Wyryki-Adampol, Wyryki-Połód, Wyryki-Wola
start
Powiat: włodawski
Gmina: Wyryki
Mapa miejscowości
end
Miejscowości – część ekspercka
W świecie cyfrowym
Wyryki. Wieś i gmina w zasobach Internetu
(dostęp 05-06 listopada 2025 r.)
INFORMACJE OGÓLNE
Urząd Gminy Wyryki – oficjalny serwis internetowy przynosi informacje ważne w zakresie sprawnego i szybkiego rozpoznania gminy i jej mieszkańców. Znajdują się one zwłaszcza w podzielonym na dwie części pasku poziomym w lewej części strony głównej. Ta położona w na górze (GMINA) przynosi ogólne wiadomości o jej naturze i funkcjonowaniu. Rubrykę zaczynają AKTUALNOŚCI i OGŁOSZENIA. Kolejne zakładki to: STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYRYKI, O GMINIE (w niej DANE STATYSTYCZNE ), RADA GMINY (składy, struktura, uchwały, głosowania wraz z transmisjami z jej posiedzeń), JEDNOSTKI GMINY (przedstawione poniżej w podziale rzeczowym). Poniżej na lewym pasku poziomym znajdują się informacje uporządkowane wg. następującego porządku: URZĄD GMINY i poniżej DLA MIESZKAŃCÓW.
STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYRYKI NA LATA 2022-2030 (plik pdf., ss. 73)
DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ I PRZESTRZENNEJ GMINY WYRYKI (plik pdf., ss. 86)
RAPORT O STANIE GMINY WYRYKI ZA ROK 2021 (plik pdf ss. 32)
GMINA WIEJSKA WYRYKI, powiat włodawski (plik pdf., ss.4)
Plan Ogólny Gminy Wyryki – Uzasadnienie (plik pdf., ss.42)
Wykaz sołectw i sołtysów (wraz z ich statutami)
Adampol (w województwie lubelskim)
Wieś Wyryki-Adampol w liczbach
Wieś Horostyta-Kolonia w liczbach
Czworaki (część wsi Horostyta-Kolonia)
Kładki (część wsi Kaplonosy, podobnie Krzywki i Samuły)
Sytyta (osada wsi Krzywowierzba)
Lubień (części wsi, Batajsk i Skrobień)
Suchawa (części wsi: Krukowo, Stara Suchawa, Zduchy)
Dziesięciny – część wsi Wyryki-Adampol (podobnie jak Małoziemce)
Wyryki Połód (sołectwo, siedziba w władz gminy Wyryki )
Wyryki Kolonia (do 31 grudnia 2019 pod nazwą Wyryki)
Kolonia Zahajki-Kolonia w liczbach
AKTUALNOŚCI
„Wyryckie Wieści” (na temat tego lokalnego periodyku patrz także niżej w dziale „Kultura”)
Aplikacja mobilna Gmina Wyryki!
„Dziennik Wschodni” z tagiem gmina Wyryki
„Kurier Lubelski” z tagiem gmina Wyryki
„Nowy Tydzień” z tagiem gmina Wyryki
Lublin112.pl z tagiem gmina Wyryki
„Słowo Podlasia” z tagiem gmina Wyryki
* Wtargnięcie rosyjskich dronów na terytorium Polski 10 września 2025 r. spowodowało zniszczenie domu mieszkalnego w miejscowości Wyryki Wola. Nie było żadnych ofiar śmiertelnych ani rannych, ale wszelkie media od tej chwili skoncentrowały się niemal wyłącznie na tym tragicznym wydarzeniu.
INSTYTUCJE i STOWARZYSZENIA
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej „Koalicja Kulturalna” w Wyrykach
V Jubileusz Stowarzyszenia Aktywności Obywatelskiej „Koalicja Kulturalna” w Wyrykach (artykuł z 2018 roku)
Stowarzyszenie „Poleskie Psy Ratownicze” Wyryki-Połód
Stowarzyszenie „Edukacja w Akcji” Wyryki-Połód
Stowarzyszenie „Gościniec – Stowarzyszenie na rzecz rozwoju miejscowości Kaplonosy”
Stowarzyszenie „Tradycja i Nowoczesność” Wyryki
Stowarzyszenie Edukacji Regionalnej i Edukacji Kulturowo-Społecznej „Edur Zabagonie” Wyryki
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej „Koalicja Kulturalna” Wyryki-Adampol
Koło Gospodyń Wiejskich „Suchawianki”
Koło Gospodyń Wiejskich w Lubieniu
Koło Gospodyń Wiejskich Wyryki Wola „Wolanki”
Koło Gospodyń Wiejskich „Swańki” z Wyryk
Ochotnicza Straż Pożarna w Horostycie
Ochotnicza Straż Pożarna w Wyrykach
Ochotnicza Straż Pożarna w Zahajkach
OŚWIATA i KULTURA
Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Kaplonosach (z zakładką „Historia Szkoły”
Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Wyrykach (szkoła z przedszkolem)
Historia Szkoły Podstawowej w Wyrykach
Gminna Biblioteka Publiczna w Wyrykach (z katalogiem dostępnym online)
Gminna Biblioteka Publiczna w Wyrykach na fb
„Wyryckie Wieści” Na wskazanej stronie znajdują się następujące informacje: „Gazeta jest kwartalnikiem o charakterze kulturalno- społecznym, jej wydawcą jest Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej „Koalicja Kulturalna” w Wyrykach. „Wyryckie Wieści” powstały po to, by przekazywać mieszkańcom z terenu gminy Wyryki najważniejsze informacje z życia społecznego i kulturalnego naszej Małej Ojczyzny. Powstały po to, by w sposób obiektywny informować czytelników o istotnych sprawach zachodzących w naszej społeczności, po to, by kształtować postawy patriotyczne, religijne i społeczne oraz po to, by budować tożsamość mieszkańców poprzez powrót do zapomnianych tradycji i kultury”. Na wskazanej stronie WWW dostępne są wszystkie numery pisma do 25 marca 2024 r., pierwszy zeszyt ukazał się w czerwcu 2015 r.
