Okalew

Patrz hasło: Milanów.

Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od apelatywu „okal”, którym określano osobę posiadającą duże oczy [Kosyl, 279]. Możliwa jest też inna interpretacja genezy tej nazwy, od jej charakterystycznego, owalnego kształtu, z placem w środku. Do połowy XVII w. wieś występowała pod nazwami Okaliów, a następnie Okalów. Wieś od powstania do końca XVIII w. znajdowała się w powiecie lubelskim województwa lubelskiego.

Wieś była własnością królewską a po rozbiorach rządową. Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej znalazła się w granicach Austrii – Galicja Zachodnia, cyrkuł bialski, w 1809 r. została wraz z całym regionem włączona do Księstwa Warszawskiego, departamentu siedleckiego, powiatu radzyńskiego. Po rozbiorze tego państwa, oficjalnie od 1815 r. Okalew znalazł się w granicach Królestwa Polskiego, województwa (od 1837 r. guberni) podlaskiego, obwodu (od 1842 r. powiatu) radzyńskiego a od 1844 r. w guberni lubelskiej, powiecie radzyńskim. Po wprowadzeniu administracji rosyjskiej z dniem 1 I 1867 r. miejscowość znalazła się w powiecie (ujezd) radzyńskim guberni siedleckiej. Gdy w 1912 r. zlikwidowano gubernię siedlecką Okalew wraz z większością powiatu radzyńskiego wszedł w skład guberni lubelskiej. W 1915 r. austriackie władze okupacyjne (generał-gubernatorstwo lubelskie) zniosły gubernie, ale zachowały powiaty.

Okalew należał do gminy instytutowej z centrum dóbr w Bezwoli a potem Żminnem, a po uwłaszczeniu wszedł do gminy Lisia Wólka [Ćwik, Reder, 1977; PKSG 1875-1912; PKLG na 1914 god].

Po odzyskaniu niepodległości Okalew pozostał w gminie Lisia Wólka w powiecie radzyńskim województwie lubelskim. W latach 1919-1921 przynależała do okręgu wiejskiego Sądu Pokoju w Radzyniu Podlaskim, a po jego zniesieniu do Sądu Pokoju (od 1929 r. Sądu Grodzkiego) w Radzyniu Podlaskim [Magier 2024, 286, 293]. W tym samym roku zmieniono nazwę gminy na Wohyń z siedzibą w Wohyniu. [Dz. Urz. MSW 1921 nr 8, poz. 252].

W 1954 r. zlikwidowano gminy i utworzono gromady. Okalew znalazł się w granicach Gromadzkiej Rady Narodowej w Jeziorze w powiecie radzyńskim w województwie lubelskim [DUWRN, 1954, nr 15, poz. 64], którą wkrótce włączono do nowo utworzonego w dniu 13 XI 1954 r. powiatu parczewskiego [Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 241]. 1 I 1962 gromada Jezioro została zniesiona, a miejscowości do niej należące włączono do gromady Siemień w powiecie parczewskim [DUWRN, 1961, nr 11, poz. 84].

Po przywróceniu gmin w 1973 r. Okalew pozostawał w gminie Milanów. Po reformie administracyjnej z 1975 r. wraz z gminą wchodziło w skład województwa bialskopodlaskiego, a po jego likwidacji 1 I 1999 ponownie znalazło się w woj. lubelskim i powiecie parczewskim.

W latach 40. i 50. XX w. radnym z Okalewa w Gminnej Radzie Narodowej był: Stanisław Bocian [AGW, sygn. 33]. Funkcję sołtysów pełnili Feliks Bożym, Józef Kuniewicz (zastępca), Bolesław Zabielski i Stanisław Ciężki [AGW, sygn. 34, 38, 41, 42].

W XIX w. wzmiankowane są: Łąki Grudza, karczma Józefek, przysiółek Pieńki.

Wójtem Okalewa w 1565 r. był niejaki Olesko (Olexi) (jednocześnie wójt w Cichostowie) [Lustracja 1565, 56].

Koloniści, którzy nabyli działki na początku XX wieku: Adolf First, Andrzej Szlak, Jan i Marianna Klamer, Fryderyk Orłowski, Aleksander i Julianna Krüger, Rudolf Orłowski, Ferdynad First, Gustaw Bulitz, Paulin Fridrich, Rozalia Kolberg, Daniel Hejn, Piotr Woźniak, Gotfryd Klukaz, Teofla i August Wajs, Aleksandra i Wilhelma Mentyk, Aleksander Sokołowski, Marianna Tymosiewicz.

