Przejdź do treści

Nasiłów

    Herb gminy Janowiec

    Nasiłów

    Powiat: puławski

    Gmina: Janowiec

    Mapa miejscowości

    Miejscowości – część ekspercka

    W świecie cyfrowym

    Patrz hasło: Janowiec.

    Nazwa, przynależność administracyjna

    Według językoznawców ‘Nasiłów’ to typowa nazwa dzierżawcza, utworzona od nazwy osobowej ‘Nasił’[Kamińska 1964, s. 132; Rymut 2007, s. 355]. Antroponim ‘Nasił’ powstał od słowa ‘nasilić’ w znaczeniu ‘nacierać’, ‘atakować’ [zob. Taszycki 1926, s. 34; SSNO IV, s. 19].

    W średniowieczu i w okresie staropolskim (do końca XVIII w.) wieś leżała w powiecie radomskim województwa sandomierskiego [AHPS, s. 148].

    Nasiłów na austriackiej mapie Heldensfelda z 1801-1804 r. maps.arcanum.com

    Mikrotoponimia

    Części wsi: Kolonia Nasiłów, lasy: Cynsa, Mielicin, Wodonica, inne: Parów Sadłowicki, Wilczy Dół, Winnica [za danymi z Geoportalu].

    Antroponimia

    Archeologia o najdawniejszym osadnictwie

    Z dawnych badań (brak bliższych danych) pochodzą wyroby krzemienne (w tym siekiera) i fragmenty ceramiki naczyniowej z okresu neolitu (kultura amfor kulistych, także starożytna nieokreślona), również z nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecze [Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 220 – tam opisano Nasiłów (kolonia)].

    Z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1982 w ramach AZP zlokalizowano ślad osadniczy (kilka ułamków ceramiki naczyniowej) z nieokreślonej fazy okresu nowożytnego [NID, AZP obszar 75-75 – tam określono Modrzewek; także Bargieł, Zakościelna 1995, cz. 2, 220-221 – tam opisano Nasiłów-Modrzewek].

    Na podstawie analizy NMT w roku 2018 na terenie kompleksu leśnego zidentyfikowano 6 kopców owalnych (6 x 10 m), wysokości 0,3-0,7 m. Z płaszcza jednego nasypu zebrano kilka fragmentów ceramiki naczyniowej z neolitu (kultura ceramiki sznurowej), wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka?) i nieokreślonej fazy wczesnego średniowiecza [NID, AZP obszar 75-75].

    Pierwsza wzmianka o osadzie

    Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie księcia Bolesława Wstydliwego z 1252 r. [KDKK I, nr 34; Wiśniowski 1958, s. 42]. Z treści dyplomu wynika, że osada została nadana klasztorowi sieciechowskiemu przez możnego Jaksę z Miechowa (zm. 1176 r.), którą to donację datuje się na lata 1163-1165. Wynika stąd, że Nasiłów istniał już przynajmniej w połowie XII w.

    Właściciele

    Hipotetycznym pierwotnym właścicielem Nasiłowa był monarcha. Wskazuje na to dość późna wzmianka o robociznach, do których byli zobowiązani mieszkańcy wsi na rzecz dworów panującego w Kozienicach i w sąsiednim Wojszynie [Wiśniewski 1913, s. 116; Gacki 1872, s. 121]. Jeśli wierzyć tradycji przytoczonej przez Jana Długosza, w nieokreślonym bliżej czasie Nasiłów stał się własnością Jaksy z Miechowa, a ten z kolei miał go nadać opactwu sieciechowskiemu [DLB III, s. 260, 266]. Jako własność klasztorna jest poświadczona wielokrotnie w XIV i XV w. [Wiśniewski 1913, s. 116; DLB II, s. 563; DLB III, s. 266; KDM V, nr 2203; Gacki 1872, s. 61, 64-65, 76, 92, 174, 179; AGAD, DP 2023].

    Benedyktyni sieciechowscy zarządzali wsią przy pomocy administratorów pochodzenia szlacheckiego. W połowie XVI w. jednym z nich był niejaki Stanisław Osuchowski. Niekiedy Nasiłów był przez zakonników zastawiany (np. w 1566 r. Janowi Kochanowskiemu z Opatek, a następnie Krzysztofowi Gniewoszowi) lub wydzierżawiany, jak w 1589 r., gdy objął go w posiadanie wojewoda krakowski Mikołaj Firlej [ŹD XIV, s. 321; Gacki 1872, s. 92, 130].

    Stosunki etniczne i wyznaniowe

    W średniowieczu i w okresie staropolskim Nasiłów należał do parafii w Jaroszynie [DLB II, s. 563; Szafran 1958, s. 142, 191; AHPS, s. 148].

