Radawiec Mały

Patrz hasło: Konopnica.

Nazwa wsi jest dwuczłonowa. Pierwszy człon nawiązuje do wsi Radawiec, mającej metrykę średniowieczną. W źródłach z końca XIV- oraz z XV stulecia nazwę wsi zapisywano jako Radawyecz [SHGL, 194; DLB, 2, 540], Radawecz, Radowiec [Kosyl, 1974, 329], Radowice [ŹDz15, 25a]. Określenie Radawiec najprawdopodobniej jest nazwą dzierżawczą, utworzoną od staropolskiego imienia Rad, będącego skrótem od Radosław [Kosyl, 1974, 329, Kosyl 1978, 26]. Wariant Radwiec jest rezultatem ingerencji typu patronimicznego. Nazwa taka oznacza potomków lub poddanych człowieka, którego imię tkwi w nazwie miejscowej [Kosyl, 1978, 12]. Z kolei drugi człon nazwy, tj. przymiotnik “Mały”, nie tylko odnosi się do wielkości obszaru wsi (lub tego, że powstała później), ale też pełni funkcję odróżnienia dwóch miejscowości, tj. Radawca Małego i Dużego [Kosyl, 1978, 42].

Przez cały okres średniowiecza i czasów nowożytnych, teren dzisiejszego Radawca Małego znajdował się w obrębie wsi, która w źródłach występowała jako Radawiec (patrz hasło: Radawiec Duży). Z chwilą upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1795 r. i przejęcia tych terenów przez Cesarstwo Austriackie dobra Radawiec (w składzie, którego prawdopodobnie już funkcjonował Radawiec Mały) znalazł się na terenie cyrkułu lubelskiego [https://rcin.org.pl/dlibra/publication/7479/edition/481/content].

W czasach Księstwa Warszawskiego wchodził w skład gminy dominialnej Radawiec, która była elementem składowym powiatu lubelskiego departamentu lubelskiego. Po utworzeniu Królestwa Polskiego gmina dominialna Radawiec zachowała samodzielność, ale weszła w skład obwodu lubelskiego (od 1842 r. powiatu lubelskiego) i  województwa lubelskiego (od 1837 r. guberni lubelskiej). W związku z przeprowadzeniem reformy gminnej w 1864 r. Radawiec Mały wszedł w skład gminy Konopnica. Pozostał w niej aż do początku lat 50. XX w. Należy zauważyć, że w 1933 r. została ogłoszona ustawa o zmianie samorządu terytorialnego. Postanowiono na terenie gmin wprowadzić podział na gromady. Jedną z gromad gminy Konopnica stał się Radawiec Mały. W skład gromady Radawiec Mały weszły: Radawiec Mały wieś, Radawiec Mały kolonia, Radawczyk Mały wieś, Tereszyn wieś i Trojaczkowice wieś [APL, KSWPL, sygn. 21, k. 5v, 22v; “LDW” 1933, nr 22, s. 399-400; 1935, nr 30, s. 537]. Z dniem 1 stycznia 1955 r. likwidacji uległa gmina Konopnica. Radawiec Mały wszedł w skład gromady Radawiec Duży będącą samodzielną jednostką podziału administracyjno-terytorialnego [DUWRN 1954, nr 15, s. 73]. Radawiec Mały  od 1 stycznia 1956 r. wszedł w skład nowo utworzonego powiatu bełżyckiego z racji włączenia do jego obszaru gromady Radawiec Duży [Dz. U., 1955, nr 45, s. 425]. Z początkiem stycznia 1969 r. nastąpiło rozwiązanie gromady Radawiec Duży, która dodatkowo została włączona w skład gromady Konopnica w powiecie lubelskim. Tym sposobem w gromadzie Konopnica znalazł się Radawiec Mały [DUWRN 1968, nr 13, s. 70]. Po rozwiązaniu gromady Konopnica, Radawiec Mały (od 1 stycznia 1973 r.) na trwałe wszedł w skład nowo utworzonej gminy Konopnica [DUWRN 1972, nr 12, s. 177]. Pozostaje w niej do dnia dzisiejszego. 