Niemcy posiadający gospodarstwa w Okalewie w przeddzień wybuchu II wojny światowej: Orłowski Rudolf, Harkwant Emil, Heim Jan, Arant Ludwik, Szlak Adolf, Weiss August, Kropp Ludwik, Kauss August, Selik Wilhelm, Reinik Jan, Ratka Paweł, Remik Albert, Kauss Edward, Preiss Ludwik, Hildebrand Józefa, Hildebrand Edward, Wesstwald Konstanty, Szlak Karol, Firus Ferdynand, Teifs Zygmunt, Schmitke Paul, Marwant Edward, Rynas Daniel, Mantyk Aleksander, Klukas Gotlib, Junter (brak), Litke Zygmunt, Nerling August, Hein Michał, Libraun (brak), Orłowski Gustaw, Kauss Andrzej, Keller Julian, Jekiel Rudolf, Berger Jan, Szulc Gotlib, Jesske Gustaw, Siukel August, Cylke Rudolf, Kauss Ludwik, Cylke Aleksander, Jekkiel Karol, Libert Wiljan, Pacer Rudolf, Krüger Adam, Krüger, Krüger Aleksander, Ryman Daniel, Hekiel Rudolf [ZR 1939-1944, 191-192].

W roku 1873 Józef Przyborowski odkrył cmentarzysko ludności kultury amfor kulistych (późny neolit) składające się z dwóch (trzech?) grobów o konstrukcji skrzyniowej – obudowa z płyt kamiennych, zniszczone przez „poszukiwaczy skarbów”. Z wyposażenia jednego z nich miano wydobyć dwie lub trzy siekiery krzemienne, z których jedną odzyskano. Ponadto miały się znajdować inne drobne wyroby krzemienne [Przyborowski 1876, 16-18; także Żółkowski 1988, 79-80 – tam wcześniejsza literatura; Bronicki 2021, 76-77]. W dawnych zbiorach szkolnych w Miłkowie (gm. Siemień), późniejszych Władysława Siwca z Parczewa znajdowały się dwa zabytki krzemienne: masywna siekiera ze środkowego lub późnego neolitu (?) oraz płoszcze trzonkowate z wczesnej epoki brązu (kultura mierzanowicka) – uzyskane w nieznanych okolicznościach [Libera archiwum; tenże 2001, 145].

Brak jest informacji o dawnym osadnictwie z systematycznych badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1990 w ramach AZP [NID, AZP obszar 68-83].

Wieś odnotowana w 1563 r. pod nazwą Okałiow [ŹD, t. XIV, 439]. Powstała zapewne przed 1535 r., kiedy to król Zygmunt I wystawił przywilej nadający wójtostwo w Okalewie wspomnianemu wcześniej Oleszkowi [Lustracja 1565, 60]. W 1553 r. przeprowadzono rozgraniczenie między wsiami Cichostów, Okalew, Zminów oraz Miłków [Lustracja 1565, 71].

Okalew od powstania w pierwszej połowie XVI w. do końca XVIII w. był wsią królewską i znajdował się w granicach niegrodowego starostwa parczewskiego, w skład którego początkowo (poł. XVI w.) wchodziło 16 wsi, a w połowie XVII w. liczba ta wzrosła do 21 [Rejestr 1626, 30; Szaflik 1957, 182]. Starostami parczewskimi w tym czasie byli kolejno: Stanisław Tęczyński [Lustracja 1565, 60], Jan Tęczyński podkomorzy koronny, kasztelan wojnicki (1565-1593), Kasper Maciejowski, koniuszy koronny, kasztelan lubelski (1593-1611), Piotr Firlej wojewoda lubelski (1611-1618), Mikołaj Daniłowicz, podskarbi koronny (1619-1621), Piotr Daniłowicz krajczy koronny (1621-1645), następnie w posiadaniu wdowy po P. Daniłowiczu, Krystyny Wiśniowieckiej (1645-1649), po czym w 1649 r. przeprowadzona została cesja na Karola Daniłowicza (1649-1676), Franciszek Daniłowicz (1676-?), Mikołaj Daniłowicz (? – 1686), Aleksander Daniłowicz (1686 – po 1710 r.), Janusz Wiśniowiecki kasztelan krakowski (najpóźniej 1730 r. – 1738), Michał Kazimierz Radziwiłł hetman polny litewski, kasztelan trocki, wojewoda wileński (1738-1762), Roch Kossowski starosta sieradzki, podskarbi nadworny koronny (1762-1789) [Chłapowski 2017, 258-259].

