
Brześce
start
Powiat: puławski
Gmina: Janowiec
Mapa miejscowości
end
Miejscowości – część ekspercka
W świecie cyfrowym
Patrz hasło: Janowiec.
Nazwa, przynależność administracyjna
Językoznawcy uważają miano Brześce (w XVII w. m. in. zapisy: ‘Brzeysce’, ‘Brzysce’, ‘Brzesce’) za wariant niezwykle popularnej na ziemiach polskich nazwy, występującej także w wariantach ‘Brzeszcze’, ‘Brzeście’, ‘Brzeźce’ [Rymut 1996, s. 376]. Sama nazwa jest klasyfikowana jako topograficzna, mająca metrykę jeszcze prasłowiańską. Została urobiona od słowa ‘brzost’ oznaczającego jeden z gatunków wiązu (wiąz górski) [Rymut 1996, s. 375]. Brak jest źródłowych poświadczeń nazwy wsi w formie ‘Brzyska’ [por. Sochacka 2014, s. 64, 122] i warto dodać, że forma taka ma odmienny źródłosłów [Rymut 1996, s. 412]. Utożsamianie obu form jest więc nieuzasadnione.
Uwaga: Brześce leżące w parafii Syrokomla, w powiecie radomskim nie były tożsame z innymi Brześcami (v. Brzeźcami) istniejącymi w średniowieczu [KDKK I, nr 34; DLB III, s. 269; Sochacka 2014, s. 71; AHPS, s. 135], położonymi w powiecie stężyckim i należącymi do parafii w Sieciechowie a następnie w Stężycy (ob. Brzeźce w pow. ryckim, gm. Stężyca) [por. Kamińska 1964, s. 37].
W okresie średniowiecznym i przedrozbiorowym Brześce przynależały do powiatu radomskiego województwa sandomierskiego [AHPS, s. 135].

Mikrotoponimia
Części wsi: Stare Brześce, Kolonia Brześce (nietożsama z sąsiednią wsią Brześce Kolonia) [Orlewski 2005, s. 1-2]; cieki wodne: Zwoleńka (rzeka); lasy itp.: Las Janowiecki, Ostrówek (łąka), Sory (las) [za danymi Geoportalu].
Antroponimia
W inwentarzu wsi z 1790 r. wymieniono nazwiska mieszkańców: Król, Małek, Gąsowski, Kusio, Marek, Abramczyk, Sieniawski, Makuch i Laskowski [Szymanek 1996/1,s. 41]
Archeologia o najdawniejszym osadnictwie
Brak jest informacji o dawnym osadnictwie zarówno z kwerendy, jak i z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 2006 w ramach AZP [NID, AZP obszar 76-74].
Kolejne weryfikacje pochodzą z roku 2016. Na podstawie archiwaliów umiejscowiono rejon folwarku funkcjonującego w XVII-1 poł. XX w. Z kolei na podstawie analizy skanowania LIDAR na terenie leśnym zlokalizowano niedatowany kopiec o średnicy 12 m i wysokości 1 m – brak materiału luźnego [NID, AZP obszar 76-74].
Pierwsza wzmianka o osadzie
Nazwa wsi pojawiła się po raz pierwszy w wizytacji parafii janowieckiej z 1595 r., co sugeruje, że powstała w szesnastym stuleciu [Urban 1996, s. 48]. Za wieś istniejącą w średniowieczu uznała Brześce Anna Sochacka, domyślając się, że założyli ją względnie posiadali Lewartowie z Bejsc [Sochacka 2014, s. 122]. Argumentów źródłowych dla tej hipotezy brak, natomiast analogie językoznawcze są w tym przypadku nietrafne.
Właściciele
W XVII był to folwark należący do klucza janowieckiego i przechodzący wraz z nim w ręce jego kolejnych właścicieli [zob. Janowiec]. W drugiej połowie XVIII w., dziedzic Janowca, Marcin Lubomirski, oddał wieś w dożywotni zastaw skarbnikowi nurskiemu Franciszkowi Dobrzyńskiemu, który utrzymał te dobra do XIX w. [Kartoteka].
Stosunki etniczne i wyznaniowe
W okresie staropolskim wieś zamieszkała była przede wszystkim przez katolików i przynależała do parafii w Janowcu [Urban 1996, s. 48].
Oświata
Informacje statystyczne, gospodarka w dziejach
W 1662 r. podatek pobrano w Brześcach od zaledwie 6 osób, zamieszkałych w dworze i budynkach folwarcznych. Spis ludności z 1787 r. wykazał tu już 118 mieszkańców, w tym 7 osób religii mojżeszowej [Kupisz 2014, s. 23; Kumor 1979, s. 114].
W XVII w. Brześce były osadą folwarczną z dworem, jednak w XVIII, rozwinęła się obok niej wieś. W 1775 r. miejscowy dwór oszacowano na 3 dymy, folwark obejmował wówczas 2 dymy, tyle samo browar, chłopi gospodarowali zaś w 5 dymach, a 4 dymy zaliczono do komorniczych. Łącznie, pobrano w Brzeźcach podatek od 16 dymów. Do 1790 r. liczba dymów wzrosła do 17, ale zupełnie inaczej je zliczono. Poza dworem, odnotowano wówczas m.in. browar, 2 rzemieślników i 14 gospodarstw. Właściciele tych ostatnich odrabiali pańszczyznę na miejscowym folwarku, pieszą lub sprzężajną, w zależności od statusu majątkowego. Zobowiązani byli również do innych świadczeń, takich jak stróża, czynsz, opłaty na rzecz załogi zamku janowieckiego oraz danin w postaci zboża, drobiu i jaj [Kartoteka; Kupisz 2014, s. 23; Szymanek 1996/1, s. 41].
Małe ojczyzny – strefa regionalistów
Współczesność, strategie rozwoju
Punkt 1
Punkt 2
Punkt 3
Samorząd, organizacje
Kościoły i związki religijne
Życie kulturalne
Oświata i szkolnictwo
Sport
Wybitne postacie
Rodziny – pamiątki
Wspomnienia, albumy rodzinne
Gospodarka – firmy i przedsiębiorstwa
Walory turystyczne
Folklor
Miejsca pamięci