W okresie międzywojennym istniało określenie na część Radawca Małego – Rogatka [APL, OUZL, sygn. 3353, passim].

W trakcie prowadzonych w roku 1986 i 1999 systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP odkryto 11 stanowisk, które dostarczyły źródeł krzemiennych (narzędzia, odpadki powstałe z ich formowania lub napraw, także półsurowiec) oraz ceramicznych (ułamki naczyń) będących pozostałościami po różnych formach osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego. Na podstawie ilości i rozrzutu zebranych artefaktów wyróżniono ślady osadnicze (1-3 zabytki z bardzo małej powierzchni) bądź bardziej trwałe struktury osadnicze – siedliska (powyżej 3 znalezisk z większego areału). Prawdopodobnie ślady osadnicze występujące w kontekście trwalszych struktur można utożsamiać z różnoraką aktywnością gospodarczą – związaną z myślistwem, zbieractwem, uprawą pól, hodowlą, pasterstwem, gospodarką leśną czy wędrówkami w poszukiwaniu surowców.

Zebrane źródła ruchome pochodzą z kilku faz osadniczych. Najstarsze materiały pozostawiła społeczność ze środkowego neolitu (kultura lubelsko-wołyńska), kolejne z wczesnej epoki brązu (brak afiliacji kulturowej), najmłodsze z bliżej nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza. Ponadto nie określono chronologii zabytków pozbawionych charakterystycznych cech morfologiczno-technologicznych [NID, AZP obszar 79-79 i 79-80; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 333].

Po upadku Rzeczypospolitej tereny obecnego Radawca Małego znalazły się w obrębie dóbr Radawiec A (o właścicielach zob. Radawiec Duży). W 1850 r. po utworzeniu dóbr Radawiec Wielki AB – Radawiec Mały znalazł się w jego obrębie (posiadały wspólną księgę hipoteczną) [APL, HwL, Wykaz nr 3, sygn. 215, passim].

W ramach realizacji reformy uwłaszczeniowej włościanie zamieszkujący w Radawcu Małym otrzymali łącznie 55 mórg i 39 prętów gruntów. Właścicielami gospodarstw zostali włościanie posiadający nazwiska: Augustowski, Banas, Brodziak, Gałat, Kozłowski, Mazurek, Olszak i Trojnara. Wszyscy wymienieni otrzymali prawo korzystania z serwitutów (leśnego i prawa wypasu bydła). W 1881 r. właściciele Radawca Wielkiego uregulowali kwestię serwitutów. Za wieczyste zrzeknięcie się do ich prawa włościanie otrzymali 21 mórg ziemi (9 mórg lasu i 12 mórg gruntów rolnych) [APL, ZTL, sygn. 3549, passim]. W maju 1907 r. z dóbr Radawiec Wielki AB wyodrębniono majątek Radawiec Mały mający powierzchnię 717 dziesięcin i 1960 sążni. Stał się on własnością hrabiego Karola Andrzeja Stanisława Stadnickiego. W latach 1926-1927 cześć tego majątku (przeszło 200 hektarów) została sprzedana okolicznym chłopom. Grunta wtedy nabyli włościanie o następujących nazwiskach: Adamczyk, Augustowski, Bartoszek, Besztak, Biegalski, Boczek, Brodziak, Dekundy, Fedor, Golan, Goljanek, Grzybek, Iwaniak, Kliczka, Kurnicki, Łoboda, Łuczkowski, Malinowski, Marej, Mazur, Mazurek, Mularczyk, Nalepa, Niedźwiedź, Olszak, Ostrowski, Polak, Poleszak, Puchała, Sałęga, Sieńko, Sobczak, Sowa, Wiejak, Wilczek, Wojtaszko, Woźniak, Wójcik, Wójtowicz, Zygo i Żydek [APL, OUZL, sygn. 1426, k. 13-19v; sygn. 3353, passim; sygn. 4549, passim]. Dzięki temu w kolejnych dwóch dekadach zaczęto wydzielać z niego mniejsze działki ziemi i sprzedawać je kolonistom. Tym sposobem doszło do wykształcenia się Kolonii Radawiec Mały liczącej przed wybuchem II wojny światowej 19 gospodarstw [APL, HwL, Wykaz nr 4, sygn. 733, passim; AGwK, sygn. 318, k. 29v-48]. Na początku lat 30. XX w., oprócz funkcjonującego majątku Radawiec Mały, funkcjonowały gospodarstwa będące w rękach włościan o nazwiskach: Augustowski, Biegalski, Boczek, Brodziak, Dębiński, Fedor, Gawryś, Goljanek, Golon, Gołota, Hetman, Jaśkowski, Kraska, Łuczkowski, Madej, Malinowski, Mazurek, Mirosław, Niedźwiedź, Parczyński, Prokop, Trójnara, Wesołowski, Wiejak, Winiarski, Wojtaszko i Żydek [APL, AGwK, sygn. 318, k. 1v-23, 29v-48]. 