Ważną rolę w kultywowaniu lokalnych tradycji spełnia portal wyryki.com.pl Można tam znaleźć wiele niezwykle ważnych i ciekawych informacji dotyczących miejscowego folkloru. To wspaniała i godna naśladowania inicjatywa! Autorką tekstów jest w większości Justyna Torbicz. Patrz np.
Stroje ludowe zespołu śpiewaczego Swańki z Wyryk
Wyrycka kultura w opisie i obiektywie
W kręgu wyryckich podań, mitów i wierzeń
KRÓTKIE WSPOMNIENIE (toponomastyka)
Szkoła Mistrza Tradycji w Wyrykach (warsztaty, nauka tkactwa)
Historia istnienia wyryckich zespołów śpiewaczych
Charakterystyka strojów ludowych: włodawskiego letniego i podlaskiego nadbużańskiego
Cechy gwary charakterystyczne dla wyryckich pieśni
Wigilia, Boże Narodzenie, Nowy Rok
Wielkanoc i okres ją poprzedzający
ŻYCIE RELIGIJNE
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą głównie do parafii św. Mikołaja w Lubieniu. Do parafii należą wierni z następujących gminnych miejscowości: Horostyta, Kaplonosy, Lipówka, Lubień, Zahajki, Wyryki-Kolonia, Wyryki-Połód, Wyryki-Adampol, Wyryki Wola.
Parafia Świętego Mikołaja w Lubieniu (erygowana w 1919 roku)
Parafia Św. Mikołaja, Lubień (Dekanat włodawski, strona diecezji)
Parafia Św. Mikołaja, Lubień (strona własna parafii z zakładką Z przeszłości parafii i regionu, (tekst pochodzi z folderu wydanego z okazji 350-lecia parafii Lubień)
Kaplica w Wyrykach (pw. św. Jana Chrzciciela)
KAPLICA RZYMSKOKATOLICKA W SUCHAWIE W Suchawie znajduje się dawna cerkiew użytkowaną obecnie (od 2012) jako filialna kaplica rzymskokatolicka parafii Najświętszego Serca Jezusowego we Włodawie Patrz też strona parafii
KAPLICA RZYMSKOKATOLICKA W ADAMPOLU
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Horostycie
Parafia Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Horostycie (strona Prawosławnej Diecezji Lubelsko – Chełmskiej)
PARAFIA PRAWOSŁAWNA PODWYŻSZENIA KRZYŻA PAŃSKIEGO W HOROSTYCIE
Parafia Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Horostycie
CERKIEW PARAFIALNA P.W. PODWYŻSZENIA KRZYŻA PAŃSKIEGO W HOROSTYCIE
Filia parafii Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Kaplonosach– Św. Równej Apostołom Olgi
Wyryki Adampol, cmentarz prawosławny z I poł. XX wieku-
ZABYTKI i TURYSTYKA
Kościół parafialny w Lubieniu pw. Św. Mikołaja (murowany, wybudowany w 1938 r. staraniem ks. Mieczysława Klimczyka)
Zespół pałacowy w Adampolu (z lat 1923-1928, strona z galerią fotografii, obecnie mieści się tu Zakład Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc)
Zespół pałacowy Zamoyskich w Adampolu (pałac myśliwski zaprojektowany przez Jana Witkiewicza Koszczyca. We wrześniu 1939 w pałacu mieściła się kwatera generała dywizji Franciszka Kleeberga, dowódcy Grupy Operacyjnej „Polesie”)
Drewniane wiatraki koźlaki (XIX wiek) Wyryki – Połód
Jarmark LEŚNY w Wyrykach (cykliczna impreza organizowana od 2010 roku, w roku 2025 XV edycja)
Szlak rowerowy „Śladami Wschodniosłowiańskich tradycji cerkiewnych”
Ciekawe miejsca we wsi Wyryki-Adampol i okolicy
Wyryki – ciekawostki lokalne (107)
Turystyczno-kulturalna oferta Włodawy i okolic (plik pdf., ss. 49)
M. Bednarek—Szczepańska, Rola podmiotów lokalnych w rozwoju turystyki wiejskiej na wybranych obszarach Lubelszczyzny (plik pdf., ss. 28)
HISTORIA
(poniżej znajdują się wyłącznie linki do publikacji – lub informacji o nich- dostępnych online. Nie wszystkie z nich wprost i bezpośrednio związane są z historią, ale w poznaniu gminy nie sposób ich pominąć)
Na uwagę zasługuje wyjątkowa w gminie Wyryki rola miejscowej Gminnej Biblioteki. Wypełnia ona faktycznie rolę gminnego ośrodka kultury. W szerokim wachlarzu swojej aktywności biblioteka prowadzi także działalność wydawniczą. Dowodem tego są Publikacje na stronie Gminnej Biblioteki w Wyrykach:
Wyryki – wieś z drewna budowana. Charakterystyka wiejskiej zagrody i standardy jej ochrony (Praca zbiorowa pod redakcją Justyny Torbicz, Wyryki 2021, (plik pdf. , ss. 106)
Ilustrowany Słownik Gwary Wyrykowskiej, Wyryki 2009 (bez dostępu online)
Gmina Wyryki w Niepodległej, Wyryki 2018 (bez dostępu online)
Gmina Wyryki (2008) (bez dostępu online)
W katalogu GBP w Wyrykach znajdują się inne jeszcze wyryckie publikacje: Wyryki : śladem zapomnianych pieśni (2014, na temat zespołów folklorystycznych gminy) oraz Wyryki: człowiek – kultura – środowisko, autorstwa Justyny Torbicz (rok wydania: 2012).