W l. 1831-32 dokonano rozgraniczenia między „Uroczyskiem Okalow do Starostwa Parczewskiego należącym i Wsią Suchowola”. Stało się to przy okazji sprzedaży całych dóbr rządowych Leonowi Nowakowskiemu [APR, ZRiDP, sygn. 63; 20348]. Po śmierci Leona dobra odziedziczyła żona zmarłego, Aniela z domu Piotrowska a po niej, w 1845 r. Adam Piotrowski i sukcesorzy Andrzeja Piotrowskiego: Henryk i Andrzej Piotrowscy, Zofia z Piotrowskich Kuczewska, Emilia z Piotrowskich Jełowiecka, Florentyna ze Strzeleckich, wdowa po Stanisławie Piotrowskim, oraz Lucjan Szweykowski, syn Adolfa i Anieli Szweykowskich, a także Henryk Piotrowski, syn Stanisława – dzieci Andrzeja Piotrowskiego, i wnuk Andrzej Piotrowski. 4 (16) VIII 1853 r. majątek ten, wraz z dobrami Bezwola i Żminne, w drodze publicznej sądowej licytacji i działów rodzinnych nabył Andrzej Korwin Piotrowski za sumę 92 tys. rub. Od niego w 1856 r. całe dobra kupił, za sumę szacunkową 102750 rub. Maciej Rogowski a po jego śmierci w 1865 r. dobra przeszły na własność Sylwestra Rogowskiego. Jednak Sylwester Rogowski w piśmie z 2 XI 1865 r. poinformował, że jego ojciec Maciej Rogowski przed śmiercią dobra ziemskie podzielił na dwie części: majątek w Bezwoli z przyległościami otrzymał Antoni Rogowski – jego brat, a Żminne i Cichostów ojciec przeznaczył jemu. 21 VI (3 VII) 1868 r. Tak więc Sylwester Rogowski, drugi z synów Macieja otrzymał, zapisem testamentowym drugą część dóbr Bezwola – Cichostów i Żminne oraz folwark Okalew i osadę tartaczną.

Następnie w 1878 r. folwark leśny Okalew zakupiony przez Aleksandra Łubkowskiego i Edwarda Przegalińskiego wydzielono z dóbr Żminne [APL o/Radzyń, Hipoteka, sygn. 199]. W latach 80. w Okalewie była osada leśna należąca do Aleksandra i Sabiny Łubkowskich [APL, UGSdsWł, sygn. 35; APL o/Radzyń, Księga hipoteczna, Folwark Okalew, sygn. 199]. Folwark Okalew stanowiły głownie lasy a zajmował powierzchnię 419 mrg 139 pr, w tym: ogrodów – 3 mrg 134 pr; pól uprawnych – 59 mrg 233 pr; łąki polnej – 24 mrg 195 pr; lasów – 309 mrg 78 pr; granic, rowów, wygonów – 20 mrg 279 pr. W 1897 r., już po nabyciu przez braci Erlichów, z folwarku Okalew wydzielono 407 mrg 17 prętów w samodzielny folwark Okalew A. Tym samym w dawnym folwarku pozostało jedynie 12 mrg 122 pr jako teren osady tartacznej. Folwark ten z częścią Cichostowa był własnością braci Erlichów. Bracia aktem odsprzedali 10 mrg swojemu ojcu Mojżeszowi Erlichowi za 900 rub. W 1897 roku Ezra Erlich swoją cześć Okalewa wraz z budynkami i połowę Cichostowa sprzedał Mojżeszowi i Ludwice Erlichom za 24600 rub. Pozostała część majątku wartości 10250 rub. została sprzedana Samuelowi Erlichowi. Zapisana jako Okalew A liczyła 407 mrg 17 pr, przeszła na własność Mojżesza Erlicha, a po jego śmierci na rzecz spadkobierców – dzieci i wnuka. Ostatecznie reszta majątku znalazła się w posiadaniu Lejzora i Adolfa Erlichów oraz Barbary Borowicz. Nowi właściciele sprzedali 2 (15) XII 1908 r. jedną dziesięcinę i 30 sążni (około 2,5 mrg) za 300 rub. Andrzejowi Granie, pozostałą cześć – 5 dziesięcin 800 sążni (12 mrg) za 2200 rub. – Aleksandrowi i Juliannie Krügerom.

