachowała samodzielność gminną, ale weszła w skład obwodu lubelskiego (od 1842 r. powiatu lubelskiego) i  województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W związku z przeprowadzeniem reformy gminnej w 1864 r. Motycz początkowo zachował swój samodzielny byt gminny (pomimo likwidacji gminy dominialnej). Wiosną 1865 r. Motycz, wszedł w skład gminy Płouszowice [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 29v]. Jesienią 1866 r. doszło do kolejnej zmiany przynależności Motycza. Został przyłączony do gminy Tomaszowice [APL, LKSW, sygn. 44, s. 540-541]. Jednak ostatecznie Motycz został włączony do gminy Konopnica w 1871 r., co miało związek z koniecznością reorganizacji granic gminy spowodowanej odebraniem statusu miasta miejscowości Wieniawa [APL, KGL, sygn. 1006, k. 69v, 114]. Przed 1890 r. doszło do wyodrębnienia Kolonii Motycz Leśny, która została włączona do gminy Konopnica. W 1933 r. została ogłoszona ustawa o zmianie samorządu terytorialnego. Postanowiono na terenie gmin wprowadzić podział na gromady. Jedną z gromad gminy Konopnica stał się Sporniak, w skład którego weszła Kolonia Motycz Leśny [“LDW” 1933, nr 22, s. 399-400; 1935, nr 30, s. 537]. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 Motycz Leśny wszedł w skład gminy Konopnica powiatu lubelskiego dystryktu lubelskiego [Gemeindeverzeichnis, 153-154]. W 1944 r. przywrócono organizację administracyjną sprzed października 1939 r., która przetrwała do 1954 r. Wtedy likwidacji uległa gmina Konopnica. Ciężar władzy spoczął na Gromadzkiej Radzie Narodowej w Motyczu, która w swojej jurysdykcji posiadała zarządzanie sprawami Motycza Leśnego [DUWRN 1954, nr 15, s. 73]. Gromada Motycz przetrwała do 1 stycznia 1962 r. po czym została włączona do gromady Konopnica, co oznaczało również wchłonięcie przez tę gromadę Motycza-Józefina [DUWRN 1961, nr 11, s. 191]. Od stycznia 1973 r., po likwidacji gromad, Motycz Leśny znalazł się w reaktywowanej gminie Konopnica [DUWRN1972, nr 12, s. 177] i pozostaje w niej do dzisiaj.

W trakcie prowadzonych w roku 1983 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 7 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały pozostawiły społeczności ze środkowego i późnego neolitu (kultura: pucharów lejkowatych, ceramiki sznurowej?), kolejne z wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka), najmłodsze z bliżej nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 77-79; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 215-217; Taras 1995, 189-190].

Domniemana lokalizacja kopców „Szwedzkie mogiły” na podstawie mapy z 1854 roku [Mączka 2020, 156].

Pierwsza urzędowa wzmianka o Motyczu Leśnym pojawia się w 1897 r. [Spravochnaya, 350]. W końcu lat 90. XIX w. na terenie Motycza Leśnego funkcjonowało 20 domostw, w których zamieszkiwało 58 osób [Spravochnaya, 350]. Według pierwszego spisu powszechnego przeprowadzonego w II Rzeczypospolitej w Motyczu Leśnym funkcjonowało 24 domostwa. Odnotowano 167 mieszkańców (81 mężczyzn i 86 kobiet) [Skorowidz miejscowości, 63].

W XIX stuleciu aż do 1865 r. tereny dzisiejszego Motycza Leśnego wchodziły w skład majątku należącego do klasztoru wizytek. W 1865 r. został przejęty przez rosyjski skarb państwa (na mocy ukazu z 1864 r.) Liczył on wówczas 2194 morgi i 201 prętów powierzchni (folwark 1539 morgi i 185 prętów; las 655 morgi i 10 prętów; młyn 6 prętów) [APR, ZDP, Izba Skarbowa Lubelska, sygn. 417, k. 145v-146]. Majątek ten został przez rosyjski skarb państwa przeznaczony do sprzedaży. Część tych dóbr w październiku 1876 r. o powierzchni 276 mórg i 40 prętów zakupił Ajzak Wolf Brodt. Wkrótce Brodt zakupiony majątek podzielił na 12 działek i rozsprzedał kolonistom o nazwiskach: Chmielewski, Chudzik, Czerwiński, Grześkiewicz, Izdebski, Paruch, Pomorski, Przyłuski, Raczyński, Rozwadowski, Samson, Sawicki, Stasiak, Szyszka i Tkacki. Z kolei wszyscy wymienieni w latach 1881-1921 odstąpili swoje grunty kolejnym kolonistom o nazwiskach: Berszakiewicz, Błaszczak, Chudzik, Czerwiński, Majczak, Pomorski, Przyłuski, Raczyński, Radzik, Sawicki, Stasiewicz, Szewczyk, Tarkowski, Walczak, Węgrowski i Zawiślak [APL, , HwL, Wykaz nr 1, sygn. 1757, passim; Akta Notariusza Dominika Maślakiewicza w Lublinie, sygn. 2, akt nr 615 i nr 645 z 1877 r.; sygn. 4, akt nr 185, nr 846 i nr 847 z 1878 r.; sygn. 5, akt nr 1280 z 1878 r.; sygn. 6, akt nr 179, nr 184 i nr 226 z 1879 r.; sygn. 9, akt nr 1294 z 1880 r.; sygn. 11, akt nr 44 z 1881 r.; sygn. 13, akt nr 1383 z 1881 r.; sygn. 20, akt nr 574 z 1884 r.; APR, ZDP, Wydział Leśny, sygn. 1456, k. 1; Kupisz, Obara, Pękała, 2017, 120-122]. Tym sposobem ukształtowała się struktura własnościowa w Motyczu Leśnym na początku lat 20. XX w. Dekadę później funkcjonowało w Motyczu Leśnym 24 gospodarstwa. Były one w posiadaniu osób o nazwiskach: Berecki, Dobrzyński, Fliskiewicz, Jusiak, Kopeć, Krzyżanek, Mucek, Ogórek, Palak, Pluta, Pomorski, Raczyński, Radzik, Stasiak, Walczak, Węgorowski, Węgrzyn, Woch, Zawada, Zawiślak i Żelazo [APL, AGwK, sygn. 315, k. 61v-115]. 