Inne publikacje w różnych kontekstach związane z gminą
Patrz też: Bożena Lech-Jabłońska, Włodawa i powiat włodawski w publikacjach – bibliografia regionalna w wyborze (1801-2018) (plik pdf., ss. 138)
VIDEOTEKA
Podczas wspomnianego zniszczenia domu mieszkalnego w Wyrykach 10 września 2025 r. łatwo zauważyć „nadobecność” filmów dostępnych online dotyczących tego wydarzenia. Mimo tego inne w charakterze i treściach filmy dokumentujące życie w gminie znaleźć można na kanale Youtube (z tagiem Wyryki) +
Do ciekawszych należy np. film promocyjny o Gminie Wyryki
Poleski Wóz Tradycji / przystanek: Wyryki
Wyryki – wieś z drewna budowana
Magiczne Polesie Lubelskie z drona
Wyryki – krajobraz prz(e)yszłości – Elżbieta Kowalik
Swój kanał na YouTube posiada Gmina Biblioteka w Wyrykach (filmy tu publikowane dotyczą one imprez organizowanych przez placówkę)
SPORT
LKS Agros Suchawa na fb (założony w 1997 klub piłkarski z siedzibą w Wyrykach 154)
LKS Agros Suchawa (na stronie Gminy)
Klub Sportowy Agros Suchawa (w rozgrywkach 2025/26 – Klasa B 2025/2026, grupa: Chełm)
20 lat Agrosu Suchawa (artykuł z 2017 roku)
Nazwa, przynależność administracyjna
Pierwotnie wieś nosiła nazwę Wyriki, czasami zapisywano ją jako Weryki (np. 1773). W późniejszych latach (do 1693 r.) obok niej powstała nowa wieś – Wola Wyrykowska [AGAD, AZW, sygn. 2726]. Później, od końca XVIII w. obydwie wsie stanowiły jedną miejscowość, podzieloną na trzy części, wydzielone według folwarków (Adampol, Połód i Wola), w których odbywali pańszczyznę ich mieszkańcy.
Okolice Wyryk w XV w. należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w jego ramach do rozległego województwa trockiego. W 1513 r. król Zygmunt I utworzył samodzielne województwo podlaskie ze stolicą w Drohiczynie, składające się z ziem: drohickiej, bielskiej, mielnickiej, brzeskiej, kobryńskiej i kamienieckiej. Interesujące nas okolice znalazły się w powiecie brzeskim. Na mocy reform administracyjnych w Wielkim Księstwie Litewskim w 1566 r., z dotychczasowego województwa podlaskiego wydzielono powiaty brzeski, kobryński i kamieniecki, tworząc z nich nowe województwo brzesko-litewskie, ze stolicą w Brześciu [Litewskim]. W 1569 r. po unii lubelskiej pozostały one w Wielkim Księstwie Litewskim. Po ostatnim rozbiorze Polski (1795) miejscowość znalazła się w zaborze austriackim, w cyrkule chełmskim (od 1796) Galicji Zachodniej.
Po włączeniu w 1809 r. tzw. Nowej Galicji do Księstwa Warszawskiego, weszła ona w 1810 r. w skład powiatu włodawskiego departamentu siedleckiego. Po utworzeniu w 1815 r. Królestwa Polskiego wieś znalazła się w powiecie włodawskim województwa podlaskiego (od 1837 r. guberni podlaskiej).
W latach 1844–1866 wieś znajdowała się w okręgu włodawskim powiatu radzyńskiego guberni lubelskiej, a od 1867 r. w powiecie włodawskim guberni siedleckiej (od 1912 r. guberni chełmskiej). W latach 1915–1918 r. w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego (1919–1939).
W czasie okupacji niemieckiej (1939–1944) włączono ją do powiatu chełmskiego. Od 1944 r. powróciła do powiatu włodawskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w składzie województwa chełmskiego, od 1999 r. w powiecie włodawskim województwa lubelskiego [Maroszek, 2013; Wawrzyńczyk, 1951; Mapa, 1803; Ćwik i Reder, 1977].