Folwark Okalew A, zgodnie z pomiarem z 1897 r., zajmował 407 mrg 17 pr, w tym 192 mrg pola uprawnego. Był własnością Samuela (Szmula) Erlicha, a w 1898 r. wyłączono zeń 283 mrg tworząc folwark Okalew B (cegielnię i tartak), należący również do tegoż właściciela. Po śmierci Samuela oba folwarki stały się własnością jego żony Anny Aniuty Erlich, 2-o voto Benezi. To spadkobranie zaskarżyli inni potencjalni spadkobiercy, ale Sąd Okręgowy w Siedlcach stwierdził 28 XI 1907 r., że prawną właścicielką tych folwarków jest Anna Aniuta, primo voto Erlich, ówczesna żona Oskara Benezi. Przy tej okazji przypomniano opis granic Okalewa, czym nawiązano do rejestru z 1897 r. Sąsiadował on z dobrami folwarku Jezioro (własność Seweryna ks. Czetwertyńskiego), gruntami wsi Wólka Zdunkowska, majątkiem Suchowola, Milanów i dobrami w Cichostowie, folwarkiem Glinny Stok i Żminne. Stwierdzono zarazem, że w folwarku była cegielnia zajmująca 200 pr oraz osada tartaczna – 12 mrg 122 pr. Anna Benezi rozpoczęła wyprzedawanie ziemi głównie kolonistom niemieckim i Polakom z sąsiednich miejscowości. W okresie od 7 sierpnia do 11 listopada 1908 r. Anna Benezi sprzedała 367,5 mrg gruntu w swoich folwarkach w Okalewie, a nabywcami byli głównie osadnicy niemieccy. W ten sposób folwark Okalew A i Okalew B przestał istnieć jako własność ziemska przechodząc w indywidualną własność włościan. Na ich miejscu powstała wieś kolonistów niemieckich, którzy łącznie z Cichostowem tworzyli dwie enklawy niemieckie [A. Koprukowniak 2014, s. 221-252; ZR 1815-1831; ZR 1864-1918; HwRP, sygn. 54, 55].

Uwłaszczenie. W Okalewie nie było osad włościańskich, więc całość (419 mrg) pozostała w rękach właściciela. Jednak włościanie zgłaszali pretensje do serwitutów więc wójt gminy Suchowola alarmował Komisarza Włościańskiego w Radzyniu w 1880 r., że las w Żminnem i Okalewie zakupił Jankiel Rubinsztejn, a obecnie, wedle zeznań robotników, spółka: Falek Borensztejn, Lejbka Borensztejn – mieszkańcy Łukowa, oraz Jojna s. Szamowa Finkelsztejn ze wsi Górka gm. Sitno w powiecie radzyńskim. Po zakupieniu lasu mieli oni dokonywać zrębów. Pomimo zapewnień S. Rogowskiego, że w lesie Okalew włościanie nie mają uprawnień serwitutowych, Komisarz Włościański poinformował wójta gminy Suchowola, iż mocą decyzji z 12 VI 1880 r. winno zaprzestać się jakichkolwiek cięć w lesie okalewskim. Powołana została nawet specjalna komisja szacunkowa planowanego zrębu w majątku Cichostów, której zadaniem było policzenie wszystkich drzew w lasach. Komisja znalazła 93236 drzew możliwych do cięcia, z czego 1/3 (31078) „stanowi dostateczną rękojmię nie tylko zaspokojenia potrzeb roszczeń serwitutowych włościańskich i samego właściciela, ale nawet odpowiada warunkom zamiany serwitutów, a pozostałe 2/3 – 62156 jest kapitałem, którego żadne ciężary majątkowe nie dotyczą”. Jednocześnie przeprowadzony został szczegółowy opis lasów w majątku, które zajmowały 1794 mrg 243 pr, w tym: − las Żminne, 1000 mrg 180 pr, obciążony serwitutami pastwiskowymi i leśnymi dla 23 osad wsi tej samej nazwy; − las okalewski, 299 mrg 81 pr, obciążony serwitutem pastwiskowym dla włościan wsi Żminne (las w Okalewie zajmujący ogółem 608 mrg 267 pr nie był obciążony serwitutem leśnym) [A. Koprukowniak 2014, s. 221-252; ZR 1815-1831; ZR 1864-1918; HwRP, sygn. 54, 55].

