Zahacie

Patrz hasło: Kodeń.

W przeszłości posługiwano się nazwami Zahacie, Zachacie i Zagacie. W 2022 r. zmieniono nazwę wsi z Zagacie na Zahacie. Jej nazwa pochodzi od słowa hać, oznaczającego drogę z okrąglaków wiodącą przez bagno.

Folwark powstał w powiecie bialskim guberni siedleckiej (w latach 1912–1915 guberni chełmskiej) [DPKP, 1867, t. 66, s. 279].

W latach 1915–1918 r. znajdowała się w strefie wojskowej okupacji niemieckiej, tzw. Etappen Inspektion Armee Bug. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę należała do powiatu bialskiego województwa lubelskiego. W latach 1975–1998 w województwie bialskopodlaskim, potem w powiecie bialskim województwa lubelskiego.

Gmina

Folwark powstał w gminie Kostomłoty. W 1933 r. utworzono w niej gromadę „Zachacie” [LDW, 1933, nr 22, poz. 181]. W 1943 r. włączono ją do gminy Kodeń. Po likwidacji gmin w 1954 r. wieś znalazła się w gromadzie Kopytów [DUWRNwL, 1954, nr 15, poz. 64]. W 1960 zlikwidowano tę gromadę, przyłączając Zahacie (jego część przyłączono już w 1956) do gromady Kodeń [DUWRNwL, 1959, nr 9, poz. 63]. Od 1973 r. wieś należy do gminy Kodeń [DUWRNwL, 1972, nr 12, poz. 239].

W trakcie systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1986 i 2008 odkryto 6 stanowisk. Do najstarszych znalezisk należy zabytek krzemienny z późnego paleolitu (brak afiliacji kulturowej). Na podstawie zebranych fragmentów ceramiki naczyniowej stwierdzono ślady osadnicze z bliżej nieokreślonej epoki brązu, późnej epoki brązu – wczesnej epoki żelaza (kultura łużycka?) oraz z późnego średniowiecza (XIV-XV w.). Ponadto nie określono chronologii niecharakterystycznego odpadu krzemiennego [NID, AZP obszar 62-91 – pięć stanowisk opisano: Zahacie, kolejne: Ochodża].

Awuls, czyli folwark pomocniczy, folwarku kościelnego Okczyn – Zahacie, został wymieniony w dokumencie z 1858 r. [APR, ZDP, sygn. 14184].

Do 1883 (?) r. Zahacie było awulsem folwarku Okczyn. We wspomnianym roku został on samodzielną jednostką, która jako mienie poduchowne została sprzedana. Nabył je wówczas prawdopodobnie Walenty Chiżyński, później jego arendatorem, co najmniej do 1901 r. był jego syn Kazimierz, który zamieszkiwał w Zahaciu. Następnie był on własnością Natalii Sołowiowej, która planowała w 1910 r. jego zbycie na rzecz Włościańskiego Banku Ziemskiego, ale ostatecznie sprzedała go Mikołajowi Chweszczence. Ten w 1914 r. otrzymał zgodę władz na sprzedaż go Włościańskiemu Bankowi Ziemskiemu, ale ze względu na wybuch I wojny światowej nie zrealizował tego planu [APL, CHGUdsWł, sygn. 208]. W 1924 r. w postępowaniu spadkowym po nim majątek przejęli Nuchim i Salomon vel Szloma Wajntraubowie, którzy częściowo rozparcelowali majątek.

W końcu XIX w. w tworzącym się folwarku mieszkali zarówno rzymscy katolicy jak i prawosławni. Po ukazie tolerancyjnym z 1905 r., zezwalającym na legalne odchodzenie od prawosławia na katolicyzm przeszło tu 4 osoby [Tłomacki, 2018, s. 160]. W przededniu I wojny światowej, tj. w 1914 r., w folwarku doliczono się 27 prawosławnych [APL, KPCH, sygn. 112]. W okresie międzywojennym dominującą grupą stali się katolicy należący do parafii rzymskokatolickiej w Kodniu.

W 1921 r. oznaczano Zahacie jako całkowicie opustoszałe po pierwszej wojnie światowej. W wyniku parcelacji majątku pojawili się tu nowi mieszkańcy. W 1928 r. w Zahaciu mieszkało już 138 osób [APL, SPB, sygn. 225]. W 1943 r. we wsi żyło 157 mieszkańców [Amtliches, 1943, s. 35]. W 2021 r. we wsi mieszkały 43 osoby [https://www.polskawliczbach.pl].

Zahacie powstało w połowie XIX w. jako awuls folwarku Okczyn, należącego do kościoła rzymskokatolickiego w Kodniu. Samodzielnym folwarkiem stało się prawdopodobnie w 1883 r. Według planów z 1875 r. obejmował on 538 morgów ziemi [APL, CHGUdsWł, sygn. 208].