Gmina
Początki samorządu na ziemiach polskich sięgają czasów średniowiecza. Konstytucja Księstwa Warszawskiego wprowadziła nowe formy ustroju lokalnego. Na mocy ustawy z 1809 r. wprowadzono gminy wiejskie z wójtami na czele. Zostali nimi właściciele ziemscy. Wyryki należały do gminy Włodawa [APL, MSGL, sygn. 167]. Po utworzeniu gmin samorządowych w Królestwie Polskim w 1864 r. powstała gmina Wyryki [APL, KWPB, sygn. 4]. Od 1933 r. była siedzibą gromad: Wyryki Adampol, Wyryki Połód, Wyryki Wola we wspomnianej gminie [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. Po likwidacji gmin, w 1954 r. powstała gromada Wyryki [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. Od 1973 r. sołectwa należą do gminy Wyryki.
Mikrotoponimia
Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (stan na 1.10.2025) części składowe posiada tylko sołectwo Wyryki Adampol – Dziesięciny i Małoziemcy [https://eteryt.stat.gov.pl/].
W XIX w. pojawiają się w źródłach pisanych następujące nazwy terenowe: Nizkij Bor, Połonne, Staryj Wyrub, Ulinowo i Zabagonie [APL, ZTL, sygn. 3309].
Antroponimia
W inwentarzu z 1693 r. w Wyrykach występowały m.in. nazwiska: Sokołyn, Diudia, Demko, Przystupa, Onyszczyk, Joszczyk, Mironik, Huk, Puszko, Pazur, Buszka, Szykuła, Pawłow, Joźwik, Michalota, Czelej, Hawrylik, Prokopik, Ziruk, Komarec, Miklusz, Bachmiuk, Meleszko, Melech, Opaliński, Bilczucz, Jomczyk, Kornaczuk, Pasiuk, Dziubik, Gancarz, Bojarczuk, Prychoły, Komsa, Kowal. W tym samym czasie w Woli Wyrykowskiej odnotowano nazwiska: Bebczuk, Szymczuk, Onoszko, Lesiuk, Żukowiec, Kurdyka, Wakuła, Janczuk, Kot, Kuźmicz, Szulhan, Macior, Staszuczyk, Pilipiuk, Żur, Kaliszyk, Dudek, Klimczu, Prystupa [AGAD, AZW, sygn. 2726].
W 1846 r. w Wyrykach Połodzkich gospodarstwa posiadali: Berkesiuk Petro, Chamiuk Jan, Czelej Jaśko, Czelej Maksym, Czycza Daniło, Czycza, Horszczaruk Jakub, Horszczaruk Jaśko, Horszczaruk Józef, Horszczaruk Petro, Juszczuk Paweł, Kat Anton, Łobko Chalimon, Łukaszyna Maciej, Łukaszyna Stefan, Marciszewski Mikołaj, Miklorz Andrzej, Miklorz Tymosz, Numicki Jakonim, Peczuk Jaśko, Sakacicz Olexa, Samajtuch Maksym, Seń Ihnat, Stasiuk Jaśko, Stefaniuk Adam, Torbicz Daniło, Torbicz Franek, Torbicz Franko, Torbicz Ihanat, Torbicz Jaśko, Torbicz Maćko, Torbicz Stach, Wajczuk Jaśko, Wajtiuk Michałko, Wajtiuk Panas, Wojtiuk Józef [APL, RGL, sygn. skarb. 244].
W 1846 r. w Wyrykach Adampolskich gospodarstwa posiadali: Adamiuk Stach, Artyszuk Hryć, Beszcaluk Anton, Czelej Chwedor, Czelej J., Czelej Kiryk, Czelej Michał, Czelej Mikołaj, Czelej Paweł, Czerniakowski Semen, Czycza Jakub, Czycza Olexa, Czycza Prokop, Dejko Marcin, Harasimiuk Iwan, Hołob Ignat, Horszczaruk Jaśko, Iwańczuk Roman, Jakobaniuk Andrzej, Kot Jakim, Kot Maksym, Kozaczuk Chwedar, Makaruk Semen, Michalota Andrzej, Mikłasz Jan, Mikłasz Jan, Poluń Melan, Rumaniuk Ustyn, Sacharuk Harasim, Szymczak Paweł, Zarczuk Adam, Zarczuk Chwedor, Zarczuk Hryć, Zarczuk Łukasz [APL, RGL, sygn. skarb. 244].
W 1846 r. w Wyrykach Woli gospodarstwa posiadali: Adamiuk Dominik, Dejnek Filimon, Dejnek Mikita, Dejnek Onufry, Demczuk Mikita, Kac Iwan, Kot Daniło, Kot Iwan, Kot Michałko, Kot Osip, Kowalczuk Łukasz, Kwacz Chilimon, Kwiatkowski Piotr, Leczuk Daniło, Lesiuk Lewko, Lesiuk Roman, Maciór Maxym, Onyszczuk Michałko, Pazur Józefat, Poleszuk Kac, Samczuk Mikita, Sidoruk Jakim, Słyczko Michałko, Sydoruk Waśko, Trociuk Iwan, Trociuk Iwan, Trociuk Karp, Trociuk Mikita, Trociuk Semen, Trubicki Karp, Trubicki Michałko [APL, RGL, sygn. skarb. 244].