Pierwszy właściciel Motycza Leśnego Ajzak Wolf Brodt był wyznania mojżeszowego i pochodzenia żydowskiego. Wszyscy nabywcy gruntów z majątku zbywanego przez Brodta byli pochodzenia polskiego i wyznania rzymskokatolickiego [APL, HwL, Wykaz nr 1, sygn. 1757, passim; Akta Notariusza Dominika Maślakiewicza w Lublinie, sygn. 2, akt nr 615 i nr 645 z 1877 r.; sygn. 4, akt nr 185, nr 846 i nr 847 z 1878 r.; sygn. 5, akt nr 1280 z 1878 r.; sygn. 6, akt nr 179, nr 184 i nr 226 z 1879 r.; sygn. 9, akt nr 1294 z 1880 r.; sygn. 11, akt nr 44 z 1881 r.; sygn. 13, akt nr 1383 z 1881 r.; sygn. 20, akt nr 574 z 1884 r.]. Katolicy byli członkami parafii rzymskokatolickiej w Konopnicy. W końcu lat 90. XIX w. odnotowano obecność 58 katolików, zaś w 1921 r. – 167 wyznawców tej religii [Spravochnaya, 350]. 

Pierwotnie Motycz Leśny należał do parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowstąpienia Najświętszej Marii Panny i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Konopnicy [AAL, O składzie parafii, 34]. Z chwilą powstania parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej w Motyczu w 1922 r., mieszkańcy Motycza Leśnego znaleźli się w jurysdykcji tamtejszego proboszcza [Skorowidz miejscowości, s. 63], pozostając tam do dnia dzisiejszego [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101759].

Pierwsza szkoła elementarna w dobie niewoli narodowej pojawiła się w Motyczu Leśnym w 1916 r. Pod auspicjami austro-węgierskich władz okupacyjnych powstała 1-klasowa koedukacyjna szkoła ludowa z językiem polskim jako wykładowym. Zatrudniono w niej jednego nauczyciela. Pod koniec roku szkolnego 1916/1917 naukę w tej placówce oświatowej pobierało 50 uczniów i uczennic [APL, CKKP w Lublinie, sygn. 234, s. 52]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 r. został wprowadzony obowiązek szkolny. Istniejąca szkoła ludowa została przekształcona w szkołę powszechną. 

Od chwili powstania Motycza Leśnego właściciele gruntów skoncentrowani byli na uprawie roli. Było to główne źródło dochodu mieszkańców. Należy zwrócić uwagę również na egzystencję osób w okresie międzywojennym utrzymujących się z działalności usługowej i rzemiosła. Usługi murarskie świadczył Feliks Wójcik, zaś na początku lat 30. XX w. w Motyczu Leśnym funkcjonował niewielki zakład tkacki będący w posiadaniu Franciszka Filipiego [APL, AGwK, sygn. 315, k. 67v-68, 111v-112]. Po wojnie pod auspicjami Gminnej Spółdzielni “Samopomoc Chłopska” w Konopnicy działał w Motyczu Leśnym sklep spożywczy [APL, UGwK, sygn. 27, s. 116].

Na terenie Motycza Leśnego ma znajdować się domniemane cmentarzysko kurhanowe. Informacja o jego istnieniu znana jest tylko z jednego źródła historycznego, nie przeprowadzono badań archeologicznych, jedynie terenowe. Na planie Motycza z 1860 r. zaznaczono miejsce podpisane jako “Szwedzkie mogiły”. W momencie sporządzania mapy teren, na którym lokalizuje się cmentarzysko, był porośnięty lasem iglastym, na co wskazuje nazwa terenu – “Sośnina”. Zdaniem badaczy nasypy kurhanowe miały ulec zniszczeniu podczas prowadzonych prac rolnych (obszar ten do tej pory jest wykorzystywany rolniczo) [Mączek, 2020, 154]. Nawiązanie do Szwedów, wskazując na możliwość pochówku żołnierzy skandynawskich z okresu XVII- XVIII-wiecznych wojen ze Szwecją, było charakterystyczne dla wielu miejscowości w Lubelskiem [Obara-Pawłowska, 2012, 11]. Jedno z podań motyckich mówi o rzekomej potyczce mieszkańców ze skandynawskim najeźdźcą. Warto jednak zauważyć, że podpis “Szwedzkie mogiły” nie pojawił się na planie wsi Motycz z 1823 r. [AGAD, ZK].