    Oświata

    Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach

    W ostatniej ćwierci XV w. Nasiłów zamieszkiwały co najmniej cztery rodziny kmiece i dwie zagrodnicze [DLB III, s. 266].W 1673 r. w miejscowym dworze mieszkał administrator Pawlikowski z żoną oraz 5 ich służby. Wieś zaś była zamieszkała przez 35 podatników. W 1787 r. Nasiłów liczył 136 mieszkańców, wśród których było 6 przedstawicieli ludności żydowskiej [AGAD, ASK I 67, k. 298; Kumor 1979, s. 167].

    W czasach Jana Długosza we wsi funkcjonowały gospodarstwa kmiece (4 łany) i dwa gospodarstwa zagrodnicze. Kmiecie, w zamian za obniżony czynsz (1 wiardunek), świadczyli na rzecz klasztoru pańszczyznę tygodniową (1 dzień w tygodniu), podobnie jak zagrodnicy, którzy byli w ogóle zwolnieni z czynszu. Miejscowi chłopi nie oddawali też Kościołowi daniny w owsie. O dobrej kondycji majątkowej miejscowych kmieci świadczy fakt, że z czterech łanów płacono tu 4 grzywny, podczas gdy w nieodległej Syrokomli z siedmiu łanów płacono 5 grzywien [DLB III, s. 248, 266]. Dodatkowe dochody przynosiła mnichom winnica, określona jako dobra oraz połowa jazu na rzece Wiśle, również określonego jako dobry. Jak zaznaczył kronikarz, we wsi nie było karczmy. [DLB III, s. 266; Gacki 1872, s. 92]. Dość długo utrzymały się świadczenia miejscowej ludności na rzecz zamku w Kazimierzu. W 1496 r. król Jan Olbracht nakazał Mikołajowi z Ostrowa (ówczesnemu staroście kazimierskiemu) by nie pociągał poddanych klasztoru z Nasiłowa do robocizn i szarwarków na rzecz zamku kazimierskiego i dworu w Wąwolnicy ponad zwyczajowych sześć dni w roku [AGAD, DP 2023; Gacki 1872, s. 120]. Być może już w średniowieczu w Nasiłowie benedyktyni użytkowali kamieniołom i piece wapienne [Gacki 1872, s. 77].

    Nie jest znany areał folwarku z sadem, które co najmniej od XVI w. znajdowały się w Nasiłowie, wiadomo natomiast, że tamtejsi chłopi uprawiali w 1569 r. 3,5 łanów gruntu, mieszkało tu ponadto 2 komorników. Kmiecie zobowiązani byli do 2 dni pańszczyzny sprzężajnej w tygodniu, odrabianej na nasiłowskim folwarku oraz innych świadczeń na rzecz klasztoru. Od średniowiecza, pociągano ich ponadto do 6 dni rocznej pracy na królewskim folwarku w Kazimierzu Dolnym, tamtejszym zamku lub na folwarku w Wojszynie. W 1549 r. Zygmunt August zwolnił mieszkańców Nasiłowa jedynie z danin i innych dodatkowych robót na rzecz starostwa kazimierskiego. Wzmianki z XVI–XVII w. potwierdzają, że uprawiano tu nadal klasztorną winnicę, wzmiankowaną już w XV w. oraz pasiekę [ŹD XIV, s. 321; Gacki 1872, s. 82, 92, 121]. Obok wsi znajdował się kamieniołom, w którym wydobywano wapień, transportowany m.in. w 1623 r. do Warszawy, na potrzeby rozbudowy zamku królewskiego. Wykorzystywano go również przy rozbudowie klasztoru sieciechowskiego i remontach tamtejszego kościoła, a znajdujący się przy kamieniołomie piec wapienny, służył do wyrobu palonego wapna [Gacki 1872, s. 77; SGKP VI, s. 925]. W 1775 r. pobrano w Nasiłowie podatek od 12 dymów, z kolei rejestr podatkowy z 1790 r., wśród 17 dymów wioski wymienia 13 gospodarstw chłopskich, dwór, karczmę i browar. Na wschód od wsi znajdował się młyn „pływający na Wiśle”. Według innych danych z tego roku było tu 14 gospodarzy, a ponadto jeden zagrodnik, jeden rzemieślnik, jeden nowy osadnik, co wraz z pozostałymi danymi podniosło ilość dymów do 21 [Kartoteka].

    Zabytki i obiekty przyrodnicze

    Ważne wydarzenia

    Małe ojczyzny – strefa regionalistów

    Współczesność, strategie rozwoju

    Samorząd, organizacje​

    Kościoły i związki religijne​

    Życie kulturalne

    Oświata i szkolnictwo

    Wybitne postacie​

    Rodziny – pamiątki

    Wspomnienia, albumy rodzinne​

    Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa

    Walory turystyczne

    Folklor​

    Miejsca pamięci