Archeologia o najdawniejszym osadnictwie
W trakcie systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w ramach AZP w roku 1990 i 2007 łącznie odkryto blisko 40 stanowisk o charakterze śladów osadniczych. Poza licznymi krzemiennymi wytworami (rdzenie, półsurowiec, mało charakterystyczne narzędzia) nieokreślonego osadnictwa pradziejowego, znaleziono również fragmenty ceramiki naczyniowej pochodzące z późnego neolitu (kultura: amfor kulistych, ceramiki sznurowej?), epoki brązu – wczesnej (m.in. kultura trzciniecka) i późnej (kultura łużycka), wczesnej epoki żelaza (okres rzymski?), średniowiecza wczesnego (do X-XIII w.) i późnego oraz okresu nowożytnego (bliżej nieokreślonego, w jednym przypadku dotyczy kilku szelągów Jana Kazimierza) [NID, AZP obszary 70-89 i 71-89 – lokalizacja: Wyryki, poza jednym stanowiskiem: Wyryki-Połód; Zakościelna, Libera 1991, 164; Libera 2001, 177].
Pierwsza wzmianka o osadzie
Wieś ma zapewne dawną metrykę, ale najstarszy odnaleziony zapis o niej w źródłach pisanych pochodzi z lat 1566–1571 [ANK, ArchSang, sygn. 473].
Właściciele
Początkowo Wyryki należały prawdopodobnie do włości kaplonoskiej. W 1514 r. król Zygmunt Stary podarował 6 źrebi w Kaplonosach Andrzejowi Sanguszce [Arch. Sang., 1890, t. 3, nr 130]. W ten sposób stały się częścią tzw. dóbr włodawskich. Pozostawały one w rękach rodziny Sanguszków do 1571 r., kiedy to zmarł książę Roman Sanguszko. Dobra włodawskie, w tym zapewne tereny dzisiejszych Wyryk, przypadły wówczas jego córce Fiedorze, która poślubiła wojewodę podlaskiego Stanisława Radzimińskiego. Po jego śmierci wyszła ponownie za mąż za księcia Aleksandra Prońskiego. Owdowiawszy po raz drugi, poślubiła w roku 1596 wojewodę brzesko-kujawskiego Andrzeja Leszczyńskiego. Fiedora zmarła dwa lata później, a dobra włodawskie pozostały w rękach Leszczyńskich. Kolejnymi właścicielami dóbr włodawskich byli: Rafał Leszczyński (syn Andrzeja), wojewoda bełski, (1606–1636). Rafał II (syn Rafała) Leszczyński, (1636–1644). Teofila z Leszczyńskich (córka Rafała II) 1-mo voto Buczacka, 2-do voto Drohojowska, stolnikowa lubelska (1644–1681), Rafał Leszczyński (stryj Teofili) (1681–1693), Ludwik Konstanty Pociej, pisarz polny litewski, strażnik litewski, podskarbi wielki litewski, hetman wielki litewski (1693–1730), Antoni Pociej (bratanek Ludwika) (1730–1745), Jerzy Flemming, podskarbi litewski (1745–1761). W 1761 r. Izabela z Flemmingów wniosła całe dobra włodawskie (w tym Wyryki) w posagu swemu mężowi Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu. Ostatecznie Czartoryscy przejęli dobra w roku 1771 [Szczygieł, 1991, s. 36, 40, 46–47; Gmiterek, 1991, s. 63–64]. W 1798 r. wieś wraz z całymi dobrami włodawskimi przeszła jako posag Zofii Czartoryskiej na własność rodziny Zamoyskich, kolejno: jej męża Stanisława, Augusta (od 1837 r.), Augusta Adama (od 1889 r.), Konstantego (od 1917 r.). Jego dobra zostały rozparcelowane w wyniku reformy rolnej z 1944 r. [Hucz-Ciężka, 2007a]. Obszar ich majątku zmalał jednak już po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r., kiedy to stali się oni pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej wcześniej ziemi.
Stosunki etniczne i wyznaniowe
W dawnych czasach większość mieszkańców Wyryk była początkowo prawosławnymi, po unii brzeskiej (1596) grekokatolikami i ponownie prawosławnymi (od 1875). Byli oni wiernymi parafii greckokatolickiej pw. Św. Mikołaja Cudotwórcy w Lubieniu. W 1806 r. Adam Czartoryski ofiarował 100 złp na działalność cerkwi filialnej pw. św. biskupa Jozafata w Wyrykach. Nadanie to już w 1814 r. zostało zaprzeczone [AGAD, AZW, sygn. 2735]. Kaplica ta w zrujnowanym stanie stała jeszcze w 1860 r. [APL, CHKGK, sygn. 349]. Wiadomo, że w 1759 r. w Wyrykach mieszkało 199 unitów zdolnych do spowiedzi (tj. starszych niż 10 lat) [LVIA, f. 634, op. 1, d. 48]. W 1792 r. w Wyrykach wśród chłopów zdecydowanie dominowali unici, jedynie w Wyrykach Adampolu było 4, a w Wyrykach Połodzie ok. połowy chłopów wyznania rzymskokatolickiego [AGAD, AZW, sygn. 2733]. Wierni grekokatolicy w 1875 r. stali się oficjalnie prawosławnymi. Zdecydowana większość z nich w następnych latach uległa wpływom prawosławia i po carskim ukazie tolerancyjnym z 1905 r., pozostała przy nowej religii [APL, KPCH, KV, sygn. 982, 984]. Prawosławni przestali dominować we wsi po II wojnie światowej, kiedy to wielu w latach 1944–1946 dobrowolnie lub pod przymusem, wyjechało do ZSRR. Pozostałych w 1947 r. ramach akcji „Wisła” na tzw. „Ziemie Odzyskane” z Wyryk deportowano 79 prawosławnych [https://www.apokryfruski.org/kultura/podlasie/wyryki/].
