Przejdź do treści

Kozubszczyzna

    Herb gminy Konopnica.

    Kozubszczyzna

    Powiat: lubelski

    Gmina: Konopnica

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Konopnica.

    Nazwa, geneza i znaczenie

    Kozubszczyzna jest nazwą dzierżawczą, utworzoną za pomocą przyrostka -szczyzna. Cechą wyróżniającą takie nazw jest to, że tworzy się je od imienia, nazwiska, nazwy zawodowej osoby/instytucji, gdy dany człowiek/instytucja przestali już być właścicielami określonego obiektu/terenu [Kosyl, 1978, 25]. Określenie Kozubszczyna zostało urobione od nazwiska Kozubski albo Kozub [Kosyl, 1974, 194]. 

    Przynależność administracyjna

    W przeszłości teren, na którym obecnie znajduje się Kozubszczyzna wchodził w skład wsi Konopnica, mającej metrykę średniowieczną. Obszar na którym powstała wieś należał w średniowieczu i okresie staropolskim do ziemi lubelskiej. W 1474 r. znalazł się na obszarze utworzonego wówczas województwa lubelskiego. Po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów teren obecnej Kozubszczyzny wszedł w skład cyrkułu lubelskiego Galicji Zachodniej. Od czasów Księstwa Warszawskiego znalazł się w jednej z gmin dominialnych Konopnica a następnie (od 1864 r.) wcielono go do nowo powstałej, zreformowanej gminy Konopnica. Kozubszczyzna, jako jedna z kolonii wyodrębnionych z dóbr Konopnica BCA1/2, pojawiła się w 1905 r. W 1933 r. w związku z przeprowadzeniem reformy samorządu terytorialnego utworzone zostały gromady. Jedna z nich otrzymała miano Kozubszczyzna. W jej skład weszły: Konopnica kolonia, Wieniawka kolonia i Motycz Stacja kolonia [APL, ASCPRK w Konopnicy, sygn. 97, s. 78; LDW 1933, nr 22, s. 399]. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 gromada Kozubszczyzna pozostała w składzie gminy Konopnica powiatu lubelskiego dystryktu lubelskiego [Gemeindeverzeichnis, 153-154].  W 1944 r. przywrócono organizację administracyjną sprzed 1939 r. Gromada Kozubszczyzna wchodziła do gminy Konopnica do końca jej istnienia. Od 1 stycznia 1955 r., po likwidacji gminy Konopnica, ciężar władzy spoczął na Gromadzkiej Radzie Narodowej w Konopnicy [DUWRN 1954, nr 15, s. 72]. Gromada Konopnica funkcjonowała do końca 1972 r. Od stycznia 1973 r. została reaktywowana gmina Konopnica [DUWRN 1972, nr 12, s. 177]. Kozubszczyzna znajduje się w gminie Konopnica nieprzerwanie od 1973 r. do dnia dzisiejszego. 

    Mikrotoponimia

    Części składowe osady: Wieniawka, Motycz Stacja.

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    W trakcie prowadzonych w roku 1982 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 2 stanowiska. Poza nieliczną ceramiką i wytworami krzemiennymi z bliżej nieokreślonego okresu pradziejów, wyróżniono ułamki naczyń glinianych z nieznanej fazy wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 78-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 84-85].

    W trakcie prowadzonych w latach 2013-2015 prac wykopaliskowych poprzedzających budowę obwodnicy Lublina odkryto pozostałości rozległej długotrwałej osady wczesnośredniowiecznej zasiedlanej dwuetapowo (VIII-X oraz XI-XIII w.), odsłaniając obiekty o różnej funkcji gospodarczej (piec, jamy zasobowe), zawierające m.in. pokawałkowaną ceramikę naczyniową, przedmioty metalowe, kości pokonsumpcyjne, bryły żużlu, polepę. Wcześniejsze fazy osadnicze dotyczą ludności neolitycznej (kultura: pucharów lejkowatych i amfor kulistych) oraz wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka). Łącznie uzyskano około 28 tys. fragmentów naczyń glinianych, ponad 200 zabytków metalowych – m.in. noże, igły, haczyki, krzesiwa, groty, kółeczka od kolczugi, ostrogi, denary krzyżowe, także wytwory biżuterii srebrnej i brązowej. Stwierdzono również obiekty i ceramikę związaną z osadnictwem nowożytnym [m.in. Banasiewicz-Szykuła i in. 2015, 23-24; tychże 2016, 19-20; także Banasiewicz-Szykuła i in. 2016, 20-21; szerzej Bochyński i in. 2015].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Jedna z kolonii wyodrębnionych z dóbr Motycz nosząca nazwę Kozubszczyzna pojawia się po raz pierwszy w źródłach jesienią 1905 r. [APL, ASCPRK w Konopnicy, sygn. 97, s. 78]. Pierwsze dane urzędowe odnośnie liczby mieszkańców Kozubszczyzny pochodzą z 1921 r. Odnotowano wtedy w Kolonii Konopnica-Kozubszczyzna 13 domów oraz 102 mieszkańców (53 mężczyzn i 49 kobiet). Natomiast w Motycz Stacji odnotowano 23 budynki mieszkalne oraz 271 mieszkańców (137 mężczyzn i 134 kobiety) [Skorowidz miejscowości, 63].  

