Kostomłoty

Patrz hasło: Kodeń.

W trakcie kwerendy i systematycznych badań powierzchniowych w ramach AZP w roku 1986 i 2008 zarejestrowano 63 stanowiska. Najstarsze informacje o zabytkach odnoszą się do 3 dekady XIX stulecia. Dotyczą zarówno odkrytego i częściowo przekopanego cmentarzyska na wydmie „Borek”, jak i różnych zabytków ruchomych – krzemiennych, kamiennych, ceramicznych i metalowych (m.in. skarb monet) – z szerokiego zakresu chronologicznego – od schyłkowego paleolitu (m.in. ostrza liściowate) poprzez mezolit (m.in. ostrza mikrolityczne) – neolit (np. topory kamienne) – epokę brązu (m.in. buławka kamienna) – wczesną epokę żelaza do wczesnego średniowiecza (m.in. skarb monet z kon. X w. – dirhemy, bizantyjskie) [Łoski 1876; Gloger 1890, 123-125; Bělâševskij 1901, 694 i n.; Gajewski i in. 1982, 24 i n.; także Libera 1998, 44 oraz Żółkowski 1998, 61-62 – tam liczna literatura].

Na podstawie zebranych w ramach AZP fragmentów ceramiki naczyniowej, wyróżniono kilka horyzontów chronologicznych, głównie śladów osadniczych, na niektórych stanowiskach być może są to pozostałości po siedlisku / obozowisku / osadzie. Najstarsze zabytki pochodzą z neolitu (kultura pucharów lejkowatych), kolejne z późnej epoki brązu (kultura łużycka) i wczesnej epoki żelaza (z przełomu er) oraz z kilku faz średniowiecza (w zakresie X-XV w., także bliżej niedatowana) i okresu nowożytnego (XVI-XIX w.). Nie określono chronologii niecharakterystycznych półwytworów krzemiennych, także ułamków naczyń przedhistorycznych (dotyczy nielicznych odkrytych śladów osadniczych) [NID, AZP obszary: 61-91 i 62-91].

Ponadto w nieznanych okolicznościach uzyskano krzemienny nóż sierpowaty nieznanego kształtu pochodzący z epoki brązu-wczesnej epoki żelaza? [Cynkałowski 1961, 69]. Natomiast z badań powojennych ośrodka lubelskiego zarejestrowano ślady osadnicze – ułamki ceramiki naczyniowej z epoki brązu (kultura trzciniecka) i nieznanej fazy okresu nowożytnego [Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 1, 54]. Kolejne przypadkowe odkrycia pochodzą z początku bieżącego stulecia: grot żelazny (kultura przeworska), skarb monet rzymskich w naczyniu (kultura przeworska?), zapinka (kultura wielbarska), okucie pasa (okres wędrówek ludów), także cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich [Gładysz-Juścińska i in. 2021, 145 – tam literatura], również z wczesnego średniowiecza: militaria, biżuteria [Kuśnierz 2009, 158 i n.; Piotrowski i in. 2009, 101 i n.].

Ponadto na kilku stanowiskach prowadzono prace wykopaliskowe w roku 2018. Na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich poza przepalonymi szczątkami ludzkimi odkryto monetę rzymską, nożyk, fragmenty fibul, klamrę od pasa, zawieszki toporkowate, ułamki ceramiki [Gołub i in. 2019, 22]. Nadzorem archeologicznym objęto prace ziemne związane z budową sieci światłowodowej na terenie zespołu zamkowego oraz historycznego układu urbanistycznego. Ich wynikiem są pozostałości osadnictwa historycznego w postaci materiału ruchomego z XIV-XVIII w. (ceramika naczyniowa, fragmenty kafli, dewocjonalia, monety). Kolejne nawarstwienia nowożytne zarejestrowano w wykopach przy budowie drogi, uzyskując m.in. monety i fragmenty ceramiki naczyniowej oraz kafli [Gołub i in. 2019, 22; 47; 47-48].

Z rejonu miejscowości uzyskano grot bełtu i fragment kolczugi wczesnośredniowiecznej [Kotowicz 2013, 52].