W dawnych czasach we wsi mieszkali też katolicy obrządku rzymskiego, należący do parafii rzymskokatolickiej św. Ludwika we Włodawie. W 1993 r. w wyniku podziału parafii św. Ludwika we Włodawie wieś przyłączono do erygowanej wówczas parafii Najświętszego Serca Jezusowego we Włodawie. Byli oni mniejszością, ale znaczącą w porównaniu z sąsiednimi miejscowościami. W 1854 r. w Wyrykach mieszkało 60, a w Woli Wyrykowskiej 13, a w jej folwarku 28 łacinników [Hucz, 2005, s. 349]. Katolicy zaczęli dominować we wsi po II wojnie światowej i wysiedleniu z niej prawosławnych.
W Wyrykach zamieszkiwali również dość licznie Żydzi – patrz informscje niżej.
Oświata
Rosyjskojęzyczna ministerialna szkoła powszechna powstała we wsi w 1865 roku. Jej działalność przerwała pierwsza wojna światowa. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Wyrykach działała polska 4. klasowa szkoła powszechna. W roku szkolnym 1930/1931 uczęszczało do niej 199 uczniów [Szkoły, 1933, s. 176]. W czasie okupacji niemieckiej powstała tam również szkoła ukraińska, do której w 1940 r. uczęszczało 174 dzieci. Szkoła ta została zlikwidowana po zakończeniu wojny [Wawryniuk, 2012a, s. 710]. Od 1944 r. we wsi działa szkoła polska.
Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach
W inwentarzu majętności włodawskiej zapisano, że wieś liczyła wówczas 98 dymów [ANK, ArchSang, sygn. 473]. Wykaz z 1693 r. odnotowuje w Wyrykach 66 gospodarzy, a w Woli Wyrykowskiej 34 gospodarzy i 37 zagrodników [AGAD, AZW, sygn. 2726]. Inwentarz dóbr włodawskich z 1792 r. wymienia Wyrykach Adampolskich – 323, Wyrykach Połodzkich – 312 i Wyrykach Woli – 289 mieszkańców [AGAD, AZW, sygn. 2733]. Według wykazu z 1827 r. znajdowało się w Wyrykach 168 domów zamieszkanych przez 901 osób [Tabella miast, 1827, t. 2, s. 297]. Według spisu powszechnego z 1921 r. w Wyrykach Adampolu w 95 budynkach zamieszkiwało 438 osób, w tym 102 rzymskich katolików, 391 prawosławnych i 5 Żydów. W 1943 r. liczyły one 661 mieszkańców. W Wyrykach Połód w 1921 r. w 144 budynkach zamieszkiwało 755 osób, w tym 535 rzymskich katolików, 159 prawosławnych i 61 Żydów. W 1943 r. liczyły one 812 mieszkańców. W Wyrykach Woli w 1921 r. w 68 budynkach zamieszkiwało 277 osób, w tym 71 rzymskich katolików, 185 prawosławnych i 23 Żydów [Skorowidz miejscowości, 1924, t. 4, s. 122; Amtliches, 1943, s. 38]. W 1943 r. Wyryki Wola miały 522, Wyryki Połód – 812, a Wyryki Adampol – 661 mieszkańców [Amtliches, 1943, s. 39]. W 2021 r. w Wyrykach było zameldowanych 701 osób [https://www.polskawliczbach.pl].