Okalew od powstania około 1535 r. do czasu wyludnienia wsi, które nastąpiło w pierwszej połowie XVII w. znajdował się w granicach katolickiej parafii w Parczewie, która administracyjnie wchodziła w skład archidiakonatu lubelskiego i utworzonego w początku XVII w. dekanatu parczewskiego, największego w całej archidiecezji w okresie wczesnonowożytnym [Kumor 2002, 63].

Po rozprzedaży majątku (patrz wyżej) powstała wieś kolonistów niemieckich, którzy łącznie z Cichostowem tworzyli dwie enklawy niemieckie. W Okalewie była niemiecka szkoła, kantorat i dom modlitwy. Była to społeczność kierująca się swoimi zasadami w życiu codziennym, nader pracowita, utrzymująca do 1939 roku poprawne stosunki z sąsiadami, które pogorszyły się w 1939 roku w pierwszych tygodniach okupacji niemieckiej. Koloniści stali się wówczas piątą kolumną Rzeszy, a niektórzy z nich (jak np. funkcjonariusz gestapo w Radzyniu – Adolf Dykow) zapisali się na tym terenie niezwykle krwawo [A. Koprukowniak 2014, s. 221-252; ZR 1815-1831; ZR 1864-1918].

W czasie okupacji niemieckiej 1939-1944 do lubelskiej ewangelickiej gminy wyznaniowej w okalewskim kantoracie należało 209 osób, których grunty obejmowały 288 morgów. W czasie ofensywy sowieckiej w 1944 r. Niemcy wyjechali do III Rzeszy. Po wojnie 50 ich gospodarstw zostało rozparcelowanych i przekazanych nowym właścicielom [ZR 1939-1944, 193, 197-198].

Do 1944 r. w Okalewie była niemiecka szkoła, kantorat i dom modlitwy.

Okalew po założeniu był stosunkowo dużą wsią. W 1565 r. mieszkało tutaj 22 kmieci, którzy gospodarowali na 7 łanach ziemi. We wsi znajdowała się również karczma. Znaczna część obciążeń pańszczyźnianych uregulowana wówczas była na zasadach analogicznych jak w Cichostowie, co wskazuje na początkowo dość podobny rozwój obu wsi [Lustracja 1565, 61].

W kolejnych dekadach, podobnie jak w kilku innych wsiach starostwa parczewskiego, miał miejsce kryzys życia gospodarczego, na skutek którego doszło do wyludnienia wsi i zmniejszenia areału upraw. Już w 1626 r. Okalew składał się zaledwie z 3 łanów, które były osiadłe oraz tzw. obszaru kaczmarskiego. Odnotowano tutaj także wyłącznie jedną komornicę, która nie dysponowała bydłem [Rejestr 1626, 29]. Okalew w tym czasie należy uznać za wieś małą, nawet w odniesieniu do 21 innych wsi znajdujących się w granicach starostwa parczewskiego, gdyż pomimo trudności gospodarczych zazwyczaj liczyły one od 5 do 12 łanów.

Wieś w zasadzie zupełnie straciła na znaczeniu w pierwszej połowie XVII w., zapewne jeszcze przed II wojną północną, trwającą w latach 1655-1660, kiedy to starostwo parczewskie dość mocno doświadczyło przemarszów żołnierskich [Szaflik 1957, 202]. W lustracji województwa lubelskiego z 1661 r. Okalew wymieniany jest już jako uroczysko, czyli miejsce wyludnione, po dawniej istniejącej jednostce osadniczej. Grunty Okalewa miały leżeć odłogiem i nie przynosić żadnych dochodów starostwu parczewskiemu. Jednocześnie określono, że sytuacja taka trwa już około 40 lat, co wskazuje, że upadek wsi musiał nastąpić niebawem po 1626 r., kiedy to jeszcze zagospodarowane były trzy łany ziemi [Lustracja 1661, 38].