    Właściciele

    Losy obecnej Kozubszczyzny były związane z dobrami Konopnica. Pod koniec lat 80. XIX w., teren przyszłej wsi wchodził w skład majątku Konopnica znajdującego się w rękach Alfreda Węglińskiego (patrz: Konopnica). Z chwilą rozpoczęcia procesu sprzedaży gruntów i wyodrębniania mniejszej własności ziemskiej w postaci kolonii pojawiło się sporo nowych właścicieli. Pod koniec lat 90. XIX w. i na początku pierwszej dekady XX stulecia powstało kilkadziesiąt prywatnych gospodarstw w jednej z kilku kolonii Konopnica. Na terenie jednej tylko Kozubszczyzny na początku lat 30. XX w. funkcjonowały 42 gospodarstwa będące w posiadaniu osób noszących nazwiska: Adamczyk, Augustowski, Bednarczyk, Blicharz, Bogut, Greczkowski, Jurkowski, Jusiak, Kowalczyk, Kozioł, Kruszyński, Kwitek, Łada, Mirosław, Mucek, Muzyka, Nalepa, Niedziałek, Nieradko, Palak, Pomorski, Radzik, Sito, Skorski, Skorupski, Skrzypek, Skrzypiec, Sobczak, Sułek, Tokarski, Turski, Wabik, Woć i Zieliński [APL, AGwK, sygn. 311, k. 1v-57]. Wokół stacji Motycz również zaczęły tworzyć się domostwa.

    Stacja Motycz w Kozubszczyźnie (fot. Agnieszka Ogonek).

    Na początku lat 30. XX w. odnotowano istnienie czterech domów zajmowanych przez pracowników kolei [APL, AGwK, sygn. 311, k. 66v-80]. W drugiej i trzeciej dekadzie XX w. doszło do ukształtowania się Kolonii Wieniawka. Na początku lat 30. XX stulecia istniały 32 mieszkania i odnotowano dwa prywatne gospodarstwa rolne będące w rękach Brodowskiego i Budy [APL, AGwK, sygn. 311, k. 83v-151]. 

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    Od momentu powstania wsi do chwili obecnej Kozubszczyzna przynależy do parafii pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Katarzyny Aleksandryjskiej w Konopnicy [AAL, O składzie parafii, 34; APL, ASCPRK w Konopnicy, sygn. 97-101, passim; sygn. 122-133, passim; https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101750]. Według spisu powszechnego z 1921 r. mieszkańcy Kozubszczyzny przynależeli do Kościoła rzymskokatolickiego i deklarowali narodowość polską. Odnotowano obecność dwóch osób wyznania prawosławnego narodowości rosyjskiej [Skorowidz miejscowości, 63]. Dekadę później obecny był również Majer Szafir – osoba narodowości żydowskiej i wyznania mojżeszowego [APL, AGwK, sygn. 311, k. 123v-124].

    Oświata

    Pierwsza szkoła elementarna w dobie niewoli narodowej pojawiła się w Kozubszczyźnie w 1916 r. Pod auspicjami austro-węgierskich władz okupacyjnych powstała (Motycz Stacja) 1-klasowa koedukacyjna szkoła ludowa z językiem polskim jako wykładowym. Zatrudniony w niej był jeden nauczyciel. Pod koniec roku szkolnego 1916/1917 naukę w tej placówce oświatowej pobierało 77 uczniów i uczennic [APL, CKKP w Lublinie, sygn. 234, s. 52]. W 1919 r. po wprowadzeniu obowiązku szkolnego funkcjonowała tutaj 1-klasowa szkoła powszechna. Nauczycielką w tej placówce oświatowej pod koniec lat 20. i na początku lat 30. XX w. była Anna Zajączkowska [APL, AGwK, sygn. 311, k. 145v-146].

    Gospodarka w dziejach

    Od chwili powstania Kozubszczyzny jej mieszkańcy czerpali środki do życia z kilku źródeł. Część z nich utrzymywała się z rolnictwa (głównie uprawa zboża, ziemniaków i buraków cukrowych), produkcji mleka (chów bydła rogatego) i hodowli trzody chlewnej. Na Kozubszczyźnie na początku lat 30. XX w. nie brakowało jednak osób utrzymujących się z działalności usługowej np. Jan Radzik (cieśla), Stanisław Cytawa (cieśla), Mieczysław Jasik (ślusarz), Stanisław Prus (szewc), Adam Woć (szewc), Michał Muszyński (kowal), Jan Żydek (kowal), Józef Łazuka (młynarz). Znaczna grupa mieszkańców Kozubszczyzny, zwłaszcza Kolonii Wieniawka reprezentowana była przez robotników najemnych oraz pracowników kolei [APL, AGwK, sygn. 311, passim].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Na terenie wsi znajduje się zabytkowy budynek dworca kolejowego. Został on wybudowany w 1890 roku jako jeden z przystanków na trasie Żelaznej Drogi Nadwiślańskiej (uruchomionej w 1877 r.) [GEZ, 10]. Linia ta prowadziła z Mławy przez Warszawę, Pilawę, Garwolin, Dęblin, Puławy, Nałęczów, Lublin, Chełm i Dorohusk do Kowla. Dworzec jest budynkiem jednokondygnacyjnym z ozdobnymi zwieńczeniami. Wybudowany został z czerwonej cegły. Od lat 90. XX w. dworzec był nieczynny i ulegał stopniowemu niszczeniu. Odnowiony w ostatnim czasie w ramach projektu “Mobilny LOF – węzeł przesiadkowy stacja PKP Motycz w Kozubszczyźnie”.   

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci