Okalew

Patrz hasło: Milanów.

Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od apelatywu „okal”, którym określano osobę posiadającą duże oczy [Kosyl, 279]. Możliwa jest też inna interpretacja genezy tej nazwy, od jej charakterystycznego, owalnego kształtu, z placem w środku. Do połowy XVII w. wieś występowała pod nazwami Okaliów, a następnie Okalów. Wieś od powstania do końca XVIII w. znajdowała się w powiecie lubelskim województwa lubelskiego.

Wójtem Okalewa w 1565 r. był niejaki Olesko (Olexi) (jednocześnie wójt w Cichostowie) [Lustracja 1565, 56].

W roku 1873 Józef Przyborowski odkrył cmentarzysko ludności kultury amfor kulistych (późny neolit) składające się z dwóch (trzech?) grobów o konstrukcji skrzyniowej – obudowa z płyt kamiennych, zniszczone przez „poszukiwaczy skarbów”. Z wyposażenia jednego z nich miano wydobyć dwie lub trzy siekiery krzemienne, z których jedną odzyskano. Ponadto miały się znajdować inne drobne wyroby krzemienne [Przyborowski 1876, 16-18; także Żółkowski 1988, 79-80 – tam wcześniejsza literatura; Bronicki 2021, 76-77]. W dawnych zbiorach szkolnych w Miłkowie (gm. Siemień), późniejszych Władysława Siwca z Parczewa znajdowały się dwa zabytki krzemienne: masywna siekiera ze środkowego lub późnego neolitu (?) oraz płoszcze trzonkowate z wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka) – uzyskane w nieznanych okolicznościach [Libera archiwum; tenże 2001, 145].

Brak jest informacji o dawnym osadnictwie z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1990 w ramach AZP [NID, AZP obszar 68-83].

Wieś odnotowana w 1563 r. pod nazwą Okałiow [ŹD, t. XIV, 439]. Powstała zapewne przed 1535 r., kiedy to król Zygmunt I wystawił przywilej nadający wójtostwo w Okalewie wspomnianemu wcześniej Oleszkowi [Lustracja 1565, 60]. W 1553 r. przeprowadzono rozgraniczenie między wsiami Cichostów, Okalew, Zminów oraz Miłków [Lustracja 1565, 71].

Okalew od powstania w pierwszej połowie XVI w. do końca XVIII w. był wsią królewską i znajdował się w granicach niegrodowego starostwa parczewskiego, w skład którego początkowo (poł. XVI w.) wchodziło 16 wsi, a w połowie XVII w. liczba ta wzrosła do 21 [Rejestr 1626, 30; Szaflik 1957, 182]. Starostami parczewskimi w tym czasie byli kolejno: Stanisław Tęczyński [Lustracja 1565, 60], Jan Tęczyński podkomorzy koronny, kasztelan wojnicki (1565-1593), Kasper Maciejowski, koniuszy koronny, kasztelan lubelski (1593-1611), Piotr Firlej wojewoda lubelski (1611-1618), Mikołaj Daniłowicz, podskarbi koronny (1619-1621), Piotr Daniłowicz krajczy koronny (1621-1645), następnie w posiadaniu wdowy po P. Daniłowiczu, Krystyny Wiśniowieckiej (1645-1649), po czym w 1649 r. przeprowadzona została cesja na Karola Daniłowicza (1649-1676), Franciszek Daniłowicz (1676-?), Mikołaj Daniłowicz (? – 1686), Aleksander Daniłowicz (1686 – po 1710 r.), Janusz Wiśniowiecki kasztelan krakowski (najpóźniej 1730 r. – 1738), Michał Kazimierz Radziwiłł hetman polny litewski, kasztelan trocki, wojewoda wileński (1738-1762), Roch Kossowski starosta sieradzki, podskarbi nadworny koronny (1762-1789) [Chłapowski 2017, 258-259].

Okalew od powstania około 1535 r. do czasu wyludnienia wsi, które nastąpiło w pierwszej połowie XVII w. znajdował się w granicach katolickiej parafii w Parczewie, która administracyjnie wchodziła w skład archidiakonatu lubelskiego i utworzonego w początku XVII w. dekanatu parczewskiego, największego w całej archidiecezji w okresie wczesnonowożytnym [Kumor 2002, 63].

Okalew po założeniu był stosunkowo dużą wsią. W 1565 r. mieszkało tutaj 22 kmieci, którzy gospodarowali na 7 łanach ziemi. We wsi znajdowała się również karczma. Znaczna część obciążeń pańszczyźnianych uregulowana wówczas była na zasadach analogicznych jak w Cichostowie, co wskazuje na początkowo dość podobny rozwój obu wsi [Lustracja 1565, 61].

W kolejnych dekadach, podobnie jak w kilku innych wsiach starostwa parczewskiego, miał miejsce kryzys życia gospodarczego, na skutek którego doszło do wyludnienia wsi i zmniejszenia areału upraw. Już w 1626 r. Okalew składał się zaledwie z 3 łanów, które były osiadłe oraz tzw. obszaru kaczmarskiego. Odnotowano tutaj także wyłącznie jedną komornicę, która nie dysponowała bydłem [Rejestr 1626, 29]. Okalew w tym czasie należy uznać za wieś małą, nawet w odniesieniu do 21 innych wsi znajdujących się w granicach starostwa parczewskiego, gdyż pomimo trudności gospodarczych zazwyczaj liczyły one od 5 do 12 łanów.

Wieś w zasadzie zupełnie straciła na znaczeniu w pierwszej połowie XVII w., zapewne jeszcze przed II wojną północną, trwającą w latach 1655-1660, kiedy to starostwo parczewskie dość mocno doświadczyło przemarszów żołnierskich [Szaflik 1957, 202]. W lustracji województwa lubelskiego z 1661 r. Okalew wymieniany jest już jako uroczysko, czyli miejsce wyludnione, po dawniej istniejącej jednostce osadniczej. Grunty Okalewa miały leżeć odłogiem i nie przynosić żadnych dochodów starostwu parczewskiemu. Jednocześnie określono, że sytuacja taka trwa już około 40 lat, co wskazuje, że upadek wsi musiał nastąpić niebawem po 1626 r., kiedy to jeszcze zagospodarowane były trzy łany ziemi [Lustracja 1661, 38].

Sytuacja nie uległa zmianie w kolejnych dekadach XVII i XVIII stulecia. W 1779 r., w czasie kiedy starostwo parczewskie znajdowało się w rękach Rocha Kossowskiego przeprowadzona została lustracja usytuowanych na jego obszarze wsi. Okalew nadal określany był jako uroczysko. Sytuacja od 1661 r. niewiele się zmieniła. Grunty te częściowo zostały zalesione, a ponadto odnotowano jeden zagon „czystej roli”, który prawdopodobnie przejściowo był uprawiany skoro określono, że ten kto go zasiewa musi płacić 1 grosz czynszu na rzecz starosty [AGAD, ASK LVI, sygn. 220, k. 13v].