Początkowo Radawiec Mały należał do parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny I św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Konopnicy [O składzie parafii, 34]. W kwietniu 1983 r. na terenie Radawca Dużego powołano samodzielny ośrodek duszpasterski. Przyłączono do niego część wsi wchodzących do tej pory do parafii w Konopnicy oraz Pawlin z parafii Babin. Dnia 29 kwietnia 1988 r. biskup lubelski Bolesław Pylak wydał dekret powołujący do życia parafię pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Radawcu Dużym. W skład radawieckiego okręgu parafialnego wszedł Radawiec Mały [https://archidiecezjalubelska.pl/parafia/?id=101761].

W końcu lat 90. XIX w. na terenie Radawca Małego obecna była 10-osobowa grupa wyznania mojżeszowego narodowości żydowskiej. Zapewne przynależały one do gminy wyznaniowej (okręgu bożniczego) w Wieniawie [Spravochnaya, 351]. Pierwszy spis powszechny przeprowadzony w Polsce w 1921 r. wykazał obecność dwóch osób wyznania prawosławnego (prawdopodobnie narodowości ukraińskiej) oraz ośmiu osób innego wyznania chrześcijańskiego (zapewne mogli to być baptyści lub mariawici) [Skorowidz miejscowości, 63].

W końcu lat 90. XIX w. na terenie Radawca Małego odnotowano obecność 130 osób [Spravochnaya, s. 351]. Według pierwszego spisu powszechnego przeprowadzonego w II Rzeczypospolitej w Radawcu Małym zamieszkiwały 172 osoby (75 mężczyzn i 97 kobiet) [Skorowidz miejscowości, s. 63].

Od chwili powstania Radawca Małego właściciele gruntów skoncentrowani byli na uprawie roli. Było to główne źródło dochodu mieszkańców. Dominowały uprawy zbóż oraz ziemniaków. Ponadto skoncentrowano się także na produkcji mleka (chów bydła rogatego) i hodowli trzody chlewnej. W 1930 r. na terenie wsi działał sklep spożywczy, którego właścicielem był J. Brodziak [KAP 1930, 532]. Obecni również byli rzemieślnicy. Stolarzem był Stanisław Szewczyk [APL, AGwK, sygn. 318, k. 14v-15]. Po II wojnie światowej władze komunistyczne dbały o rozwój ruchu spółdzielczego w środowisku wiejskim. Pod auspicjami Gminnej Spółdzielni “Samopomoc Chłopska” w Konopnicy działał w Radawcu Małym sklep spożywczy [APL, UGwK, sygn. 27, s. 116].