Sytuacja nie uległa zmianie w kolejnych dekadach XVII i XVIII stulecia. W 1779 r., w czasie kiedy starostwo parczewskie znajdowało się w rękach Rocha Kossowskiego przeprowadzona została lustracja usytuowanych na jego obszarze wsi. Okalew nadal określany był jako uroczysko. Sytuacja od 1661 r. niewiele się zmieniła. Grunty te częściowo zostały zalesione, a ponadto odnotowano jeden zagon „czystej roli”, który prawdopodobnie przejściowo był uprawiany skoro określono, że ten kto go zasiewa musi płacić 1 grosz czynszu na rzecz starosty [AGAD, ASK LVI, sygn. 220, k. 13v].

W 1827 r. jeszcze nie wykazywano takiej odrębnej miejscowości [Tabella miast i osad KP, Warszawa 1827]. W 1866 r. na folwarku w Okalewie mieszkało 15 osób (dwie rodziny). Po odzyskaniu niepodległości było tu 212 osób, w tym 174 narodowości niemieckiej (ewangelicy) oraz 14 Żydów [NSP 1921]. W okresie okupacji niemieckiej odnotowano 248 mieszkańców [Amtliches Gemeinde 1943].

Wartość osady leśnej a potem folwarku tkwiła przede wszystkim w dorodnych lasach, starodrzewie sosnowym oraz w smolarni, która dostarczała zysków ze sprzedaży terpentyny i smoły, dochody w XIX w. przynosiły także karczma-zajazd oraz dzierżawa łąk i części lasu pod pastwisko wołów i bydła przepędzanych z Ukrainy do Warszawy. Lasy stanowiły w folwarku prawie 75% powierzchni, a dobrze zlokalizowana na rozstaju dróg, nie tylko lokalnej komunikacji, karczma Józefek, przynosiła dochód arendarzowi aż do chwili pożaru w 1878 roku. Potem w Okalewie wykazywano także cegielnię i tartak. Glinę wydobywano w przysiółku Pieńki. W Okalewie była także karczma z zajazdem, zlokalizowana przy skrzyżowaniu wygonu parczewskiego, którym przepędzano bydło stepowe z Ukrainy przez komorę celną we Włodawie do Warszawy i do Prus, z drogą prowadzącą z Milanowa do Suchowoli i odgałęzieniem przez las do Wohynia. Bydło wypasano podczas postoju na łąkach cichostowskich. Poganiacze zatrzymywali się w zajeździe i karczmie, gdzie korzystali z noclegu i wyżywienia. Ten intratny interes załamał się, gdy epidemia bydła (księgosusz) zmusiła władze administracyjne do zakazu przepędzania bydła stepowego i nakazała przewożenie go koleją [A. Koprukowniak 2014, s. 221-252; ZR 1815-1831; ZR 1864-1918].

Najbardziej znanym kolonistą niemieckim pochodzącym z Okalewa, który zyskał miano kata południowego Podlasia był Adolf Dykow. Jego ojciec był Ukraińcem, matka Niemką. Pracował w młynie parowym w Komarówce, w Wohyniu, w magazynie PKP na stacji w Bezwoli. Mieszkał w Wohyniu, a w czasie wojny przeniósł się do Radzynia. Swoją dotychczasową doskonałą znajomość wielu ludzi wykorzystał współpracując z gestapo. Osobiście dokonywał wielu aresztowań, w wyniku których ofiary były torturowane, zsyłane do więzienia na Zamku Lubelskim, a stamtąd do obozów koncentracyjnych lub w wyniku okrutnego śledztwa jeszcze w więzieniu gestapo w Radzyniu uśmiercane. Nie oszczędził nawet swoich sąsiadów z Okalewa, z którymi się wychował. Osobiście wykonał na nich wyrok śmierci. Szczególną nienawiścią darzył Żydów, do których potrafił przypadkowo i bez szczególnego powodu strzelać na ulicy, nie bacząc na płeć i wiek ofiary. Liczba aresztowanych i zamordowanych przez Dykowa Polaków, jaką ustaliły sądy Polski Podziemnej, dochodzi do 400, a Żydów do około 1000. Wyrok na Dykowie wykonało radzyńskie AK 30 X 1943 r. [ZR 1939-1944, 192, 197]