Zdecydowana większość mieszkańców Wyryk na przestrzeni dziejów utrzymywała się z rolnictwa i gospodarki leśnej. Swoje powinności pańszczyźniane chłopi z Wyryk odrabiali do 1771 r. w folwarku połodzkim, a potem część z nich skierowano do folwarku w Adampolu. Chłopi z Woli Wyrykowskiej odrabiali w folwarku Wyryki. Ich powinności były jednak takie same. W inwentarzu z okresu 1566-1571 zapisano powinności chłopów: „na św. Bartłomieja rzymskiego święta, na jesień, z każdej włóki czynszu rocznego gr. 33, owsa korzec 1, gęś 1, kur 2, jajek 10. A dodatkowo z każdego domu na ‘poroch’ do zamku gr. 1, na stróża gr. 1. Robić od Wielkanocy, przez lato, do św. Michała każdego tygodnia dni 3, a od św. Michała do Wielkanocy po dni 2” [ANK, Arch.Sang., sygn. 473]. W 1693 r. w Wyrykach było 66, a w Woli Wyrykowskiej – 34 gospodarzy i 37 zagrodników. Gospodarzy obowiązywały następujące powinności, z włóki ciągłej, czyli pańszczyźnianej musieli płacić czynsz roczny – 6 złotych, oddawać 6 ćwierci miary włodawskiej owsa, gęś, koguta, cztery kury, 20 jaj, 16 motków przędziwa, kopę grzybów, pół garnca orzechów, cztery kwaterki tłuczonej manny (jeśli wyrośnie), suche drzewo i dawać płatnie flisów na statki dworskie, pleść ogrody dworskie, grabić siano folwarczne, odbywać szarwarki, oddawać połowę zebranego miodu. Poza tym z półwłóki obowiązywały ich trzy dni pańszczyzny tygodniowej i 3 dni „gwałtu” (tj. pracy wszystkich domowników, poza jedną osobą) do żniw. Z opuszczonej włóki – łąki musieli płacić 2 złote, a z opuszczonej włóki polnej oddawać ¼ zbiorów oraz kurę [AGAD, AZW, sygn. 2726]. W 1826 r. w Wyrykach Woli było 34 aktywnych gospodarstw (i 19 opustoszałych po wojnach napoleońskich), Wyrykach Adampolu – 37 gospodarstw (i 9 opustoszałych), Wyrykach Połodzie – 38 gospodarstw (i 24 opustoszałych). Każde z nich było zobowiązane do płacenia na rzecz dworu 6 złp rocznego czynszu, odrabiania pańszczyzny (trzech dni tygodniowej pańszczyzny stałej, dwuosobowej tłoki w żniwa), oddawania podatku w owsie i danin (rocznie każde gospodarstwo: pół gęsi, pół koguta, dwie kury, sześć jaj i kopę grzybów). Poza tym chłopi musieli moczyć len, wyrabiać krupy z dworskiego zboża, podsiewać zboże dworskie, wozić drewno do browaru, ewentualnie oddawać połowę wybranego miodu. W tym czasie dzień pracy z wołami wyceniano na 24 gr. a pieszy na 12 gr., dla porównania gęś kosztowała 15 gr., kogut – 12 gr., kura – 10 gr., jajko – 0,5 grosza [AGAD, AZW, sygn. 2735]. W 1846 r. do tabel prestacyjnych w Wyrykach Połodzkich zapisano 36 gospodarstw użytkujących 703 morgi ziemi; Wyrykach Adampolskich zapisano też 36 gospodarstw użytkujących 703 morgi ziemi; Wyrykach Woli zapisano 31 gospodarstw użytkujących 606 mórg ziemi, tj. każde gospodarstwo chłopskie posiadało 19 mórg 165 prętów ziemi, w tym ponad 14 mórg ziemi uprawnej [APL, RGL I, sygn. skarb. 244].
W Woli Wyrykowskiej do 1864 r. znajdował się, odnotowany już w 1569 roku, folwark Jędrzejowszczyzna o powierzchni 4 łanów, należący najpierw do parafii rzymskokatolickiej we Włodawie a potem do zakonu Paulinów z Włodawy [Cichor, 1994, s. 411–413; AGAD, AZW, sygn. 2735].
Ukaz uwłaszczeniowy cara Aleksandra II z 1864 r. uwłaszczał chłopów, przekazując im na własność ziemię, którą dotychczas użytkowali. Za otrzymany grunt mieli oni zapłacić nie jego poprzednim właścicielom, ale państwu rosyjskiemu, które wzięło na siebie obowiązek rozliczenia się z dotychczasowymi właścicielami. Uwłaszczenie włączało do życia publicznego całe rzesze chłopów. W oparciu o prawo z lat 1846 i 1864 w Wyrykach Adampolu uwłaszczono 36 gospodarstw (47 właścicieli), w Wyrykach Połodzie 36 gospodarstw (44 właścicieli), w Wyrykach Woli 31 gospodarstw (44 właścicieli). Wszystkie one miały po 22 morgi. W oparciu o prawo z 1864 r. w całych Wyrykach uwłaszczono 22 właścicieli placów i ogrodów. Z kolei w 1866 uwłaszczono 15 gospodarstw (po 17 mórg) i 55 osad (po ok. 3,5 morgi). Razem chłopi otrzymali na własność ok. 2702 morgi ziemi. Każde z pełnych gospodarstw miało prawo do serwitutu leśnego, tj. otrzymywania drewna na remonty budynków, wozu chrustu rocznie na płoty, wozu karpiny rocznie na oświetlenie, wozu brzeziny i pół wozu dębiny co trzy lata, materiału na studnie; dwóch wozów tygodniowo przez sześć miesięcy zimnych i po jednym wozie tygodniowo przez sześć miesięcy letnich opału. Chłopi mieli również prawo do wypasania na ziemi dworskiej 667 sztuk bydła [APL, ZTL, sygn. 3309].
Część mieszkańców wsi była bezrolna i pracowała na służbie u właścicieli ziemskich lub też trudniła się innymi zawodami. W latach 20. XX wieku w miejscowości pracował szewc S. Lejderman, istniał sklep z artykułami spożywczymi J. Torbicza, zakłady eksploatacji lasów: B. Grunwalda, Mendela, cegielnia Zamoyskiego, wiatraki: A. Czeleja, S. Czeleja, S. Mitłosza, J. Horszczaruka, S. Miłosza [KAP, 1930, s. 620].
Zabytki i obiekty przyrodnicze
Kaplica pw. św. Jana Chrzciciela w Wyrykach
Wybudowana w latach 1984–1986 staraniem proboszcza księdza Stanisława Dzyra. W w ołtarzu głównym ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus z dawnej świątyni unickiej. W lewym ołtarzu bocznym obraz św. Mikołaja.
Cmentarz prawosławny w Wyrykach Adampolu
Pierwotnie cmentarz greckokatolicki, epidemiczny. Wymieniony już w inwentarzu z 1773 r. [APL, AZW, sygn. 3]. W 1853 r. opisano go jako obszerny, mający wystarczającą ilość miejsca na pochówki [APL, CHKGK, sygn. 245]. Obecnie na cmentarzu zachowało się kilkanaście nagrobków z I połowy XX w.: z piaskowca, betonowych i żeliwnych oraz kilka charakterystycznych dla regionu, wysokich, monumentalnych krzyży drewnianych na mogiłach ziemnych. Najstarsze zachowane na cmentarzu nagrobki pochodzą z drugiego dziesięciolecia XX wieku. Wyróżnia się nagrobek z różowego piaskowca Michała Aleksandrowicza Gierasimuka (zm. 1913) oraz piaskowcowy nagrobek Wasylija Petrikowskiego (zm. 1927). Cmentarz należy do Parafii Prawosławnej p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Włodawie i służy nielicznej ludności prawosławnej.
Cmentarz prawosławny w Wyrykach Woli
Pierwotnie cmentarz greckokatolicki, epidemiczny. Zaznaczony już na mapie Heldensfelda (1801–1804). W 1853 r. opisano go jako obszerny, mający wystarczającą ilość miejsca na pochówki [APL, CHKGK, sygn. 245].
Pomnik poświęcony pamięci księdza (przy drodze z Wyryk do Włodawy)
Stoi w miejscu zamordowania księdza Marcelego Weissa. Zbudowany z dużych głazów z krzyżem i tablicę z napisem: „Ś.P. Ks. Marceli Weiss // proboszcz par. Lubień // przeżył lat 70 // zamordowany 14 I 1940”. Pod spodem na kamieniu napis: „Polecamy Bogu wszystkie ofiary wojny 1939–1945”.
Ważne wydarzenia
***
W 1852 r. Wyryki dotknęła duża epidemia cholery [APL, CHKGK, sygn. 245].
***
W lipcu 1863 r. kapitan Karol Krysiński przebywał w lasach między Kaplonosami, Wyrykami a Suchawą. Po otrzymaniu wiadomości, o rosyjskiej kolumnie majora Ostachiewicza, zajął dogodne pozycje na skraju lasu w okolicach Wyryk. Wieczorem 6 lipca nadjechał carski patrol złożony z 60 ułanów i kozaków, których oddział Krysińskiego zaatakował. Kiedy nadciągnęła nieprzyjacielska piechota z artylerią i kozakami, Krysiński wycofał swój oddział w głąb lasu, skąd kosynierzy pod wodzą Grundmanna wykonali kontratak, powstrzymując piechotę carską i umożliwiając Krysińskiemu przejście bez strat na południe w kierunku Wytyczna i Urszulina.
***
W 1929 r. we wsi powstało Kółko Rolnicze „Jedność” [Wawryniuk, 2012a, s. 709].
***
W latach II wojny światowej we wsi istniał posterunek Ukraińskiej Policji Pomocniczej [Wawryniuk, 2012a, s. 710].
***
Pod Wyrykami żołnierze Armii Krajowej pod dowództwem majora Bolesława Flisiuka „Jaremy” stoczyli 8 maja 1944 r. bitwę z Niemcami w celu obrony wsi Wyryki i Brus, przed obowiązkowymi dostawami produktów rolnych. Była to akcja udana, bowiem od tej potyczki Niemcy zaprzestali wywożenia ziemniaków z tych wsi. W walce pod Wyrykami polegli: Kazimierz Bartnicki, Leon Hulip ps. „Kula”, plut. Kazimierz Kotowski ps. „Kocio”, plut. Ludwik Mójsa ps. „Sęk”, Witold Pielak ps. „Kmicic”, szer. Józef Szyszka, Stanisław Tadyniewicz ps. „Twardowski”, Zbigniew Wołoszuk ps. „Zbyszek” [https://www.nowytydzien.pl/akcja-zbrojna-pod-wyrykami/].
***
W czasie odwrotu armii niemieckiej w lipcu 1944 r. doszło do walk w Wyrykach. W ich wyniku zniszczona została połowa zabudowań i zginęło 7 mieszkańców wsi [Wawryniuk, 2012a, s. 710].
***
W dniu 10 września 2025 roku wtargnięcie rosyjskiego dronu i jego zestrzelenie spowodowało zniszczenie jednego domu w Wyrykach Woli. Obyło sie bez ofiar. Patrz dział: W świecie cyfrowym.
Małe ojczyzny – strefa regionalistów
Współczesność, strategie rozwoju
Punkt 1
Punkt 2
Punkt 3
Samorząd, organizacje
Kościoły i związki religijne
Życie kulturalne
Oświata i szkolnictwo
Sport
Wybitne postacie
Rodziny – pamiątki
Wspomnienia, albumy rodzinne
Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa
Walory turystyczne
Folklor
Miejsca pamięci